جنجال «شوخی تلخ» کرونایی ایران با چین؛ موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟

کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت ایران که از چهره‌های اصلی مقابله با کرونا در ایران شده ‌است، یکشنبه در نشست خبری ویدئویی و در پاسخ به سؤال خبرنگار خبرگزاری ترکیه‌ای آناتولی، انتقاد تندی از عملکرد چین به عنوان مبدأ شیوع بیماری کووید۱۹ داشت که به تقابلی توییتری بین او و سفیر چین در ایران نیز منجر شد؛ اما روز گذشته بعد از تشکرهای همتای جهانپور در وزارت خارجه از چین، خود او نیز عملا از موضع خود عقب نشست.

جهانپور در پاسخ به پرسش خبرنگار آناتولی، وضعیت تهران را «قرمز» توصیف کرد و گفت: «کوچک‌ترین عدم مراعات و ساده‌گرفتن موضوع، به‌راحتی می‌تواند خیز مجدد را ایجاد کند». او سپس با اشاره به مواجهه اکثر شهرهای ایران با طغیان بیماری، نوک پیکان انتقاد را به سمت چین گرفت: «چین با ارائه آمار و مدارکش نسبت به بیماری کووید19، شوخی تلخی با دنیا کرد. همه کشورهای درگیر این بیماری به استناد مدارک چین تصور کردند بیماری شبیه و آسان‌تر از بیماری آنفلوانزاست؛ چنین نیست و نمی‌شود گفت دوره این بیماری دو ماه است». او انتقادش را در توییتر توضیح و ادامه داد: «مباحث علمی را هیچ‌گاه نه می‌توان و نه باید با سیاست آمیخت؛ همه محافل آکادمیک دنیا بر پایه اطلاعات اپیدمیولوژیک و گزارش محققان چین، حداقل آنفلوانزای تیپ A را از ویروس نوپدید کرونا وخیم‌تر قلمداد کردند. امروز یافته‌ها خلاف این را نشان می‌دهد. به یافته‌های خودی اطمینان بیشتری داریم».

به نوشته روزنامه شرق، این موضع‌گیری با واکنش چانگ هوا، سفیر چین در ایران، در همان توییتر همراه شد که ظاهرا در رد ادعای جهانپور نوشت: «وزارت بهداشت چین هر روز نشست خبری دارد؛ پیشنهاد می‌کنم برای حصول نتیجه،‌ اخبار آن را با دقت بخوانید». سخنگوی وزارت بهداشت مکالمه توییتری را در توییتر با این کنایه ادامه داد: «بسیار عالی! وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران هم روزانه دو کنفرانس خبری، نشست تخصصی ساعت ۱۱:۳۰ و نشست سخنگو ساعت ۱۴:۳۰ با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی برگزار می‌کند که تقریبا کم‌نظیر است و برای سفرای محترم و اصحاب رسانه و همه کشورها به‌ویژه کشورهای دوست قابل استفاده خواهد بود». سفیر چین نیز در پاسخی دوباره به سخنگوی وزارت بهداشت ایران نوشت: «آقای عزیز، بنابراین امیدوارم شما به حقایق و تلاش‌های بزرگ مردم چین احترام بگذارید». اظهارات جهانپور بازتاب گسترده‌ای نیز در رسانه‌های خارجی داشت؛ به عنوان انتقاد تندی که یک مقام رسمی ایرانی، آن‌هم از جایگاه سخنگوی وزارتخانه درگیر در مقابله با کرونا، از عملکرد دولت چین مطرح کرده‌ بود، به‌خصوص در حالی که ایران و چین در مسائل مختلف، به‌ویژه در تقابل با آمریکا، کشورهایی هم‌جبهه به حساب آمده‌اند.

در پی این تقابل، سخنگوی وزارت خارجه ایران که در هفته‌های اخیر چندین بار به مسئله همکاری‌های چین و ایران درباره کرونا اشاره و از این بابت از این کشور تشکر کرده‌ بود، بدون اشاره مستقیم به جهانپور بار دیگر بر موضع وزارتخانه خود دراین‌باره تأکید کرد. سیدعباس موسوی نوشت: «دولت و ملت چین پیشگام مبارزه با ویروس کرونا و اعطای کمک‌های سخاوتمندانه به سایر کشورها در اقصی نقاط جهان است. شجاعت، تعهد و حرفه‌ای‌گری چین در مهار کرونا شایسته تبریک است. ایران همواره قدردان چین در این شرایط دشوار بوده است». این توییت نیز واکنش سفیر چین را به همراه داشت که تلویحا اظهارات سخنگوی وزارت بهداشت ایران را «شایعه» توصیف می‌کرد: «شایعات نمی‌توانند دوستی ما را از بین ببرند». محمد کشاورز‌زاده، سفیر ایران در چین نیز اعلام کرد: «تاکنون کمک‌های دولتی و مردمی چین با 28 پرواز از شهرهای پکن، شانگهای و گوانجو به کشورمان ارسال شده است». وی خاطرنشان کرد: «بیش از 10 میلیون ماسک، 500 هزار کیت تشخیص کرونا، 300 هزار جراحی و لباس ایزوله، دومیلیون‌و 200 هزار دستکش، 350 ونتیلاتور، 500 اتاق پیش‌ساخته بیمارستانی و انواع دارو و تجهیزات بیمارستانی ازجمله این کمک‌هاست».

جهانپور روز گذشته خود نیز به توییتر برگشت تا آن‌طور که به نظر می‌رسد، مواضع خود را علیه چین تلطیف و از آنها عقب‌نشینی کند. او نوشت: «دولت و ملت ایران قدردان دولت‌ها و ملت‌هایی است که به‌ویژه در این همه‌گیری جهانی کرونا در کنارشان ایستادند و حافظه تاریخی ایرانیان البته این قسمت ماجرا را هم فراموش نخواهد کرد». او تأکید کرد: «حمایت‌های چین از ملت ایران در این روزهای سخت، فراموش‌نشدنی است؛ بیگانگان ذوق‌زده نشوند».اشاره سخنگوی وزارت بهداشت به «ذوق‌زدگی بیگانگان» البته در حالی انجام می‌شد که برخی در این میان با حملات تندی به جهانپور بابت اظهاراتش، او را به همراهی با مواضع دولت آمریکا علیه چین متهم کرده و حتی خواستار برکناری او شده بودند. در روزهای گذشته، مقامات دولت آمریکا ازجمله رئیس‌جمهوری این کشور، صراحتا و ضمنا چین را باعث و بانی گرفتاری دنیا به این بیماری خوانده‌اند. شخص دونالد ترامپ در نشست‌های خبری خود در‌این‌باره، در اقدامی که انتقاد برخی از مخالفان رئیس‌جمهور را به همراه داشته، از کووید۱۹ با عبارت «ویروس چینی» یاد می‌کند.این نگاه بدبینانه به عملکرد دولت چین البته منحصر به مقامات دولت آمریکا و هواداران آن نیست؛ بسیاری از رسانه‌های آمریکا و دیگر کشورها، چین را به پنهان‌کاری درباره کرونا و آمار آن متهم کرده‌اند. بحث‌هایی به لحاظ علمی درباره اختلاف هرگونه آمار در دسترس با وضعیت واقعی مطرح است، با این استدلال که بسیاری از مبتلایان یا علائم ندارند یا به خاطر عدم مراجعه یا محدودیت در آزمایش، هرگز به عنوان مبتلا شناسایی نمی‌شوند و حتی ممکن است بدون اینکه ابتلای بیماری در آنها شناسایی شود، فوت کنند. بااین‌حال، هرازگاهی، برخی کشورها، به‌خصوص وقتی شرایط در آنها بغرنج شود، به پنهان‌کاری درباره شدت گسترش بیماری از راه‌های مختلف و به انگیزه‌های مختلف متهم می‌شوند. در مورد خاص چین، برخورد تند اولیه با پزشکی که برای اولین بار از مشاهده علائم این بیماری جدید در این کشور صحبت کرد، به این انتقادها و اتهام‌ها کمک کرده است. برخی رسانه‌ها نیز به تخمین «آمار واقعی» در چین پرداخته‌اند که گاهی تا بیش از هزار درصد آمار رسمی است.

احتمالا آخرین قسمت این داستان، یادداشت مفصلی بود که چانگ هوا در خبرگزاری دولتی ایرنا منتشر کرد. در این یادداشت با تیتر «اتحاد در همکاری، راه صحیح مبارزه با کروناست» سفیر چین با ارائه گزارشی از عملکرد دولت خود، اتهام‌زنی‌های مقامات آمریکایی را «مشغول‌سازی کاذب» خواند و با ارجاع به مطالب برخی ژورنال‌های علمی آمریکایی و انگلیسی، از اقدامات دولت متبوع خود دفاع کرد. او سپس بدون ذکر نام جهانپور، به «طرح مطالبی عجیب ازجمله این عبارت که «گویا چین شوخی تلخی با جهان انجام داده»» اشاره کرد و منبع این اخبار را «دو مورد از ابزارهای جنگ روانی آمریکا» خواند. با هماهنگی‌های مواضع مقامات ایران با مواضع چین در این زمینه به نظر می‌رسد فعلا باید ماجرای این تقابل را تمام‌شده دانست. در سطح جهانی اما بحث‌ها درباره عملکرد و ادعاهای دولت‌های کشورهای مختلف، ازجمله چین و آمریکا، درباره کرونا و تأثیرات متقابلشان، همچنان ادامه خواهد داشت. شاید روزی که کووید۱۹ به تاریخ بپیوندد، فرصت بیشتری برای بررسی آنچه گذشت، فراهم شود.

موافقان و مخالفان صحبت‌های سخنگوی وزارت بهداشت

خبرگزاری ایرنا نیز در همین باره نوشته است: این اظهارنظر سخنگوی وزارت بهداشت درباره عملکرد چین موجی از اظهار نظرهای مختلف را از سوی گروه‌های مختلف مردمی و همچنین کارشناسان به دنبال داشته است. موافقان این اظهار نظر با حمایت از جهانپور، چین را به باد انتقاد گرفتند و البته دلجویی سخنگوی وزارت خارجه از سفیر چین را هم نشانه ضعف دانستند. در این میان اما منتقدان وزارت بهداشت و جهانپور در چند دسته مختلف به اظهار نظر پرداختند. گروه اول که از طرف موافقان جهانپور با عنوان چین‌زدگان یا ارزشی‌ها مورد خطاب قرار گرفتند، حملات سنگینی را در فضای توئیتر علیه جهانپور به راه انداختند. به اعتقاد آنها سخنان حاشیه ساز سخنگوی وزارت بهداشت به روابط دیپلماتیک ایران و چین لطمه زده و باعث اعتراضات مقامات چینی شده است. آنها خواستار عذرخواهی جهانپور شدند، چرا که این صحبت موضع رسمی کشور نبوده است. برخی از آنها نیز از وزیر بهداشت خواسته‌اند هرچه سریعتر جهانپور را برکنار کنند. در واکنش به این حملات برخی معتقدند نباید مسائل علمی را که با جان مردم در ارتباط است، با مسائل سیاسی آمیخت و منتقدان نباید زمانی که یک مقام رسمی از یک وزارتخانه تخصصی اظهار نظری در این مورد مهم می‌کند، کاسه داغ‌تر از آش شوند.

اما دسته دوم منتقدان وزارت بهداشت کسانی هستند که می‌گوید چرا وزارت بهداشت ما چنین شوخی تلخی را از همان ابتدا جدی گرفت؟ آنها چنین صحبت‌هایی از سوی جهانپور را توجیهی می‌دانند که کمکی به حل مشکل اپیدمی نمی‌کند و این سوال را مطرح می‌کنند که چرا کشوری مثل کره جنوبی فریب چین را نخورده است. آنها می‌گویند اگر کرونا برای چینی‌ها شوخی بود، پس چرا سه ماه تمام کل چین با آن وسعت را درگیر مهار چنین شوخی کرده و هزاران میلیارد دلار برای آن هزینه کردند.

در این بین گروه سومی نیز هستند که معتقدند این واقعیت که چین گزارش غلط به جهان ارائه کرده است نباید از سوی دولت مطرح می‌شد و وظیفه اطلاع رسانی در این مورد باید به یک فرد علمی مستقل از دولت سپرده می‌شد تا هزینه‌های آن برای کشور و دولت به حداقل برسد.

کاش جهانپور مطرح کردن این انتقاد را به افراد علمی مستقل واگذار می‌کرد

حمید سوری اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران یکی از این افراد است که معتقد است در چنین مواردی منطقی‌تر بود این نقد و نتیجه گیری از منابع علمی مستقل مطرح می‌شد. منابع علمی مستقل هم حرفشان معتبر است و هم موضعشان هزینه کمتری برای کشور دارد. سوری در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: در چنین شرایطی وقتی تشنج ایجاد می‌شود و دولت مجبور است از چینی‌ها دلجویی یا عذرخواهی کند و این حرف‌ها پیش بیاید اصلا خوب نیست. چرا که آن وقت دولت مجبور است وزارت بهداشت را تحت فشار قرار دهد حرفش را پس بگیرد و یا اختلاف و دعوا درون دولت بین وزارت بهداشت و بخش‌های دیگر بروز می‌کند.

سوری ادامه می‌دهد: درست است که بحث‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در اپیدمی‌ها حادث می‌شوند، مشکلاتی را ایجاد می‌کنند و مجزا از سایر مسائل نیستند، ولی به هر حال ما از منظر سلامت مسائل را تحلیل می‌کنیم و جمع‌بندی که حاکمیت درباره آن می‌کند مساله دیگری است که خود آن هم باید مسئولیتش را به عهده بگیرد. البته به اعتقاد وی معنای آن این نیست که ما حرف خودمان را نزنیم و واقعیت‌ها را که از نظر ما مستند است و ما به آن رسیده‌ایم را مطرح نکنیم چرا که در این صورت ممکن است مسیر تصمیم گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها به انحراف کشیده شود.

می‌دانستیم نمی‌توان به آمار چینی‌ها اتکا کرد

اما آیا واقعا اطلاعات و داده‌هایی که از سوی چین به جهان ارائه شده غیرواقعی و مخدوش است و باعث شده سیاست‌گذاری و مقابله با اپیدمی دچار گمراهی شود؟ «مینو محرز» عضو کمیته ملی مبارزه با بیماری کووید ۱۹ کشور در واکنش به اینکه آمار و گزارش‌های چینی‌ها درباره کووید ۱۹ نوعی شوخی تلخ با جهان بوده، با اشاره به این که از چین انتظار نمی‌رود آمار و اطلاعات دقیقی بدهد، به خبرگزاری ایلنا گفته است: در حال حاضر آنها نتایج بسیاری از مقالاتشان را پس می‌گیرند و آمار و مطالعات آن‌ها خیلی درست نبوده است. با سابقه‌ای که از مطالعات علمی آن‌ها داریم، می‌دانیم که به آمارهایشان هم نمی‌شود اتکا کرد.

به گفته محرز رفتار ویروس پس از آنکه در همه جای دنیا شایع شد، نشان داد مانند آنچه چین گزارش می‌داده، نیست. در این باره دو احتمال وجود دارد: یا ویروس جهش پیدا کرده و قوی‌تر شده است، یا آن‌ها در ارائه اطلاعات کم‌کاری کرده‌اند.

وی اضافه کرده است: نمی‌توانیم بگوییم خسارات ما به دلیل اظهارات چینیها بوده اما بیماری ثابت کرده‌ است که میزان کشندگی و قدرت سرایتش به طور وحشتناکی بالاتر از گفته‌های چین است.

هر چه جلوتر می‌رفتیم متوجه شدیم واقعیت با گزارش‌های چینی‌ها فاصله دارد

در این میان سوری هم به عنوان یک اپیدمیولوژیست می‌گوید: چیزی که می‌توانم مطرح کنم این است که با توجه به الگوی گسترش اپیدمی و تجاربی که در کشور ما و سایر کشورها از جمله ایتالیا و کره جنوبی حادث شده، بعید به نظر می‌آید اندازه‌های رخداد با چیزی که چین گزارش داده همخوانی داشته باشد و یک نوع خدشه در داده‌ها دیده می‌شود. براساس شواهد ماجرا فراتر از آن چیزی است که چینی ها گزارش داده‌اند.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی می‌افزاید: اوایل نمی‌شد در این باره قضاوت کرد، چرا که کشور ما تجربه‌ای به این شکل نداشت تا نتایج آن را با هم مقایسه کند. ولی با گذشت زمانی وقتی بیماری در کشورهای دیگر هم گسترش پیدا کرد طبیعتا این اندازه‌ها و الگوهایی که در ماهیت اپیدمی کرونا است به ما نشان داد شرایط این ویروس نمی‌تواند آن گونه که چینی‌ها درباره آن می‌گویند باشد.

وی می‌افزاید: چین زادگاه این اپیدمی بود. طبیعتا تجارب و درس‌هایی که از آنجا گرفته می شد چنانچه درست یا دقیق نبود می‌توانست سیاست‌گذاران سایر کشورها را به گمراهی بکشاند و این گمراهی تا حدی هم حادث شده است. ما با گروه ۵، ۶ نفره‌ای که از چین به ایران آمده و از کارشناسان برجسته آن کشور هم به حساب می‌آمدند، جلساتی داشتیم. آنجا هم این ذهنیتها تقویت می شد که خیلی از صحبتها با هم جور در نمی‌آید. ما می‌گوییم میزان کشندگی یا میزان مولد پایه این اپیدمی یک عدد مشخص است، در واقع یک سری اطلاعات اولیه داریم که اگر آنها را در فرمول مدلینگ اپیدمیولوژی می‌گذاریم متوجه می‌شویم با آن چیزی که ادعا می‌شود جور در نمی‌آید.