«مستعان ۱۱۰» اولی نیست؛ مروری بر محصولات جنجالی نظامی در ایران

چند روزی از معرفی و رونمایی ابزاری مستعان ۱۱۰ با حضور فرمانده کل سپاه پاسداران می‌گذرد؛ هرچند عنوانی که برای این اختراع سپاه برگزیده شده است، معنای «یاری‌رسان» می‌دهد، اما دست کم طی روزهای اخیر بیشتر به دردسری برای این نهاد نظامی بدل شده است.

در مراسم رونمایی این دستگاه، سردار حسین سلامی، فرمانده کل سپاه در توضیح چگونگی عملکرد آن گفته است: «ویروس را داخل خشاب دستگاه می‌گذارند و میدان مغناطیسی که این ویروس ایجاد می‌کند باعث می‌شود این آنتن هرکجا که ویروس مشابهی را پیدا کند، در شعاع ۱۰۰ متری به سمت آن حرکت می‌کند و ویروس در آن نقطه شناسایی می‌شود. این دستگاه نیازی به گرفتن خون از بیماران احتمالی ندارد و با ایجاد میدان مغناطیسی و استفاده از ویروس دوقطبی درون دستگاه، هر نقطه‌ای از محیط که تا شعاع ۱۰۰ متر آلوده باشد، آنتن این دستگاه در مقابل آن نقطه قرار می‌گیرد و در عرض ۵ ثانیه می تواند نقطه آلوده را کشف کند».

آیا مستعان، زاده تخیل کامبیز گلشنی است؟

مسئولان سپاه از مخترع این دستگاه تقدیر کرده‌ و از تولید انبوه آن خبر داده‌اند. گزارشگر صداوسیما مدعی شده است دقت آن بیش از ۷۰درصد است، اما این اظهارات نتوانسته نظر مسئولان وزارت بهداشت را که در صف نخست مقابله با کرونا قرار دارند، جلب کند. کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت در همین زمینه اعلام کرده است: «اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تایید شده بود، حتما در گزارش رونمایی آن اعلام می‌شد. مرجع تایید وزارت بهداشت است. تا این لحظه بسیاری از این زحمات کشیده شده و تلاش‌های زیادی شده، اما مواردی که تایید نهایی گرفته بسیار کم بوده است. برای این دستگاه سازمان غذا و دارو تاییدیه‌ای نداده است و اگر تایید بشود، مجوز تولید انبوه می‌دهیم».

انجمن فیزیک ایران نیز در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «با وجود این‌که روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پرکاربردند، ولی دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود ۱۰۰ نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است». با این حال برخی مسئولان سپاه ازجمله سردار رمضان شریف، سخنگوی این نهاد در آخرین اظهارنظرها از عملکرد آن دفاع کرده‌اند.

اختراعاتی که ثبت نشدند، اما خبری شدند

علاوه بر این، اظهارنظرهای مدعی غیرعلمی بودن دستگاه، سوابق مخترع این دستگاه در عرصه علمی نیز جالب و بحث برانگیز است. جست‌وجوی نام کامبیز گلشنی در وبسایت‌های علمی که دست کم نام و مقالات علمی دانشجویان و پژوهشگران عرصه‌های مختلف را می‌توان در آنها دید، نتیجه‌ای جز عبارت «یافت نشد»، ندارد. البته جست‌وجوی نام او در گوگل وضعیت بهتری دارد، نام او با مستعان و اخبار این روزها گره خورده است. البته جست‌وجوها نشان می‌دهد او مدیرعامل شرکتی با عنوان «پویان کاوش» است که در زمینه تولید تجهیزات فلزیاب، عمق‌یاب و معدن‌یاب فعالیت می‌کند. وی اردیبهشت ماه سال ۹۷ نیز از اختراع دستگاه ردیاب مواد جامد و مایع خبر داده بود و پیش از این در سال‌های ۹۶، ۹۴، ۹۱ و ۸۸ نیز مدعی ساخت دستگاه حس‌گر با عناوین مختلف ازجمله مین‌یاب شده است. حتی روزنامه کیهان در گزارشی که سال ۸۸ درباره دستگاه مین‌یاب وی منتشر کرد، مدعی شده بود این دستگاه به تأیید نیروهای مسلح رسیده است. با این حال جست‌وجو در سامانه ثبت اختراعات یا مالکیت معنوی نشان می‌دهد، تنها پرونده یک اختراع با عنوان «سمت‌یاب مواد منفجره تا شعاع ۲۰۰ متر» در سال ۱۳۹۵ به نام او ثبت شده است.

به این ترتیب، فرضیه انجمن فیزیک ایران درباره «غیرعلمی» و «تخیلی» بودن این دستگاه قوت می‌گیرد. البته این نخستین باری نیست که برخی افراد با طرح ادعاهای علمی دستگاه‌های نظامی کشورهای را به دردسر انداخته‌اند؛ پیش از این نیز یک دلال بریتانیایی دستگاه یابنده توپ گلف، آن را به جای دستگاه شناسایی خودروهای بمب‌گذاری‌شده و بمب‌های کنار جاده‌ای به دولت عراق قالب و از آنها کلاهبرداری کرده بود. چند سال قبل نیز ارتش مصر مدعی اختراع دستگاه تشخیص و درمان ایدز و هپاتیت شد، ادعایی که مجله نیچر آن را رد کرد.

زیردریایی‌هایی که قایق بودند

مستعان تنها دستاوردی نیست که سبب شده نوک پیکان انتقاد به سمت نیروهای مسلح کشورمان گرفته شود. پیش از این نیز رونمایی از برخی تجهیزات نظامی حاشیه‌ساز شده بود.

در مراسم رژه روز ارتش در سال ۹۴، از برخی دستاوردهای بومی دفاعی رونمایی شد. یکی از آنها «زیردریایی السابحات» بود که به دلیل شکل طراحی بدنه بیرونی‌اش به سوژه شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد و بسیاری از کاربران آن را مشابه اسباب‌بازی و غیرکاربردی خواندند و به تخصیص بودجه عمومی برای ساخت این قبیل ابزارهای نظامی انتقاد کردند. حتی برخی از رسانه‌های خارجی با استناد به منابع نظامی نوشتند این نوع وسیله، نوعی زیرسطح بسیار کوچک است که برای انتقال شناگران یا غواصان از آن استفاده می‌شود. کاربرد این وسیله در واقع گشت‌وشناسایی، عملیات مخفی، حمل و نصب مین دریایی و مین چسبان، جابجایی تکاوران دریایی و هدایت توپخانه است و سابقه طراحی آن به جنگ جهانی دوم باز می‌گردد.

«تانک فلاق» یکی دیگر از این ابزارهای جنگی بود که مورد نقد قرار گرفت. خودروی رزمی فوق سبک که برای جنگ های چریکی و نامنظم کاربرد دارد. با این حال منتقدان مدعی بودند آن را نمی‌توان در زمره تانک‌ها قرار داد، چراکه توان حمل سلاح سنگین را ندارد؛ از سوی دیگر، راننده یا تنها سرنشین آن در معرض دید و تیررس دشمن احتمالی قرار دارد.

ضرری برای ابداعات دانشمندان ایرانی

زمانی محمود احمدی‌نژاد هرازگاهی مدعی اختراع فوق‌العاده‌ای در ایران می‌شد. در یکی از نمونه‌ها او خبر از تولید انرژی هسته‌ای در زیرزمین خانه‌ای توسط دختری ۱۶ ساله خبر داد. این ادعا دست‌مایه طنز برای رسانه‌های داخلی و خارجی قرار گرفت. صحبت‌های محمود احمدی‌نژاد و ادعاهای برخی مسئولان که متأسفانه بعد از دوران ریاست جمهوری او هم ادامه پیدا کرد، علاوه‌بر اینکه ممکن است مورد تمسخر افکار عمومی قرار بگیرد و این در شأن مقامات کشور نیست، ضرر دیگری هم دارد: در این سال‌ها دانشمندان ایرانی، ابداعات و خدمات مهمی را ارائه داده‌اند که اظهارات نسجنیده و ارائه دستاوردهای نه‌چندان واقعی، چه بسا موجب تشکیک در نتیجه کار و تلاش آنها شود. این احتمال هم هست که با تکرار اخبار ناموثق از این اختراعات، اگر اتفاق مهمی در عرصه علم و دانش توسط دانشمندان ایرانی رخ دهد، جدی گرفته نشود.

اقتدار نیروهای مسلح و آنچه مهم است

نیروهای مسلح در هر کشوری یکی از نمادهای استحکام و مایه امید مردم به شمار می‌روند و در ایران نیز همین طور است. سوابق نیروهای مسلح سپاه و ارتش و بسیج از دفاع مقدس گرفته تا بحرانهای مختلف نظیر سیل و زلزله و کرونا همین را نشان می‌دهد. در همین بحران کرونا زمانی که نگرانی از کمبود تخت‌های بیمارستانی ایجاد شد، نیروهای مسلح در زمان کوتاهی نقاهتگاه ساختند و امکانات درمانی خود را در اختیار مردم گذاشتند. از این رو لزومی ندارد با اعلام دستاوردهای قطعی‌نشده، بهانه خدشه به خدمات این نیروها داده شود. بلکه از نیروهای مسلح به عنوان حافظان امنیت و آرامش کشور انتظار می‌رود در این موارد بسیار دقیق، تخصصی و با وسواس بیشتری عمل کنند تا باعث خدشه به اقتدار نظامی کشور که محصول ایثار هزاران شهید و رزمنده و سختکوشی فرماندهان و دیگر نیروهای مسلح است، نزد افکار عمومی داخلی و خارجی نشوند.