«خاییز» در دریای آتش سوخت
دیده‌بان می‌گوید وحشتناک است و این تک جمله را تکرار می‌کند. گستره بزرگی از جنگل‌های بلوط و بنه پیش چشمش می‌سوزد. بیشتر از ٢۴ساعت گذشته و خبری از بالگرد‌های آب پاش نیست. نه آتش‌کوب، نه دمنده، هیچ، هیچ. نیروها با دست خالی به پیکار با شعله‌ها رفته‌اند. گرمای منطقه حفاظت‌شده خاییز، گرمای آتش است و باد شدید حریق را از بهبهان کشانده به دهدشت. این آتش را که دو شهر از دو استان مختلف را در برگرفته، دو دامدار در ساعت سه عصر روز پنجشنبه برپا کردند. آتش اختلاف‌شان اکنون دامن وسعت بزرگی از طبیعت را گرفته است. هدایت‌الله دیده‌بان می‌گوید، خاییز دریای آتش است و بعید است که امروز و فردا خاموش شود. او مدیر منطقه حفاظت‌شده است و بی‌آنکه در این ٢۴ساعت پلک روی هم گذاشته باشد و لقمه‌ای به دهان، به آسمان چشم دوخته تا بالگرد سر برسد.
عصر روزجمعه است و همزمان که چند محیط‌بان در بلندی‌های خاییز در حلقه آتش محصور شده‌اند، شعله‌هایی که ظهر سه‌شنبه به جان سبزی‌های منطقه حفاظت‌شده بوزین و مرخیل پاوه افتاده بود، خاموش شده و خبر رسیده که یکی از نیروهای تیپ تکاور انصار الرسول برای مهار این آتش، شهید شده است. ارتفاعات کوه سیاه (احمد لر) دشتستان هم از بعدازظهر روز چهارشنبه که صاعقه به کوه زد، درحال سوختن است و بالگرد هلال‌احمر و شرکت نفت برای اطفای این آتش نیروها را به کوه می‌برند. همین چند روز پیش آتشسوزی دیگری دهرود و خائیزِ تنگستان ۶۲۰ هکتار از مراتع را سوزانده بود. موج گرما از راه رسیده و تا فصل بارش، در نبود تجهیزات، هکتارهکتار جنگل و مرتع خواهند سوخت. عصر دیروز (جمعه) سرانجام اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری پیگیر ارسال تجهیزات به خاییز شد. او از استاندار کهگیلویه و بویراحمد خواست با هماهنگی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، امکانات و تجهیزات اطفای حریق از جمله بالگرد‌های آبپاش را به منطقه اعزام کنند. آتش اما همچنان زبانه می‌کشید.
هیچ نداشتیم
«وحشتناک است، وحشتناک است.» هدایت‌الله دیده‌بان، مدیر منطقه حفاظت‌شده خاییز افسوس می‌خورد و آه می‌کشد. صبح جمعه گفته بودند که قرار است بالگردی برای خاموش‌کردن آتش بیاید. ساعت چهار عصر است و هنوز نیامده. «ناراحت این هستم که هیچ ابزاری نداریم که آتش را خاموش کنیم. مگر می‌شود بلوط را با دست خاموش کنیم؟» این، دود اختلاف تعدادی از دامداران منطقه که به چشم ما می‌رود. ظهر پنجشنبه دوکیلومتر پایین‌تر از منطقه حفاظت‌شده خاییز، زمین‌ها را آتش زدند و باد شدید شعله‌ها را به خاییز رساند. «نتوانستیم همان وقت خاموشش کنیم چون هیچ نداشتیم، حتی یک دمنده. راه هم صعب‌العبور است. نیرو جمع کرده‌ایم که بفرستیم به ارتفاعات و بتوانیم آتش را به روش سنتی خاموشش کنیم، مثل مردمان نخستین، با شاخ و برگ.»
دیده‌بان مرثیه می‌خواند. ضلع جنوبی خاییز به‌شدت درحال سوختن است و حیات‌وحش بیشتر در این منطقه زندگی می‌کنند. تا این لحظه (عصرجمعه) چندین هزار هکتار از خاییز سوخته و چون باد شدید است، آتش در ارتفاعات زبانه می‌کشد. خاییز ٢۶هزار و ٨۶٠ هکتار است و بین دو استان خوزستان و کهگیلویه‌و‌بویراحمد قرار گرفته است. حفاظت محیط‌زیست خاییز با کهگیلویه‌و‌بویراحمد است و مدیریت منابع طبیعی، دام و امور و عشایر و میراث فرهنگی آن با بهبهان. خاییز در وضع فوق‌العاده بحران قرار گرفته و معاون فرماندار کهگیلویه از سازمان مدیریت بحران کشور خواسته که وارد عمل شود. اما مسئولان درحال متهم‌کردن یکدیگرند. فرماندار کهگیلویه گفته بهبهان کم‌کاری کرده است. محمد داس‌مه می‌گوید، به‌عنوان دبیر کمیته حقوقی انجمن محیط‌زیست و دوستداران طبیعت خوزستان، برای کشف حقیقت درباره گسترش این آتشسوزی در دادسرا شکایتی مطرح خواهد کرد. به گفته داس‌مه صبح جمعه فقط یک بالگرد اطفای حریق در ٢ سورت نیرو به محل آتشسوزی برد، یعنی فقط ١۶ نفر. و نیروی دیگری را نبرد چون سوخت نداشت.
با دست خالی چه می‌شود کرد؟
محیط‌بانان و نیروهای منابع طبیعی پنجشنبه شب، حاشیه منطقه را تا آنجا که توانستند، خاموش کردند تا به تنگه‌های بعدی سرایت نکند. نخستین گروه ساعت ٧ عصر پنجشنبه راهی ارتفاعات شدند و ۵، ۶ ساعت در راه بودند. یاسر فاطمی یکی از آنهاست: «هفت‌نفر بودیم با دو دمنده. اگر چهار دمنده داشتیم، می‌شد آتش را مهار کرد. زانوی یکی از بچه‌ها پیچ خورد. علی آتش‌دان، محیط‌بان منطقه از ارتفاع ١٢متری سقوط کرد و معجزه بود که روی درختان افتاد. روح‌الله عزیزی، رئیس اداره محیط‌زیست بهبهان هم از صخره سقوط کرد که شکرخدا جدی نبود.» آنها تا صبح تنها با شاخ و برگ و دو دمنده به جان آتش افتادند و وقت طلوع آفتاب، نیروهای منابع طبیعی سررسیدند. دوساعت بعد بالگرد نیروهای مردمی با چند دمنده رسید اما چطور می‌شود حریف این حجم آتش شد؟ محیط‌بان فاطمی می‌گوید: «نیرو زیاد است اما حجم آتش بالاست. خیلی ترسناک است، خیلی. با شاخ و برگ که کار پیش نمی‌رود. الان هشت دمنده بالاست. ما فقط دمنده داریم. با دست خالی نمی‌شود کاری کرد.» آتش به جان بلوط‌ها زده و زندگی کل و بزها، پلنگ‌‌ها، کبک، کفتار، گرگ و شغال‌ها و مارها به خطر افتاده است. آخرین سرشماری می‌گفت ١۵٠٠ کل و بز در مرتع خاییزند و احتمال می‌رود که با آمدن آتش به کوه زده باشند. شکارچیان غیرمجاز شاید طمع کنند و به سراغ‌شان بروند.
انگشت اتهام به سمت سازمان برنامه و بودجه
در هفته‌ای که گذشت، نزدیک به ۶٠ فقره آتشسوزی در سطح کشور اتفاق افتاد. علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری می‌گوید: «تعداد بالای موارد آتشسوزی باعث شده نیروها در استان‌های مختلف ٢۴ساعته درگیر آتش باشند.» او از سه، چهار آتشسوزی می‌گوید که دامنه گسترده‌ای پیدا کرده و وزش باد سبب شده به صخره‌ها و مناطق کوهستانی کشیده شوند؛ این اتفاق بار دیگر نیاز به تجهیزات اطفای حریق هوایی را دوباره مطرح کرده است و انتقاد به سازمان برنامه‌وبودجه و نبود بالگرد آبپاش را سر زبان‌ها انداخته است. «در مناطق صخره‌ای و کوهستانی به اطفای حریق هوایی و هلی‌برد نیرو نیاز داریم و وزارت دفاع باید در اختیارمان بگذارد؛ اما هنوز کاری از پیش نبرده‌اند. برای خاموشی آتش گچساران بوشهر پیگیری‌ها از سه‌شنبه شروع شد اما بالاخره روز جمعه یک بالگرد برای انتقال نیرو رفت و درنهایت خبری از اطفای حریق هوایی نشد.»
اطفای حریق هوایی همیشه پای وزارت دفاع و سازمان‌های جنگل‌ها و حفاظت محیط‌زیست را به میان می‌کشد اما فرمانده یگان معتقد است نبود این تجهیزات ناشی از کم‌کاری سازمان برنامه و بودجه است. او توضیح می‌دهد که «وزارت دفاع بالگرد ندارد و برای همین با سپاه، نیروی انتظامی و هوانیروز قرارداد می‌‌بندد تا بالگرد برای اطفای حریق در اختیار بگذارند. این ارگان‌ها هم هزینه سوخت‌شان را مطالبه دارند که به‌حق است. با وجود این دست‌وبال وزارت دفاع هم بسته است و کاری نمی‌توانیم انجام دهیم.» مهر ٩٨ هیأت‌وزیران بودجه‌ای ٢٠میلیارد تومانی را به تصویب رساند اما سازمان برنامه و بودجه از پرداخت معوقات خودداری می‌کند. عباس‌نژاد این ماجرا را متوجه نبود احساس مسئولیت سازمان برنامه و بودجه می‌داند: «نمی‌دانم در این پرداخت‌نشدن‌‌ها عمدی وجود دارد یا دلیل دیگری، اما منابع طبیعی پیش چشم‌مان می‌سوزد و نمی‌توانیم نجاتش دهیم. سازمان برنامه و بودجه اگر مطالبات را پرداخت کرده بود، این مشکلات را نداشتیم.» او از تماس‌های متعدد با مسئولان خبر می‌دهد: «با وجود تماس‌های متعدد، هنوز خبری نیست .اگر ١٠ بالگرد آبپاش در اختیارم بگذارند، نمی‌گذارم یکی از این آتش‌ها ٢۴ساعت بیشتر طول بکشد.»
