ادامه تخریب بناهای تاریخی در روز تعطیل!
طی ماه‌های گذشته شاهد تخریب آثار متعددی در حوزه میراث فرهنگی بودیم. اگر از نقش سیل، زلزله و باران‌های سیل آسا در تخریب و آسیب رساندن به میراث فرهنگی و بناهای تاریخی بگذریم، قطعا عامل انسانی و تخریب‌هایی که به عمد و با حضور بولدوزرها انجام شده بیشترین آسیب را متوجه بناهای تاریخی کشور کرده است. البته طی ماه‌های گذشته شاهد رونق روند دیگری در حوزه تخریب‌ها هستیم چنانکه بناهای تاریخی اغلب در روزهای تعطیل یا شامگاهان خراب می‌شوند.
برای نمونه می‌توان به تخریب خانه اقبال و خانه پرویز مشکاتیان و حتا بافت تاریخی ابرندآباد شاهدیه اشاره کرد. خانه تاریخی اقبال در بافت تاریخی شهر انزلی در حالی در روز تعطیل سقفش برداشته و برای تخریب آماده می‌شد که به گفته ولی جهانی (معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی وصنایع دستی وگردشگری استان گیلان) این بنا، مراحل نهایی ثبت در فهرست بناهای واجد ارزش تاریخی را می‌گذراند. البته این بنا تنها موردی نیست که طی چند ماه گذشته در روز تعطیل به سراغش رفتند، چندی پیش آن هم در تعطیلات نیمه خردادماه خبرها از تخریب ۸۰ درصدی خانه پرویز مشکاتیان در نیشابور حکایت کردند. یعنی یک روز از ابلاغ رسمی ثبت در فهرست آثار ملی‌‌اش می‌گذشت که توسط مالک خراب شد. آنهم در روز تعطیل!
تخریب بافت تاریخی ابرندآباد شاهدیه یزد نیز از این قاعده مستثنی نبود چنانکه مصطفی فاطمی (مدیر اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد) با اشاره به آنکه این تخریب‌ها در سه روستا که در کنار هم قرار دارند انجام شده، گفته بود: دو باغ که برای تخریب آن مجوز داشتند، تخریب و تعدادی درخت که در بلوار قرار داشتند، قطع شده‌اند. هریک از این تخریب‌ها در روستاهای مختلف اعم از گرد فرامرز، ابرندآباد و نصرت آباد اتفاق افتاده است. برخی از این تخریب‌ها در اواخر سال ۹۸ ا تفاق افتاده است و برخی دیگر همچنان ادامه دارد.
می‌توان گفت این تخریب نیز در روزهای تعطیل اواخر اسفند و اوایل فروردین رخ داده است. حال این سئوال مطرح می‌شود که چگونه است که طی چند ماه گذشته از یکسو مسئولان از افزایش نظارت‌ها در روزهای کرونایی دم می‌زنند و از دیگر سو تا این اندازه شاهد تخریب بناهای تاریخی و واجد ارزش تاریخی آن هم در روز روشن اما در تعطیلات هستیم؟ آیا شاهد شکل‌گیری روند جدیدی در تخریب بناهای تاریخی و میراث فرهنگی هستیم؟
سیدهادی احمدی روئینی (مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی) در پاسخ به این سوال که چرا طی چند هفته اخیر شاهد افزایش تخریب بناهای تاریخی در روزهای تعطیل هستیم و آیا در این میان با خلاء قانونی یا بی‌کفایتی برخی مدیران روبه‌رو هستیم، گفت: تنها پاسخ سریع و صریحی که به ذهن می‌رسد این است که در روزهای تعطیل تردد و تعداد مردم در کوچه و خیابان‌ها و گذرهایی که خانه‌های تاریخی در آن قرار دارند، کمتر می‌شود. نباید فراموش کرد که در حوزه حفظ و نگهداری از آثار تاریخی و میراث فرهنگی قوانین متعدد و محکمی داریم و اراده برای اجرای این قوانین نیز وجود دارد. در بدنه میراث فرهنگی موارد حیثیتی متعددی در خصوص حفظ بناها و آثار تاریخی وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت هم قانون و هم اراده برای اجرای آن وجود دارد. در این میان مطالبه‌گری جامعه نیز چند سالی‌ست افزایش یافته و به کمک میراث فرهنگی آمده است.
او با بیان اینکه وقتی تخریب بناهای تاریخی در روزهای تعطیل اتفاق می‌افتد برای آن است که از فرصت نبود و کاهش تعداد مردم و دوستداران میراث فرهنگی در کوچه‌ها خیابان استفاده می‌کنند، اظهار کرد: در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم مالکانی که درصدد تخریب بناهای تاریخی برمی‌آیند روزهای تعطیل را انتخاب می‌کنند چراکه تا خبر تخریب به دادستانی و مدیرکل میراث استان یا شهرستان برسد آنها زمان لازم برای تخریب را در اختیار داشته‌اند.
این مقام مسئول در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه وظیفه مدیران و سرپرستان اداره کل میراث استان و شهرستان‌ها در خصوص حفاظت و نظارت بر بناهای تاریخی و جلوگیری از عدم تخریب آنها چه می‌شود، گفت: در کل کشور بیش از ۳۳ هزار اثر در فهرست میراث ملی ثبت و بالغ بر ۳۰ هزار اثر شناسایی شده که امکان پایش و سر زدن روزی یکبار به این آثار وجود ندارد. آیا شما انتظار دارید مدیران استانی از وضعیت تمام آثار و بناهای تاریخی اطلاع داشته باشند؟ چنین امری امکان‌پذیر نیست. تا زمانی که اراده تخلف چه علیه میراث فرهنگی چه سایر جرایم، وجود داشته باشد حتا با در اختیار داشتن محکم‌ترین قوانین و نظارت‌های ۲۴ ساعته بازهم شاهد تخریب و وقوع جرم خواهیم بود. در عین حال در بسیاری از موارد حافظان میراث فرهنگی در این راه جان خود را نیز داده‌اند. می‌توان گفت جرم هیچگاه تمام نمی‌شود اما می‌تواند کم شود. این مهم با حضور رسانه‌ها و مطالبه‌گری آنها و عموم جامعه و دوستداران میراث فرهنگی محقق می‌شود. در حال حاضر مطالبه‌گری عموم جامعه در خصوص حفظ میراث فرهنگی افزایش یافته و معتقد هستیم بهترین راه برای اعمال قانون نیز همین مطالبه‌گری مردم است. البته قبول داریم که باید حساسیت مدیران و مسئولان استان‌ها و شهرستان‌ها درخصوص بناهای ارزشمند و تاریخی بیشتر شود.
احمدی روئینی با تاکید براینکه تخریب یک بنای تاریخی؛ پایان کار آن اثر نخواهد بود، تصریح کرد: معتقد هستیم مردم و رسانه‌ها باید حتی بعد از تخریب بناهای تاریخی پیگیر بازسازی عین به عین آن و به نتیجه رسیدن قوانین در حوزه میراث فرهنگی باشند. بر اساس قانون، هر کس بناهای تاریخی و میراث فرهنگی را تخریب کند موظف است با هزینه خود آن را بازسازی و آسیب وارده را جبران کند و باید مجازات مادی و معنوی را نیز تحمل کند. هرچند قبول داریم که با عین به عین ساختن یک بنای تخریب شده، بازهم همان بنا را در نهایت نخواهیم داشت اما اگر کسی که تخلفی انجام می‌دهد بداند که در ازای این تخلف، هزینه هنگفتی متحمل خواهد شد دیگر چنین تخلفی انجام نمی‌دهد. مشکلی که در گذشته در خصوص وقوع جرایم در حوزه میراث فرهنگی وجود داشت و امروزه رفع شده است، نبود ایجاد هزینه برای کسی است که سبب تخریب بناهای تاریخی و میراث فرهنگی می‌شود.
مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی در پاسخ به این سوال که وقتی طی سال‌های گذشته شاهد تخریب بناهای تاریخی حتی بافت‌های تاریخی در شهرهای مختلف ازجمله شیراز بوده‌ایم، جایگاه قانون و اجرای آن کجاست، گفت: درست است که بخش‌هایی از بافت تاریخی شیراز و خانه‌های قدیمی آن تخریب شد اما نتوانستند کار خود را برای ساخت و سازهای جدید در این بافت ادامه دهند. در این میان حکم قانونی پابرجاست. تخریب کننده موظف است عین به عین بافتی که تخریب کرده است را بازسازی کند. هرچند با وجود گذشت حدود یک سال هنوز بازسازی انجام نشده اما نتوانستند طرح مدنظر خودشان را اجرایی کنند. در این میان مطالبه‌گری مردم و رسانه‌ها نقش به سزایی دارد. البته هنوز پرونده بسته نشده و باید این کار را انجام دهد.
احمدی روئینی با اشاره به آنکه وزارت میراث فرهنگی به حکم قانون، شکایت کننده و پیگیری کننده است اما مجری قانون نیست، تصریح کرد: دلم روشن است که در خصوص پرونده تخریب بافت تاریخی شیراز موفق خواهیم شد. داریم به مرز مطلوب فعالان میراث فرهنگی در این خصوص دست پیدا می‌کنیم هر چند همچنان برای رسیدن به مقصود راه داریم. در گذشته وقتی یک بنای تاریخی خراب می‌شد می‌گفتند دیگر خراب شده و مالک کار خود را برای ساخت پاساژ یا ملک جدید ادامه می‌داد این در حالی است که اکنون دیگر اجازه ساخت داده نمی‌شود و تنها کسی که می‌تواند اجازه ساخت دهد قوه قضاییه است و باتوجه به قوانین موجود چنین کاری انجام نمی‌شود. بنابراین متخلف اجبارا هزینه می‌دهد که این هزینه گاهی مادی است و گاهی هم عدم رسیدن به اهدافش است.
او در پاسخ به این شبه که در برخی از اداره کل‌های شهرستان‌ها و استان‌ها برخی افراد؛ اطلاعاتی در خصوص زمان مناسب برای تخریب را به مالکانی که قصد تخریب بناهای تاریخی دارند ارائه می‌دهند، گفت: اگر چنین موردی اتفاق افتاده باشد قطعاً تخلف است و باید اطلاع رسانی شود. در این میان نکته‌ای وجود دارد و آن هم مجوزهایی است که توسط شهرداری صادر می‌شود. چگونه است که شهرداری مجوز تخریب خانه‌ای را می دهد که میراث در خصوص ثبت آن اطلاع رسانی کرده است؟ شهرداری‌ها باید در این خصوص پاسخگو باشند. با این وجود قبول داریم که بیشتر تخریب بناهای تاریخی در شبانگاه و روزهای تعطیل اتفاق می‌افتد.
احمدی رویینی با اشاره به تخریب خانه مشکاتیان در نیشابور گفت: هرچند ابلاغ ثبت این بنا یک روز قبل از تخریب آن به استان اعلام شده بود اما به هر حال این تخریب، یک تخلف است و مسئولان میراث نیشابور موظف بودند از این بنا حفاظت کنند؛ در این میان تخلف صورت گرفته است. در این میان تحقیقات لازم جهت رسیدگی به این مهم که متخلف چه کسی است، آغاز شده.
