بازیگران «پدرسالار» درباره محمدعلی کشاورز چه گفتند؟
اوایل دهه هفتاد سریالی از شبکۀ دوم سیما پخش شد که برای سال‌ها و دهه‌ها یکی از بهترین آثار تلویزیونی ماند و در خاطرۀ جمعی ایرانیان حک شد؛ یکی از دلایل مقبولیت و محبوبیت این سریال داستان اصیل ایرانی آن بود که مواجۀ سنت با مدرنیته را در غالب یک خانوادۀ معمولی و پرفرزند به تصویر می‌کشید که برای بسیاری از خانواده‌های آن دوران داستانی ملموس و واقعی بود.
سریال پدرسالار (به تهیه‌کنندگی و کارگردانی اکبر خواجویی) با زبانی ساده و روایتی عینی دست بر نقاط مهمی گذاشت که برای زمانه‌اش موضوعی چالش‌برانگیز بود (تفاوت‌های عمیق نسل جدید و نسل گذشته و لزوم همراهی و انطباق‌پذیری با تغییرات فرهنگی) و در ادامۀ پیامدهای عدم سازگاری با شرایط روز را با روایتی جذاب به تصویر کشید.
همین سادگی و نکته‌سنجی سریالی تلویزیونی آن هم در زمانه‌ای که جامعه و خانواده‌ها در معرض بمباران رسانه‌های اجتماعی و تعدد سرگرمی‌ها نبودند باعث شد سریال دیده و درباره آن حرف زده شود و برای سالیان بازیگران، نقش‌ها و دیالوگ‌های آن در ذهن و حافظه مردم باقی بمانند.
باورپذیری و اثرگذاری این سریال بر مردم به صورتی بود که بعضا این قصه را یک زندگی حقیقی پنداشته و نسبت به آن عکس‌العمل نشان می‌دادند؛ به گفتهٔ ناصر هاشمی، بازیگر نقش ناصر، در زمان پخش این مجموعه، کمند امیرسلیمانی به‌دلیل داشتن شخصیتی لجباز و یکدنده در داستان فیلم، توسط یک رانندهٔ تریلی تهدید شده بود. همچنین، بعضی از مردم با دیدن ناصر هاشمی در سطح شهر، او را به بازگشت به خانهٔ پدر و احترام به بزرگتر سفارش می‌کردند.
مرحوم محمدعلی کشاورز در این سریال نقش شخصیت اصلی داستان اسدالله‌خان، پدری مقتدر را بازی کرد؛ نقشی که بار دیگر و پس از نقش‌های ماندگارش در فیلم‌ها و سریال‌های قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، شخصیت و بازی جاودانی را از وی به تصویر کشید.
استاد کشاورز هیچ‌گاه جایگزین ندارند
کمند امیرسلیمانی بازیگر سینما و تلویزیون درباره شخصیت و بازی‌های محمدعلی کشاورز اظهار داشت: به واقع استاد کشاورز هیچ‌گاه جایگزین ندارند و گویی هر بار با رفتن یکی از ۵ بزرگ سینمای ایران یعنی جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی و استاد کشاورز یکی از ستون‌های جامعۀ هنری ایران را با خود بردند.
وی افزود: مرحوم کشاورز بسیار شوخ، بذله‌گو، سرحال و مهربان بودند و همیشه (چه زمانی که با ایشان تماس تلفنی می‌گرفتیم یا زمانی که به دیدنشان می‌رفتیم) با خوشرویی و مهربانی پذیرای ما بودند.
امیرسلیمانی تصریح کرد: در دوره‌ای هرکدام از این دوستان مهره‌هایی بودند و در چند کار پی‌درپی، علی حاتمی این دوستان را در کنار هم قرار داد و وزن کار به قدری بالا رفت که این پنج نفر به عنوان چهره‌هایی شاخص در این هنر شناخته شدند.
بازیگر نقش آذر در سریال پدرسالار با اشاره به این مجموعه تلویزیونی و ماندگاری آن در ذهن مردم، تاکید کرد: آن سریال همه لحظه‌هایش خاطره است؛ پدرسالار یک کار استثنایی و خاطره انگیز است و صفا و صمیمیتی که در این کار دیده شد، از بزرگترهای این کار منتج می شد؛ بزرگانی چون حمیده خیرآبادی و استاد کشاورز.
به طبع ما هنرمندان خیلی خوب دیگری هم داریم ولی شاید در دوره حاضر کم پیش بیاید که مثلاً چهار یا پنج بازیگر درجه‌یک بتوانند کنار هم قرار بگیرند یا اگر کنار هم قرار گیرند در این اندازه دیده نشوند. نکته مهم در مورد این پنج نفر این بود در عین حال که هرکدام مهره و وزنه‌ای بودند انگار مکمل کار هم بودند و دریک شاخه کار می‌کردند، تفاوتی در جنس کارشان نبود و در کنار هم تبدیل به قدرت واحد می‌شدند.
مرحوم کشاورز انسانی بسیار ساکت و تأمل‌برانگیز بودند
سیامک اطلسی نیز بیان کرد: آقای کشاورز استاد مسلم بازیگری بودند که از بین ما رفتند. من خاطرات زیادی از سریال پدرسالار با ایشان دارم و حقیقتاً بازیگری را در کنار ایشان تجربه کردم و چیزهای زیادی را از ایشان یاد گرفتم.
استاد کشاورز در بسیاری فیلم‌ها و در تئاتر و تلویزیون بازی‌های درخشانی داشت؛ در واقعیت و به لحاظ شخصیتی ایشان آدمی مصمم، انسانی شریف و خونسرد بود که بازیگری همتای ایشان نمی‌آید.
اطلسی تاکید کرد: این آدم‌ها (محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی و علی نصیریان) ازنظر بازیگری و ارائۀ نقش در تئاتر، سینما و تلویزیون سنگ تمام گذاشتند؛ یعنی تکرار نمی‌شوند و کسی جای آنان را نمی‌گیرد و در ذهن‌ها ماندگار هستند. این‌که بازیگری بتواند این ماندگاری را در اذهان ایجاد کند، استاد تلقی می‌شود و استاد کشاورز یکی از این بازیگرانی بود که این اثرگذاری را بر ذهن‌ها گذاشت.اطلسی در اشاره به آنچه از کشاورز در بازیگری آموخته است، بیان کرد: دقت در کار، توام با خونسردی و درعین‌حال انسان‌بودن، برای من در جنس بازیگری اش برجسته بود. نقش را ایفا می‌کرد و به‌درستی درمی‌آوردند به صورتی که در خاطره‌ها می‌ماند؛ مرحوم کشاورز انسانی بسیار ساکت و تأمل‌برانگیز بود.
کسانی که در کنار وی کار می‌کردند، آن کاری که باید را انجام می‌دادند، زیرا او بر کارشان تسلط داشت، نقش را حفظ می‌کرد و به آن اهمیت می‌داد و بازیگران جوانی که این خصائل رفتاری را می‌دیدند، واقعاً از وی یاد می‌گرفت و برایشان تجربه بود.
بازیگر نقش مصطفی (برادر اسدالله خان) در سریال پدرسالار درمورد حال و هوای بازی در این سریال در کنار محمدعلی کشاورز خاطرنشان کرد: آن سریال برای تمام ما بازیگران یک تجربه زندگی بود در کنار استاد کشاورز سعی می‌کردیم واقعیت‌ها را ارائه بدهیم؛ یعنی تلاش می‌کردیم نقشی که نوشته شده بود را یکی بهتر از دیگری ارائه و ایفا کنیم.
محمدعلی کشاورز یک اسطوره بود
محمود پاک‌نیت بازیگر سینما و تلویزیون در مورد مرحوم کشاورز گفت: وی حقیقتاً یک اسطوره و انسان خاص بود. شاید در کارها برخی اوقات تصویری خشن از او می‌دیدیم اما در واقعیت قلبی بسیار رئوف و مهربان داشت و انسانی بسیار دوست‌داشتنی و دلسوز برای همه عزیزانی بود که با وی همکاری می‌کردند.
محمود پاک‌نیت در نقش جلال (پسر اسدالله خان) تصریح کرد: مرحوم کشاورز آدم خوش‌برخوردی بود در عین این‌که در فیلم‌ها او را خشن می‌دیدیم؛ مثلاً در پدرسالار، پدری بود که با خانواده خشن بود و آنها دوست نداشتند دورهم زندگی کنند اما او اعتقاد داشت همه باید کنار هم باشند.
پاک‌نیت در اشاره به شخصیت کشاورز: در کار برایش فرق نمی‌کرد چه کسی هستید و اگر چیزی برای بهبود کار (و برای این‌که کار شما بهتر باشد و بهتر بتوانید شخصیتی را که به شما محول شده است را ارائه دهید)، به ذهنش می‌رسید، مطرح می‌کرد؛ بسیار دلسوز بود و زحمات بسیاری برای اشاعه فرهنگ و هنر ایران کشید.این عزیزان (جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز و علی نصیریان) چه درزمینهٔ تئاتر و سینما و چه تلویزیون، افرادی محکم و استوار و آدم‌هایی بودند که نسبت به کارشان صادق بودند و صداقتی خاص داشتند. یعنی دلشان برای کارشان می‌لرزید و می‌تپید و در کاری که بودند پشتوانه بزرگی برای آن کار محسوب می‌شدند.
پاک نیت در اشاره به اهمیت حضور و بازی کشاورز و هم‌نسلان وی در آثار هنری، خاطرنشان کرد: این عزیزان در هنر و سینمای ایران یک ستون بودند و این را نمی‌شود کتمان کرد. در آن دورانی که آنها کار می‌کردند، ستون محکمی بودند که فرهنگ و هنر این مملکت را نگه داشته بودند.
این بازیگر یادآور شد: یادم هست در سریال روشن‌تر از خاموشی حسن بشکوفه (تهیه کننده سریال) گفت که همین‌که توانستم این سه نفر (نصیریان، کشاورز و مشایخی) را راضی کنم که در این کار بیایند، خیلی کار بزرگی است و برای من وجود این سه بزرگوار، کاری بسیار عظیم است.
وی افزود: وقتی یک تهیه‌کننده چنین حرفی می‌زند، یک دلگرمی به گروهی است که با این عزیزان کار می‌کنند و این برای کسانی که در آن گروه هستند قدرت و نیرو ایجاد می‌کند. آدم‌هایی چون مرحوم کشاورز واقعاً این‌گونه بودند؛ همچنان که افرادی همانند نصیریان (که خدا حفظشان کند) همین گونه‌اند و وقتی‌که در یک گروه هستند قوت آن کار هستند.
هنرمندی با نشان درجه یک فرهنگ و هنر
محمدعلی کشاورز اوایل خرداد جاری به دلیل عارضه کلیوی و بالا رفتن سطح کراتین خون در بیمارستان بستری شد و بلافاصله مراحل درمانی خود را زیر نظر تیم پزشکی آغاز کرد. پس از آن وی به دلیل عفونت ریه در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد. این هنرمند مطرح سینما، تئاتر و تلویزیون امروز (یکشنبه، ۲۵ خرداد) و در سن نودسالگی بعد از تحمل دوره‌ای بیماری درگذشت.
وی یکی از چند بازیگر مطرح و نسل اول تئاتر ایران و فعال در حوزه های دیگر نمایشی از جمله سینما و تلویزیون در ۲۶ فروردین ۱۳۰۹ در اصفهان متولد شد. این هنرمند که دارای نشان درجه یک فرهنگ و هنر بود، در سینما، تئاتر و تلویزیون بارها در نقش‌ها و ژانرهای گوناگون حضور داشته است.
از آثار ماندگار کشاورز، می‌توان به مجموعه‌های تلویزیونی دایی‌جان ناپلئون، آتش بدون دود، هزاردستان (در نقش شعبان استخوانی)، سربداران (در نقش خواجه قشیری)، افسانه سلطان و شبان (در نقش خوابگزار اعظم)، پدرسالار و گرگ‌ها اشاره کرد.
این هنرمند ایفاگر نقش‌های ماندگاری در تاریخ سینما بوده است که از جمله آنها فیلم‌های «خشت و آینه»، «آقای هالو»، «رگبار»، «صادق کرده»، «شطرنج باد»، «کمال‌الملک»، «مردی که موش شد»، «کفش‌های میرزا نوروز»، «مادر»، «پول خارجی»، «دلشدگان»، «روز واقعه»، «ناصرالدین شاه اکتورسینما»، «خسوف»، «زیردرختان زیتون»، «غزال» بوده است.
