آیا واکسن کرونا، یک امید واهی است؟
«تا پیش از این، خبر کشف واکسن کرونا یک بازی رسانه‌ای محسوب می‌شد؛ یک بازی که برای جلب توجه کاذب مخاطبان بیشتر یک رسانه صورت می‌گرفت اما حالا چند روزی است که بحث کشف واکسن کرونا جدی‌تر از گذشته است، در ژورنال‌های علمی معتبر منتشر شده است و رسانه‌ها جدی‌تر از گذشته از کشف این دارو حرف زده‌اند. آزمایش‌ها روی پاسخ‌دهی آن چه مثبت باشد و چه بی‌تاثیر، خطر همچنان وجود دارد؛ خطری که شاید حالا با خبر کشف احتمالی واکسن کرونا بیشتر از گذشته هم باشد؛ چرا که باید دید در خوشبینانه‌ترین شکل ممکن این واکسن چه زمانی در اختیار عموم قرار می‌گیرد و واکسینه شدن عده‌ای معدود در برابر تعداد بیشتری از مردم در معرض کرونا، تاثیری در قطع چرخه سرایت خواهد داشت؟ فارغ از آن باید دید شرایط تولید این واکسن در کشور ما چگونه خواهد بود؟ از زمان دسترسی به این واکسن در ایران گرفته تا تاثیر آن برای شهروندان مهم‌ترین خطری که حالا با خبر تولید واکسن کرونا می‌تواند تهدیدی تازه و جدی تلقی شود عادی‌انگاری شهروندان در برابر تولید این واکسن است؛ این که انگار بخشی از وجود ما خیالش بابت این بیماری راحت شده و دیگر خودش را مجاب به رعایت پروتکل‌های بهداشتی نمی‌کند. خطری که با توجه به شناخت ضمنی خلق و خوی جامعه ایرانی بیش از پیش ما را در برابر ویروس کرونا آسیب‌پذیر می‌کند. آمارهای روزانه مرگ و میر و ابتلا هم این خطر را جدی‌تر از گذشته پیش چشم ما آورده است. دیروز دوباره رکورد تازه‌ای در مرگ‌ومیر این ویروس در ایران ثبت شد، مرگ ۲۲۹ نفر از هموطنانمان در یک شبانه‌روز گذشته هشدار هولناکی است که حتی خبر کشف واکسن کرونا هم نمی‌تواند از حجم ترس‌آور آن بکاهد؛ رکوردی که حکایت از سوگواری ۲۲۹ خانواده در ایران دارد.
واکسن کرونا خیلی دور، خیلی نزدیک
واکسن کرونایی که دانشگاه آکسفورد تهیه کرده ظاهرا سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. آزمایش این واکسن روی بیش از هزار نفر نشان داده که موجب تولید پادتن و افزایش شمار گلبول‌های سفید خون در آنها می‌شود. بریتانیا تا همین امروز بیش از صد میلیون دوز از این واکسن را پیش‌خرید کرده است! در روسیه هم وزیر بهداشت این کشور خبر داده واکسن کرونا ساخت این کشور برای پیشگیری از ابتلای مردم به این ویروس همه‌گیر به‌زودی ثبت می‌شود تا به صورت رسمی در اختیار عموم قرار بگیرد. او زمان دسترسی مردم به این واکسن را ماه آینده اعلام کرده است. سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان هم ماه گذشته از «گام‌های موثر در تولید واکسن کرونا» در ایران حرف زده و گفته بود در آینده نزدیک آزمایش‌های انسانی این واکسن در ایران انجام خواهد شد. در این میان سایت رسمی وزارت بهداشت هم در مطلبی اعلام کرد ایران در زمینه ساخت واکسن از دیگر کشورها عقب‌تر نیست.
واکسن کی به ما می‌رسد؟
مهم‌تر از کشف واکسن کرونا، زمان دسترسی عموم به آن است، چیزی که به‌راحتی از صحبت‌های مسئولان و کارشناسان این حوزه نمی‌توان به صورت قطعی برداشت کرد همین نکته است. اما در همه حرف‌های آنها یک نکته بارز مشترک وجود دارد و آن هم این است که باید به زندگی با کرونا عادت کنیم؛ چرا که دسترسی عمومی در چند ماه حتی یک خوشبینی کاذب است.
مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: «در شرایط بدبینانه حداقل یک سال با این بیماری درگیر خواهیم بود به این معنا که این بیماری رفتاری مشابه بیماری‌های بومی خواهد داشت و از این تب‌وتاب فعلی خارج خواهد شد.» پیش‌بینی‌های وزارت بهداشت نیز نشان می‌دهد کرونا تا یک سال دیگر مهمان مردم ایران است. ایرج حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اظهارنظری گفته است: «پیش‌بینی می‌شود کشور تا یک سال آینده درگیر کرونا باشد و مرگ و میرهای ناشی از آن همچنان ادامه داشته باشد.»
محمد آسایی اردکانی، مشاور وزیر بهداشت هم در مورد ماندگاری کرونا در کشور گفته است: «مردم باید بدانند که یک تا دو سال آینده را با اپیدمی کرونا زندگی می‌کنیم. امیدواریم که مردم همان‌طور که در فروردین پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کردند، دوباره حساس شوند و موضوع را جدی بگیرند.»
نکته‌ای که در این میان قطعی به نظر می‌رسد این که ساخت واکسن کرونا یک روند طولانی‌مدت است و بعد از آن که واکسن آزمایشگاهی تولید شود، رویه طولانی‌مدتی برای تولید صنعتی و انبوه در پیش دارد و بعید به نظر می‌رسد واکسن کرونا حتی تا سال آینده به دست مردم برسد.
صبر؛ نسخه شهروندان عجول
از انتشار خبر تولید واکسن کرونا تا دسترسی عموم به آن راهی طولانی است. گمانه‌زنی درباره تولید واکسن حالا خبر داغ رسانه‌هاست اما درک عمومی از واکسن آن چیزی نیست که مد نظر مسؤولان بهداشتی است.
کیانوش جهانپور دیروز در واکنش به خبر کشف واکسن کرونا در بریتانیا اعلام کرد:« هنوز واکسنی در دنیا تایید نشده است.» سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت هم گفت:«تولید هر واکسنی از هر مسیری تایید شود، تامین و حتی تولید آن در ایران در اولویت وزارت بهداشت و درمان است.»
جهانپور درباره تحقیقات ایران در تولید واکسن کرونا هم افزود: «در ایران هم واکسن در آستانه مرحله مطالعات بالینی است. هرچند دنیا برای تولید و تجویز واکسن در مقیاس وسیع هنوز باید صبر کند.»
صبر، ترجیع‌بند حرف‌های کارشناسان است، کلیدواژه‌ای ناخوشایند برای شهروندان عجول دهکده جهانی.
علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت هم با اشاره به اخبار تولید واکسن در جهان و مقدمات تحقیقاتی آن در ایران همان بردباری و صبر را توصیه کرده و گفته است: «تا سال آینده واکسنی به دست ما نمی‌رسد و باید به توصیه‌های بهداشتی توجه و به این سبک زندگی عادت کنیم.»
علیرضا فهیم‌زاد، فوق تخصص بیماری‌های عفونی هم درباره زمان دسترسی به این واکسن می‌گوید: «به طور طبیعی برای تولید واکسن هر بیماری به یک‌ونیم تا دو سال زمان نیاز داریم و اینکه دانشگاه آکسفورد یا هر موسسه دیگری بگوید مثلا تا سه یا شش ماه دیگر واکسن کرونا با اثربخشی قطعی به بازار می‌آید، این حرف‌ها بیشتر شبیه یک امید واهی است. حتی اگر هم در یک بازه زمانی خیلی کوتاه، واکسنی تحت عنوان واکسن کرونا به بازار بیاید، تضمینی ندارد. یعنی ممکن است مشکلات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند.» درباره تولید واکسن کرونا در ایران اما حرف و حدیث‌ها بیشتر است.
ویروس تازه‌ای به نام عادی‌انگاری
وقتی میانگین مرگ‌ومیر روزانه کرونا در ایران به ۷۰نفر رسیده بود رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم ایران ۸۰درصد اعلام شد؛ اما حالا که این تلفات به میانگین روزانه ۲۰۰ نفر رسیده است. درصد رعایت پروتکل‌ها به عدد ۱۱ رسیده است. نسبت عجیبی که با واقعیت همخوان نیست. دیروز هم رکورد تازه‌ای از میزان مرگ و میرهای کرونا در ایران رقم خورد و آن طور که سخنگوی وزارت بهداشت گفت ۲۲۹ بیمار در روز گذشته جان‌شان را از دست دادند و ۲۶۲۵ بیمار جدید هم شناسایی شد. همه اینها در حالی است که بنا به آمار دیروز حال ۳۵۸۹ بیمار هم مساعد نبوده و تحت مراقبت قرار دارند. مهدی یاری، استاد دانشگاه است، از او درباره تاثیرات کشف واکسن کرونا در میان عامه مردم می‌پرسیم؛ این که آیا می‌تواند این اخبار به نوعی تاثیر وارونه بگذارد و موجب عادی‌سازی شرایط شود؟ پاسخ او با ذکر یک مثال است. او می‌گوید: «احتمالا در کارخانجات یا محل‌هایی حضور داشته‌اید که با دیدن شرایط کاری شوکه شده یا ترسیده‌اید اما با کمال تعجب افراد درگیر کار اصلا مانند شما فکر نمی‌کنند. این موضوع تنها به میزان مهارت یا اطمینان آنها به سیستم‌های حفاظتی‌شان برنمی‌گردد، بلکه عادی‌انگاری عامل مهمی است که میزان درک خطر را کاهش می‌دهد و با مزمن شدن یک خطر و حضور همیشگی آن، حالت حاد واکنشی کاهش پیدا خواهد کرد. در این چند ماه در مقابله با ویروس کرونا متاسفانه ما دچار این حالت شده‌ایم.»
فاطمه فتوحی، رئیس بخش آنفلوآنزای انستیتو پاستور هم معتقد است وجود اظهار نظرهای گسترده از سوی افرادی که چندان تخصصی در این حوزه ندارند همچون شمشیر دولبه عمل می‌کند و می‌تواند به ساده‌انگاری شهروندان در برابر این ویروس بینجامد.
گذشته از کمبود امکانات و نبود درمان قطعی یا واکسن این بیماری، افزایش تعداد موردهای ابتلا، نشان از نبود توجه کافی و جدی نگرفتن خطر از سوی مردم دارد. البته که اصرار بر بازگشایی بازارها، پارک‌ها، مراکز تفریحی و دیگر اجتماعات بدون الزام کامل به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی نقش مهمی در عادی‌انگاری مردم در این ماجرا دارد؛ اما این که مردم در حال حاضر کمتر از گذشته مراعات می‌کنند و در مجامع و محافل و برخی عروسی‌ها و عزاداری‌ها به راحتی حاضر می‌شوند یا به کسب و کارهای پرخطرشان ادامه می‌دهند، حاکی است که اطلاع و باور کافی درباره وضعیت کرونا و شروع همه‌گیری این بیماری ندارند و ترجیح می‌دهند در این بی‌خبری به امور رایج زندگی‌شان بپردازند.
توانایی تولید؛ صراحت یا خودتحقیری؟
با این که وزیر بهداشت به‌صراحت اعلام می‌کند که ایران نیز در حال ساخت واکسن بیماری کروناست، اما عده‌ای اصرار دارند ایران را در این حوزه علمی، بسیار ناتوان نشان دهند. تا جایی که می‌گویند نه خودمان برای ساخت واکسن کرونا کاری کرده‌ایم و نه اگر هم واکسنی در دنیا ساخته شود، این واکسن را در اختیار ما قرار می‌دهند. وقتی از مسعود مردانی، عضو کمیته کشوری کرونا در رابطه با تولید واکسن در ایران می‌پرسیم همین نگاه در پاسخ او به جام جم غالب است.
او می‌گوید: «ما در این زمینه اقدامی نکرده‌ایم. اگر هم اقدامی صورت گرفته است ما اطلاعی نداریم و حتما آقایان می‌خواهند در فرصت مناسب افتخار رونمایی از آن را به نام خودشان بزنند. واکسنی هم که قرار است دانشگاه آکسفورد بسازد، همه کشورهای اروپای غربی پیش‌خرید کرده‌اند، ما نه پول خرید این واکسن‌ها را داریم و نه به دلیل تحریم‌ها این واکسن را به ما می‌دهند.»
این گفته‌های عضو کمیته کشوری کرونا وقتی عجیب‌تر جلوه می‌کند که بدانیم همین چند وقت پیش رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، با صراحت اعلام کرد: «ایران رتبه اول داروسازی خاورمیانه و رتبه هفتم جهان را در اختیار دارد.»
مسعود مردانی اما می‌گوید «در زمینه بیماری کرونا، ما تنها باید به امید خدا باشیم تا به کمک سازمان بهداشت جهانی بتوانیم از این شرایط خلاصی پیدا کنیم.»
در حالی این حرف‌ها از زبان عضو کمیته کشوری کرونا عنوان شده‌است که ایران در حوزه ساخت واکسن نیز در رتبه نخست خاورمیانه قرار دارد و مجموع تولیدات سالانه واکسن در ایران، بیش از سه میلیارد دوز است.
حمید کهرام که حدود شش سال مدیریت موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی را به عهده داشته، می‌گوید: «ایران جزو ۱۰ کشور برتر دنیا درحوزه تولید واکسن‌های انسانی، دامی و طیور است.»
