نقشه دموکرات‌ها برای نزدیکی به ایران

نشنال اینترست در تحلیلی به بررسی برنامه دموکرات‌ها برای نزدیک شدن به ایران پرداخته است. به نوشته این نشریه، برنامه دموکرات‌ها این است که از تنش‌زدایی هسته‌ای به‌عنوان سنگ‌بنایی استفاده کنند تا همزمان یک همزیستی مسالمت‌آمیز نیز میان تهران و کشورهای عرب اهل تسنن ایجاد شود.

با این حال این نشریه تاکید کرده ‌است که کاهش تنش بین تهران و واشنگتن حتی در دوره ریاست‌جمهوری احتمالی بایدن هم دشوار است؛ زیرا منابع اختلاف دو طرف تنها محدود به برنامه هسته‌ای نیست و توافق در دوران پساترامپ بسیار دشوار خواهد بود.

نظرسنجی‌های عمومی همه نشان از پیشتازی چشمگیر بایدن نسبت به ترامپ برای انتخابات نوامبر دارند و آن دسته از افرادی که تصور می‌کنند ورود بایدن به کاخ‌سفید به یک تغییر دائمی در روابط تهران-واشنگتن می‌انجامد امیدوارند تا بایدن فاتح انتخابات شود. نکته‌ای که نمی‌توان چندان آن را تایید کرد چراکه منابع اختلاف دو طرف تنها محدود به برنامه هسته‌ای ایران نیست و البته کنار آمدن با ایران پساترامپ بسیار دشوارتر از زمان اوباما خواهد بود. با این حال اخباری از کمپین بایدن به گوش می‌رسد که مشاورانش قصد دارند تا از تنش‌زدایی هسته‌ای با ایران به‌عنوان سنگ‌بنایی استفاده کنند تا همزمان یک هم‌زیستی مسالمت‌آمیز نیز میان تهران و کشورهای عرب اهل‌تسنن ایجاد شود؛ موضعی که می‌تواند توسط تهران نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

به گزارش نشنال اینترست، بیش از دو سال از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران می‌گذرد و اکنون باور عمومی بر این است که سرنوشت این توافق و حتی آینده روابط تهران و واشنگتن به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ماه نوامبر وابسته خواهد بود. این دیدگاه از آنجا ناشی می‌شود که انتخاب مجدد دونالد ترامپ به معنای ادامه کمپین فشار حداکثری علیه ایران است؛ درحالی‌که انتخاب بایدن می‌تواند یک تغییر عمده را در روابط دو طرف ایجاد کند و منتهی به درک مشترک و تنش‌زدایی شود. با توجه به اینکه نظرسنجی‌های عمومی همه به سود جو بایدن دموکرات است، امید و شوری به‌وجود آمده است تا پیروزی احتمالی او در ماه نوامبر تنش‌ها را کاهش دهد و توافق برجام حفظ شود.

با این حال در تهران افراد معدودی نسبت به این ارزیابی خوشبین هستند. مقامات ارشد ایران که هنوز درحال دست و پنجه نرم کردن با آنچه شکست تجربه مذاکرات با آمریکای باراک اوباما می‌خوانند هستند، احتمالا با حداکثر احتیاط حتی در مواجهه با یک رئیس‌جمهور دموکرات به ظاهر حامی دیپلماسی رفتار خواهند کرد. به عبارت دیگر کنار آمدن با ایران پساترامپ بسیار پیچیده‌تر از ایران پیش از ترامپ خواهد بود، حتی با اینکه تهران از هرگونه کاهش فشارهای تحریم‌های آمریکا استقبال می‌کند.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در تازه‌ترین سخنان خود به این موضوع اشاره دارد که مذاکرات به‌معنای آن است که ایران قدرت منطقه‌ای، تاسیسات هسته‌ای و بازدارندگی نظامی خود را رها کند چراکه در غیر این صورت تحریم‌ها بازمی‌گردند. او در واقع دلایل استراتژیک اجتناب از مذاکرات را بیان کرد.

این سخنان به نوعی پاسخی به سند چشم‌انداز دیپلماتیکی است که توسط کمپین بایدن منتشر شد که در آن بر مذاکره با ایران تاکید شده است. این سند از سیاست‌های ترامپ به‌ویژه در قبال توافق با ایران انتقاد کرده و او را به‌دنبال تغییر رژیم دانسته است و تصریح می‌کند که دو طرف باید به اقدامات هم‌راستا با برجام بازگردند. با این حال این سند تاکید می‌کند که تلاش‌ها برای تمدید محدودیت‌های هسته‌ای علیه ایران باید ادامه داشته باشند و همچنین به موضوعاتی دیگر مثل رفتار ایران در منطقه و برنامه موشکی بالستیک نیز پرداخته است. از این رو سخنان رهبر ایران نیز پاسخ واضحی به همین سند چشم‌انداز بوده است. به نظر می‌رسد که دو طرف (مقامات ایران و دموکرات‌ها) از حالا تلاش‌های خود برای تعیین قوانین بازی را آغاز کرده‌اند تا هریک بتوانند دست بالاتری را در مذاکرات احتمالی آتی داشته باشند.

اگرچه مقامات عالی‌رتبه نظام مستقیما به بایدن یا دموکرات‌های آمریکا اشاره نکرده‌اند اما افراد دیگری در این زمینه صحبت کرده‌اند. روزنامه کیهان که یک روزنامه شدیدا محافظه‌کار است در مقاله اخیر خود تصریح کرده است که شرایط بایدن برای بازگشت به برجام هیچ تفاوتی با خواسته‌های ترامپ ندارد. این روزنامه همچنین ادعا کرد که دموکرات‌ها بنا دارند تا از برجام به‌عنوان منبعی برای دست برتر خود استفاده کنند تا جمهوری اسلامی ایران را وادار به پذیرفتن یک «توافق قوی» با ایالات‌متحده کنند که منافع بیشتری برای واشنگتن داشته باشد.

درواقع با اینکه تعداد انگشت‌شماری از رسانه‌های میانه‌رو با خوشبینی محتاطانه از پیروزی حزب دموکرات در نوامبر استقبال کرده‌‌اند، دیگر شخصیت‌‌های اطلاح‌طلب با سردی از برنامه بایدن برای دیپلماسی با ایران و بازگشت آمریکا به برجام روبه‌رو شدند.

احمد زیدآبادی، یک فعال اصلاح‌طلب برجسته در مقاله‌ای نوشت:« استراتژی دموکرات‌ها بازگشت بدون قید و شرط به برجام نیست بلکه مشروط به تغییر در سیاست‌های جمهوری اسلامی است.» این موضع به نوعی تایید موضع روزنامه کیهان است. عباس عبدی، یکی از شخصیت‌های برجسته کمپین اطلاح‌طلبی نیز می‌گوید: «سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه بسیار بهتر از برخی از مواضع دموکرات‌ها در این بخش بوده و البته دولت او نیز هیچ‌گونه درگیری نظامی مستقیمی را در منطقه به راه نینداخته است.»

از این رو دیدگاه محتاطانه نسبت به سودمندی مذاکره یا ایجاد تغییرات دائمی باورنکردنی در دولت بایدن چیزی است که بخش بزرگ جبهه سیاسی ایران بر آن توافق نظر دارد.

دلایل دیگری نیز وجود دارند که احتمال تلطیف مواضع ایران در مذاکره با آمریکا پیرامون برجام را کاهش می‌دهند؛ حتی اگر دموکرات‌ها در انتخابات نوامبر برنده شوند. در ۹ آگوست، اعضای ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل خواستار حمایت از ابتکار ایالات‌متحده در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران شدند که قرار است در ماه اکتبر برداشته شوند.

دولت ترامپ برای مواجهه با آرای وتوی روسیه و چین که تمایل به همکاری با جمهوری‌اسلامی دارند، احتمالا برنامه دوم خود برای از بین بردن کامل توافق و فعال کردن مکانیزم بازگشت تمامی تحریم‌های سازمان ملل را اجرا خواهد کرد.

در واقع ناامیدی تهران از بازگشت دوباره به مذاکره با قدرت‌های غربی به قدری عمیق شده است که تهران اکنون نیز گام‌های مهمی را در راستای توسعه روابط خود با چین و روسیه و همکاری جامع با آنان برداشته است؛ موضوعی که آن را می‌توان نوعی چرخش استراتژیک نامید.

موانع سیاسی و مفاهیم تهدید در این میان بسیار پررنگ‌تر از گذشته برای ایران است حتی با توجه اینکه تهران از هر فرصتی که توسط یک دولت دموکرات و متحدان غربی آن برای لغو بخشی از تحریم‌ها مطرح شود، استقبال می‌کند. در همین راستا، ایده برداشتن تحریم‌های هسته‌ای ایالات‌متحده در قبال بازگشت تهران به برخی از تعهداتش در برجام که توسط جیک سالیوان، مشاور ارشد سیاست خارجی بایدن مطرح شده ممکن است موجب کششی در مقامات ایرانی شود البته تا زمانی که این برداشتن تحریم‌ها مشروط به دیگر منابع اختلاف بین دو کشور مثل سیاست‌های منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی نشود.

سالیوان در مرکز امنیت آمریکای جدید گفت: «ما نباید دیپلماسی هسته‌ای را برای نیل به دیپلماسی منطقه‌‌ای گروگان بگیریم، بلکه باید به روش‌هایی اندیشید که بتواند این دو را به یکدیگر متصل کند و هر دو را باهم پیش ببرد. درواقع تیم دیپلماسی بایدن امیدوارند تا بتوانند از تنش‌زدایی هسته‌ای با تهران به‌عنوان یک سنگ بنا برای همزیستی مسالمت‌آمیز بین ایران و کشورهای همسایه عرب آن استفاده کنند، موضعی واقع‌گرایانه‌تر که ممکن است با مخالفت‌ رهبر ایران نیز مواجه نشود چراکه در راستای استراتژی کلان تهران برای کاهش تنش ایران با عربستان سعودی و دیگر کشورهای عرب اهل تسنن منطقه است.