بورس در فاز خرسی؟
بورس تهران پس از پشت‌سر گذاشتن اولین ماه منفی خود در سال ۹۹، اولین روز کاری شهریور ماه را نیز با کاهش قیمت سهام آغاز کرد. از این‌رو روز شنبه نماگر اصلی بورس تهران با افت ۷/ ۱ درصدی مواجه شد وتا محدوده یک‌میلیون و ۷۲۷ هزار واحدی عقب نشست. به این ترتیب دماسنج تالار شیشه‌ای از اوج ۱۹ مرداد ماه با کاهش ۹/ ۱۶ درصدی مواجه شد و حال تا ورود به فاز خرسی تنها ۷/ ۳ درصد فاصله دارد. اما کدام صنایع بیشترین نقش در هدایت بازار سهام به سمت یک بازار خرسی را ایفا کرده‌اند؟ چه عواملی این نزول را رقم زد و چگونه می‌توان مانع از ورود بازار سهام به این فاز شد؟
دو سوی بازارهای مالی
بازار خرسی (Bear market) و بازار گاوی (Bull market)؛ دو واژه‌ای که به گوش همه فعالان بازارهای سرمایه‌گذاری آشنا است حتی اگر درخصوص معنای واقعی آن اطلاعاتی نداشته باشند. قبل از اینکه به وضعیت بورس تهران و فاصله تا فاز خرسی وارد شویم، لازم است نگاهی کلی به دو اصلاح مزبور داشته باشیم. بازار خرسی و گاوی چیست؟ چرا از این واژه‌ها در زمان صعود و نزول بازارها استفاده می‌شود؟
بورس نیویورک یکی از بزرگترین بازارهای مالی است که در وال‌استریت بنا شده است. چند متر مانده به درب ورودی بورس نیویورک دو مجسمه بزرگ دیده می‌شود. مجسمه برنزی یک گاو بزرگ که در مقابل یک خرس تنومند قرار گرفته است. مجسمه «گاو» معرف همه سرمایه‌گذارانی است که ریسک‌پذیری زیادی دارند و معتقدند ظرفیت رشد در بازار وجود دارد و مجسمه «خرس» نمادی از سرمایه‌گذارانی است که می‌ترسند بازار با افت مواجه شود. اما چرایی این نامگذاری به رفتار دو حیوان مذکور در زمان مبارزه بازمی‌گردد. گاوها هنگام مبارزه و جنگ، با حرکت دادن سر و شاخ خود از پایین به بالا سعی در ضربه زدن به دشمن را دارند و به عبارتی حریف خود را به بالا پرت می‌کنند. در خرس اما عکس این موضوع صادق است. خرس‌ها در نبرد، همواره با دستان پر قدرت و ضربات از بالا به پایین دست‌ها، به حریف ضربه زده و آن را شکست می‌دهند. از این‌رو بازار صعودی به بازار گاوی و بازار نزولی به بازار خرسی معروف است. اما افزایش یا کاهش قیمت‌ها در یک روز یا یک هفته نشان از گاوی یا خرسی بودن آن بازار نیست، بلکه آنچه نوع بازار را مشخص می‌کند، روند بلندمدت آن است. بر اساس تعاریف مالی-رفتاری، زمانی که نماگر یک بازار نسبت به سقف پیشین خود با کاهش بیش از ۲۰ درصدی مواجه شود، از اصطلاح بازار خرسی استفاده می‌شود.
اصلاح بازار سهام؛ از دلایل تا راهکارها
بررسی‌ها نشان می‌دهد پس از ثبت قله تاریخی ۲ میلیون و ۷۸ هزار واحد در ۹ روز کاری گذشته، نماگر اصلی بورس تهران پس از فراز و فرود فراوان با کاهش ۹/ ۱۶ درصدی نسبت به اوج اخیر خود مواجه شده است و از این منظر در فاز اصلاحی قرار دارد. اما در صورت رسیدن نماگر اصلی بازار سهام به سطوح کمتر از یک میلیون و ۶۶۲ هزار واحد که حکایت از افت بیش از ۲۰ درصدی نسبت به قله ۱۹ مرداد دارد، می‌توان از ورود شاخص سهام به فاز خرسی خبر داد. سیاست‌های یک بام و دو هوای دولت در عرضه باقیمانده سهام دولتی در بورس، قوانین خلق‌الساعه و غیرکارشناسانه سیاستگذار بورسی و اعمال محدودیت‌های بیشتر بر بازار و کوبیدن بر طبل شایعاتی همچون نرخ سود ۲۲ درصدی سپرده‌های بانکی همگی از دلایلی بودند که نماگر سهام را به این مسیر سوق دادند. هر چند پس از رشدهای افسارگسیخته در یک سال گذشته، اصلاح قیمتی امری طبیعی محسوب می‌شود. در شرایط فعلی اما به‌نظر می‌رسد رفع محدودیت‌های خودساخته همچون دامنه نوسان قیمت، احترام به قانون عرضه و تقاضا در بازار و ممانعت از دخالت‌های دولتی، کاهش ریسک هسته معاملاتی با اندیشیدن راهکاری برای جلوگیری از هنگ سامانه‌های معاملاتی و افزایش ساعت معاملاتی بازار سهام بتواند به کمک بازار سهام آمده و مانع ورود این بازار به فاز خرسی شود. آخرین‌باری که بورس تهران به فاز خرسی وارد شد، پاییز سال ۹۷ بود؛ جایی‌که شاخص کل سهام در ۹ مهرماه تا ارتفاع ۱۹۵ هزار و ۴۸۰ واحد صعود کرد و پس از آن در روندی نزولی تا محدوده ۱۵۴ هزار و ۵۵۰ واحد عقب‌نشینی کرد که بیانگر سقوط بیش از ۲۰ درصد این نماگر و ورود بورس تهران به فاز خرسی بود. این روند اما ۵۴ روز معاملاتی به درازا کشید و نوسان قیمت دلار مهم‌ترین عامل عقب‌نشینی بیش از ۲۰ درصدی شاخص کل بود.
در دهه ۸۰ نیز چندین‌بار شاهد ورود بازار سهام به فاز خرسی بودیم.
قلب تپنده خرس
در حالی نماگر اصلی بورس تهران در ۹ روز معاملاتی اخیر متحمل افت ۹/ ۱۶ درصدی شده است که بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد از ۳۹ صنعت فعال بورسی، ۳۶ گروه با افت میانگین قیمت سهام زیرمجموعه خود مواجه شده است. این در حالی است که میانگین قیمت سهام در ۱۳ گروه با کاهش بیشتر از شاخص کل روبه‌رو شده است. در این میان سهامداران شاهد افت بیش از ۲۰ درصدی در ۶ گروه بورسی بودند. گروه چندرشته‌ای صنعتی با سهم ۹/ ۱۰ درصدی از کل ارزش بازار و ۵ سهم زیرمجموعه که البته «شستا» را نیز در خود جای داده است، با افت ۲/ ۲۶ درصدی مواجه شد و بیشترین تاثیر در روند کاهشی شاخص کل را نیز ایفا کرد. پس از آن گروه فرآورده‌های نفتی با ۸ شرکت و سهم ۹/ ۸درصد از ارزش بازار نیز متحمل کاهش قیمت۲/ ۲۵ درصدی سهام زیرمجموعه خود شد. گروه محصولات فلزی دیگر گروهی بود که در ۹ روز معاملاتی گذشته که بورس تهران به فاز اصلاحی فرو رفته، با افت ۱/ ۲۲درصدی مواجه شده است. این گروه اما از سهم ناچیز ۴/ ۰ درصدی از ارزش کل بازار برخوردار است. خودرویی‌ها دیگر گروهی بودند که با توجه به سهم ۶درصدی، افت ۵/ ۲۱ درصدی را ثبت کردند. دو گروه رایانه و زراعت نیز در بازه زمانی مورد بررسی به ترتیب شاهد کاهش ۵/ ۲۰ و ۱/ ۲۰ درصدی میانگین قیمت سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود بودند. این در حالی است که ۳ گروه توانستند در برابر رشد قیمت‌ها مقاومت کنند و با سهم ۴/ ۴ درصدی خود از ارزش کل بورس تهران، مانع از افول بیشتر نماگر بورس تهران شوند. در این‌خصوص می‌توان به گروه‌های مخابرات، زغال‌سنگ و منسوجات اشاره کرد که با افزایش ۴ تا ۵/ ۱۰ درصدی شاخص صنعت خود همراه شدند.
