جدال بر سر یک فرودگاه در سیستان ‌و ‌بلوچستان؛ اصل ماجرا چیست؟

«تنها در ایران است كه با بوق ماشین، هم سلام می‌كنند، هم خداحافظی»؛ «تنها در ایران است كه برای اتاق شش‌متری، تلویزیون 65اینچی می‌خرند»؛ «تنها در ایران است که هرکس از مطب دكتر بیرون می‌آید، حساب می‌کند كه دكتر روزى چقدر درآمد دارد» و «تنها در ایران است كه یك فرودگاه با همه عظمتش بدون هیچ اطلاع‌رسانی قبلی تعطیل می‌شود، آن هم تا اطلاع ثانوی». شاید چند گزینه اول شوخی‌های بامزه‌ای باشد، اما گزینه آخر جدی است، كاملا جدی. به‌عنوان یك خبرنگار اقتصادی خیلی سعی كردم جدی‌‌تر گزارشم را درباره تعطیلی فرودگاه كنارك آغاز كنم؛ اما این اتفاق به‌قدری باورنکردنی و عجیب بود كه چاره‌ای نماند جز شوخی با یك اتفاق جدی. فرودگاه كنارك به بهانه‌های عجیب و شاید باورنکردنی یكباره تعطیل شد تا مردم چابهار، فعالان اقتصادی و تمام افرادی كه به چابهار تردد دارند، ارتباط‌شان با بیرون قطع شود. شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه که از طرف مالک به‌عنوان بهره‌بردار این فرودگاه معرفی شده است، در نامه‌ای به سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد: «به‌ دلیل «اشکالات موجود در سطوح پروازی»، «سوخت‌گیری» و «نیاز به تعمیرات سیستم‌های ناوبری»، انجام پروازهای غیرنظامی در باند این فرودگاه از تاریخ ۲۰ شهریور‌ماه تا اطلاع ثانوی امکان‌پذیر نیست». کمی پس از این تعطیلی، واکنش‌ها آغاز شد و البته با گذشت زمان، جدی‌تر.

‌ واکنش استاندار سیستان ‌و ‌بلوچستان به دستور نیروی هوایی

همین روز گذشته استاندار سیستان‌و‌بلوچستان در واکنشی تند به اتفاق اخیر گفت: «فرماندهی نیروی هوایی باید از مردم عذرخواهی کند و بدون هیچ قید و شرطی فرودگاه کنارک را مجددا بازگشایی کند». به گزارش سایت استانداری سیستان‌و‌بلوچستان، احمدعلی موهبتی درباره تعطیلی فرودگاه چابهار-کنارک گفته: «متأسفانه پروازهای فرودگاه کنارک در اعتراض به ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار توسط نیروی هوایی تعطیل شد و این موضوع نیز بارها و بارها اتفاق افتاده است. (در واقع) متولیان نیروی هوایی شرط بازگشایی و فعالیت مجدد فرودگاه کنارک را توقف و تعطیلی عملیات احداث فرودگاه چابهار اعلام کرده‌اند».

براساس متن منتشر‌شده در سایت استانداری سیستان‌و‌بلوچستان، استاندار با بیان اینکه نیروی هوایی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران است و در پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران جنگ و هم‌اکنون در حوزه امنیت نقش مؤثری دارند، تصریح کرد: «بااین‌حال ۲۷ سال از عمر منطقه آزاد چابهار می‌گذرد و نیروی هوایی همواره از احداث فرودگاه در این منطقه ممانعت کرده و این امر عدم توسعه استان و سواحل مکران را که همواره مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا بر توسعه آن تأکید دارند، سبب شده است».

او با بیان اینکه در دولت‌های قبلی بحث ساخت فرودگاه مطرح و پیگیری شد، اما اجازه ساخت فرودگاه به علت اینکه در محدوده پدافندی «دلتا ۲۱» است به وزارت راه و شهرسازی داده نشده، تصریح کرد: «درحال‌حاضر با ساخت سایت پتروشیمی و مجموعه فولاد چابهار و بخشی از روستاها که در محدوده این منطقه قرار دارند و همچنین شهرک صنعتی چابهار، «دلتا ۲۱» خاصیت خود را از دست داده و جابه‌جا شد و بر همین اساس با پیگیری‌هایی که صورت ‌گرفته، رئیس‌جمهور در اردیبهشت‌ سال ٩٣ در مکاتبه‌ای به مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه بخشی از زمین فرودگاه پایگاه دهم شکاری را برای ساخت ترمینال و مجموعه فعالیت فرودگاه شرکت فرودگاه‌های کشور در اختیار دولت قرار دهند، متأسفانه این همکاری توسط نیروی هوایی و مجموعه آن صورت نگرفت. دولت تصمیم گرفت که فرودگاه جدیدی را بسازد؛ بنابراین طرح آن تهیه شده و در اردیبهشت ۹۵ مجوز ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار توسط کمیته فضایی کشور و سازمان هواپیمایی کشور صادر شد که به دلایلی این فرودگاه در آن مقطع ساخته نشد، اما در سال گذشته مجدد مجوز فرودگاه تمدید شد و عملیات احداث آن در سال جاری آغاز شده است».

استاندار ادامه داد: «فرودگاه پایگاه دهم شکاری پایگاه نظامی است و سرمایه‌گذار خارجی و داخلی حاضر نیست با این شرایط سرمایه‌گذاری کند؛ چراکه این فرودگاه در اختیار دولت نیست و در اختیار یک پایگاه نظامی است که درکی از سرمایه‌گذاری و توسعه ندارد. امیدواریم فرودگاه بین‌المللی چابهار در سه ماه آینده راه‌اندازی شود و در راستای این امر هم‌اکنون روزانه بیش از ۲۰۰ دستگاه ماشین‌آلات سنگین و پنج پیمانکار در این پروژه مشغول به فعالیت هستند که در سه ماه آینده بتوانیم فرودگاه بین‌المللی چابهار را راه‌اندازی کنیم تا گره اساسی توسعه سواحل مکران که نبود فرودگاه است، مرتفع شود».

معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم، در این زمینه به ایلنا گفت: «پیگیری‌ها برای بازگشایی فرودگاه چابهار را از طریق سرلشکر باقری آغاز کرده‌ایم و متأسفانه فارغ از اینکه کدام سازمان متولی این مشکل است، معتقدیم که مردم وجه‌المصالحه این اختلافات قرار گرفته‌‌اند».

‌ در حال رایزنی هستیم

تورج دهقان‌زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری دراین‌باره می‌گوید: «ما در حال رایزنی هستیم تا بتوانیم این مشکل را حل کنیم. در این زمینه هم با ارتش و هم با منطقه آزاد در حال گفت‌وگو هستیم و اکنون معاونت هوانوردی در حال پیگیری است». دهقان‌زنگنه اظهار امیدواری کرد به‌زودی این مشکل حل شود.

‌ تلاش برای ارتباط با مرکز رسانه‌های ارتش بی‌نتیجه ماند

تلاش کردیم دیدگاه ارتش را نیز نسبت به این موضوع بدانیم، اما تلاش‌ها تا لحظه نگارش این خبر به نتیجه نرسید.

‌ طرف‌های متعهد به وظایف خود عمل نکرده‌اند

با‌این‌حال برخی نظرات دیگر نیز در این زمینه وجود دارد. یک منبع آگاه در صنعت هوانوردی در این زمینه می‌گوید: «با توجه به اینکه مالکیت فرودگاه چابهار یا به عبارت دیگر پایگاه هوایی چابهار در اختیار نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است و استفاده پروازهای غیرنظامی از فرودگاه‌های نظامی براساس دستورالعمل موجود بین وزارت راه و شهرسازی و وزارت دفاع، بنا بر شروط مندرج در این دستورالعمل امکان‌پذیر است. در این دستورالعمل برای مالک و متولی فرودگاه یعنی نیروی هوایی، شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه به‌عنوان شرکت خدمات‌دهنده و نگه‌دارنده تأسیسات فرودگاهی و برای سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان تأییدکننده امکانات فرودگاهی و صادرکننده مجوز برای شرکت‌های هواپیمایی، وظایف و مسئولیت‌هایی مشخص شده است. همچنین شرکت‌های هواپیمایی برای برقراری پرواز باید استانداردها و دستورالعمل‌هایی را که در نظام‌نامه‌های عملیاتی خود درخصوص تعیین فرودگاه مناسب و طبقه‌بندی فرودگاه و حداقل‌های عملیاتی فرودگاه و... درج شده، رعایت کنند».

این منبع مطلع ادامه می‌دهد: «با توجه به اطلاعیه هوانوردی صادره مبنی‌بر غیرعملیاتی‌بودن تنها دستگاه ناوبری فرودگاه مناسب برای هواپیماهای غیرنظامی و همین‌طور اطلاعیه‌های هوانوردی دیگر درباره خرابی چراغ‌های ابتدا و لبه باند، چراغ‌های تاکسی‌وی، نشان‌دهنده سمت و سرعت باد، برق اضطراری، زنگ هشداردهنده آتش‌نشانی از ماه‌ها قبل، عملا عملیات پروازهای مسافربری به این فرودگاه غیرممکن بوده و نیازی به صدور اصلاعیه‌های هوانوردی جدید مبنی‌بر تعلیق تمامی طرح‌های ورودی و خروجی و تقرب فرودگاه و صدور نامه شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه به ریاست سازمان هواپیمایی کشوری مبنی‌بر عدم پذیرش پرواز در فرودگاه چابهار توسط مالک فرودگاه نبوده و اینکه تا اکنون این‌گونه پروازها انجام می‌شده یا اصرار به ادامه انجام آن با شرایط موجود بوده، جای تعجب و نگرانی دارد». به گفته او «مشخص است که طرف‌های متعهد در دستورالعمل بهره‌برداری غیرنظامی از فرودگاه‌های نظامی و همین‌طور شرکت‌های هواپیمایی به وظایف خود عمل نکرده‌اند».

‌ بدون هیچ توضیح اضافی

فارغ از اینكه دلایل تعطیلی فرودگاه، تعمیرات است یا فشار برای متوقف‌كردن پروسه ساخت فرودگاه جدید چابهار، بد نیست بدانیم كه تعطیلی این فرودگاه چه بلایی بر سر اقتصاد نحیف و كرونازده كنونی می‌آورد. تعطیلی فرودگاه كنارک چنان بی‌مقدمه و بدون برنامه‌ریزی انجام شد كه مسافرانی كه عازم چابهار بودند در فرودگاه‌های مبدأ پرواز خود می‌فهمند فرودگاه تعطیل شده و بسیاری هم قصد بازگشت از چابهار را داشتند و روز پرواز خود، با درهای بسته فرودگاه چابهار مواجه شدند.

در روزهایی كه شیوع ویروس كرونا، فعالیت‌های اقتصادی و كسب‌وكارها را با چالش‌های جدی مواجه كرده و بسیاری از بنگاه‌ها را تا مرز ورشكستگی نیز رسانده، آیا باید باری از دوش بنگاه‌های اقتصادی برداشت یا اینكه پیش پای‌شان سنگ انداخت؟ تردیدی نیست كه سیاست غالب در برهه كنونی، حمایت از اقتصاد كرونا‌زده است. اما تعطیلی فرودگاه چابهار سنگ بزرگی پیش‌پای فعالان اقتصادی انداخته كه نه‌تنها امكان خروج از بحران را از آنها می‌گیرد بلكه با سرعت و حدت زیادی به سوی سقوط هدایت‌شان می‌كند؛ چراكه با تعطیلی فرودگاه، چابهار مانند جزیره‌ای دورافتاده و غیرقابل دسترس خواهد شد.

‌ 700 كیلومتر رانندگی برای رسیدن به فرودگاه

«با عرض شرمندگی در مسیر بندرعباس هستم تا با پرواز شنبه بروم مشهد؛ بابت این اتفاق فقط می‌توانم بگویم متأسفم برای همه آنهایی که این اتفاق را رقم زدند». این پاسخ رضا هراتی، مدیر رستوران و آژانس مسافرتی در چابهار به تماس‌های مكرر نگارنده گزارش درباره آگاهی از وضعیت چابهار بعد از تعطیلی فرودگاه است. این مدیر بخش خصوصی در حوزه گردشگری كه قصد عزیمت به مشهد را داشته، به ‌دلیل تعطیلی فرودگاه مجبور شده 700 كیلومتر تا بندرعباس را رانندگی كند تا خود را به اولین پرواز بندرعباس به مشهد برساند؛ البته به انضمام یك شب سرگردانی در فرودگاه بندرعباس.

‌ اختلاف سلیقه، عامل تعطیلی

«بنا به تجربه 28ساله حضورم در چابهار این اتفاق برای اولین‌بار نیست كه رخ داده و قطعا مرتبه آخر هم نخواهد بود». محمدصادق مبرهن‌نیاکان، دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار در واكنش به تعطیلی فرودگاه چابهار و كنارك با بیان این مطلب، دلیل این تعطیلی را اختلاف‌نظر فرماندهان پایگاه هوایی کنارک با سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت‌های هوانوردی و بعضا سازمان منطقه آزاد چابهار عنوان كرد. مبرهن مشكلات تعطیلی فرودگاه را این‌چنین تشریح كرد: «به دلیل موقعیت جغرافیایی، وضعیت آب‌وهوا و بعد مسافت چابهار با مرکز کشور، تعطیلی فرودگاه مشکلات فراوانی را برای ساکنان چابهار، کنارک و شهرهای اطراف و به‌ویژه فعالان اقتصادی منطقه آزاد به‌ وجود آورده است». به گفته دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار، عدم همکاری برای از‌سرگیری فعالیت فرودگاه كنارك، از یك ‌سو باعث بروز احساس ناهماهنگی و اختلاف میان مسئولان کشور در اذهان عمومی شده که می‌تواند در این برهه خطیر مورد بهره‌برداری و سوءاستفاده بدخواهان نظام و کشور ‏قرار گیرد و از سوی دیگر آسیب شدیدی به فعالیت‌های تولیدی- تجاری منطقه آزاد و فعالان اقتصادی مستقر در آن خواهد زد که زیبنده ‏تلاش‌های انجام‌گرفته در سه دهه گذشته در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیست».‏

‌ همه رشته‌ها، پنبه شد

اتفاقاتی كه پیش آمده و منجر به تعطیلی فرودگاه كنارك شده، عواقب بسیار بدی را برای حوزه گردشگری و به‌ صورت كلان اقتصاد چابهار به همراه دارد. احسان چهكندی، فعال گردشگری چابهار، این‌چنین به تعطیلی فرودگاه كنارك واكشن نشان داد و گفت: «چابهار كه در گوشه جنوب شرقی ایران واقع است، در دورترین فاصله ممكن از شهرهای بزرگ كشور قرار گرفته و سهل‌ترین مسیر دسترسی به آن از طریق خطوط پروازی است. حال در چنین شرایطی، اگر امكان تردد پروازی از چابهار گرفته شود، عملا بسیاری از ارتباطات چابهار با شهرهای كشور قطع می‌شود». به گفته این فعال صنعت گردشگری، در صورت تعطیل‌‌شدن فرودگاه كنارك، نزدیك‌ترین فرودگاه به چابهار، فرودگاه ایرانشهر است كه در فاصله 300 كیلومتر از چابهار قرار دارد. با وجود این مسافت طولانی، پروازهای فرودگاه ایرانشهر نیز محدود بوده و فقط به تهران پرواز دارد. چهكندی در ادامه به ازبین‌رفتن تلاش‌های فعالان گردشگری اشاره كرد و گفت: صنعت گردشگری كه با وجود شیوع كرونا به‌شدت دچار مشكل شده، به‌تازگی در تلاش بود كه دوباره خود را بازیابی كند. به‌عنوان نمونه فعالان حوزه گردشگری چابهار تلاش‌های بسیار و البته هزینه‌های زیادی را در زمینه بازاریابی انجام دادند تا با تعریف یك خط پروازی جدید، مسافران را از شیراز به چابهار بیاورند. این خط پروازی حدود 40 روز است كه راه‌اندازی شده و در حال پاگرفتن است. اما با تعطیلی فرودگاه، پروازهای شیراز به چابهار كنسل شد و تمام تصاویر مثبتی كه از چابهار در میان گردشگران شیرازی ساخته شده بود، از بین رفت.

‌ تیر خلاص تعطیلی فرودگاه به هتل‌داری چابهار

«بحران كرونا و تعطیلی سفر و گردشگری، وضعیت هتل‌ها و مراكز اقامتی چابهار را به قدری وخیم كرده كه حتی با سیلی هم نمی‌توانند صورت خود را سرخ نگه دارند و اكنون تعطیلی فرودگاه كنارك، تیر خلاصی است به پیكر نحیف و بحران‌زده صنعت هتل‌داری چابهار». این را فرشید عیدوزهی، هتل‌دار چابهار می‌گوید. به گفته وی تعطیلی فرودگاه كنارك، از یك سو مسافرانی را كه به چابهار آمده‌اند، سرگردان و گرفتار كرده و از سوی دیگر، تورهای ورودی به چابهار را تعطیل كرده و هتل‌داران كم‌توان و بحران‌زده را متحمل خسارات و ضررهای بیشتری كرده است.

‌ اصل ماجرا چیست؟

مسئولان فرودگاه كنارك، دلیل تعطیلی این فرودگاه را نارسایی و پوسیدگی لوله‌های سوخت عنوان كرده‌اند؛ اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد دلیل این تعطیلی، ناخشنودی مسئولان فرودگاه كنارك از ساخت فرودگاه جدید چابهار در منطقه آزاد است. سعید چلندری، معاون حمل‌ونقل و ترانزیت منطقه آزاد چابهار در این رابطه می‌گوید: «به مسئولان فرودگاه كنارك پیشنهاد دادیم به جای تعطیل‌کردن فرودگاه، شرایط جدید برقرار شود زیرا برخی مدل‌های هواپیما که به این منطقه پرواز دارند، نیازی به سوخت‌گیری در فرودگاه را ندارند. بعد از طرح این موضوع، مسئولان فرودگاه عنوان كردند كه باند فرودگاه دچار ترک‌خوردگی شده و این بار درخواست کردیم که با یک باند موجود خدمات‌دهی به پروازها را انجام دهد تا باند دوم بهسازی شود اما پاسخی داده نشد!!!». گفته می‌شود مدیرعامل منطقه آزاد چابهار از جانشین نیروی هوایی ارتش خواستار کمک وی برای رفع مشکل تعطیلی فرودگاه و تداوم خدمات‌رسانی به مردم شده که او این کار را به توقف احداث فرودگاه جدید چابهار مشروط کرده است.

‌ضرورت ساخت فرودگاه جدید در چابهار چیست؟

چالشی كه اكنون چابهار در حوزه فرودگاهی دارد، نظامی‌بودن فرودگاه فعلی كنارك است. فرودگاه فعلی كنارك به‌عنوان یك فرودگاه نظامی كد شده و بعضا تجار و بازرگانان برای تردد در یك فرودگاه نظامی ممكن است با چالش‌هایی مواجه شوند. مبرهن نیاکان، دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار در این رابطه می‌گوید: «داشتن یک فرودگاه غیرنظامی و نزدیک به منطقه به عنوان یکی از آرزوها و خواسته‌های مردم منطقه و به‌ویژه فعالان اقتصادی همواره مطرح بوده است. این امر یعنی اخذ مجوز ساخت فرودگاه در ٢٠ سال گذشته همواره پیگیری شده و در سال گذشته شكل اجرائی به خود گرفته است. از سوی دیگر به دلیل فاصله ۴۵کیلومتری با منطقه آزاد، این فرودگاه همیشه به عنوان یکی از نقاط ضعف در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی این منطقه محسوب می‌شود».

فاصله 45كیلومتری فرودگاه كنارك و چابهار با محدوده منطقه آزاد، مانعی برای تردد تجار و سرمایه‌گذاران به چابهار است. یك اصل مهم در منطقه آزاد، تردد بدون روادید است. به این معنا كه افراد بدون دریافت روادید ایران می‌توانند به مناطق آزاد وارد شده و در نهایت از مناطق آزاد خارج شوند. اما قرارگرفتن فرودگاه فعلی خارج از محدوده منطقه آزاد، عملا این مزیت را از بین برده است. به این معنا كه بازرگان خارجی كه قصد سفر به منطقه آزاد چابهار را دارد به طور مستقیم وارد منطقه آزاد نمی‌شود و در نتیجه برای سفر به منطقه آزاد باید روادید گرفته و وارد خاك ایران شود. در نتیجه برای یك سرمایه‌گذار خارجی تفاوت چندانی ندارد كه به پایتخت كشور وارد شود یا منطقه آزاد؛ باید همان روال معمول دریافت روادید را طی كند.

چهكندی، فعال گردشگری چابهار نیز ضرورت ساخت فرودگاه جدید را این‌گونه جمع‌بندی می‌كند: «ساخت فرودگاه جدید چابهار در منطقه آزاد اتفاق مباركی است كه در شرف وقوع بوده و می‌تواند اثر خود را بر توسعه و اشتغال در منطقه بگذارد. فرودگاه كنارك در فاصله 50 كیلومتر از چابهار قرار داشته و مسیر بسیار ناایمنی دارد و بارها در این مسیر شاهد حوادث تلخ برای مردم چابهار و میهمانان چابهار بوده‌ایم».

موضوع آن است که اختلافات بین بخش نظامی و تجاری در صنعت هوانوردی، سابقه‌ای دیرین دارد. از حضور جت‌های نیروی هوایی در زمان حضور سرمایه‌گذار فرانسوی در فرودگاه امام خمینی (ره) گرفته تا سانحه‌ای که دی‌ماه سال گذشته، به سبب عدم هماهنگی سامانه یکپارچه پدافند هوایی، منجر به برخورد دو موشک به هواپیمای اوکراینی و کشته‌شدن 176 سرنشین آن شد. حالا اين اتفاق فرودگاه چابهار-کنارک نشان می‌دهد دو طرف هنوز به توافقی جامع در پای میز مذاکره نرسیده‌اند که امید می‌رود آنها تا دیر‌تر نشده، به توافقی برای امنیت آسمان برای حضور بخش تجاری در آن، بدون دغدغه دست یابند.