دلار در انتظار یک شوک سیاسی

هفته گذشته بود که قیمت دلار در برخی از روزها و ساعات معامله، به 32هزار تومان هم رسید و در نهایت پرونده این ارز با قرارگیری در کانال 31 هزار تومانی، در آخرین روزهای هفته بسته شد. این افزایش قیمت در حالی صورت گرفت که حدود 10ماه پیش؛ یعنی در روزهایی که قیمت دلار در کانال 13هزار تومانی قرار داشت، رئیس‌کل بانک مرکزی، در پنجاه‌ونهمین مجمع بانک مرکزی، از ثبات بازار ارز خبر داد و در واکنش به گمانه‌زنی‌هایی که درباره دلار 30هزار تومانی مطرح می‌شد، گفته بود: «برخی به دلار 30 یا 40هزار تومانی فکر می‌کردند، بانک مرکزی سیاست‌های ثبات‌ساز دشوار خود را از مهر ماه سال ۹۷ شروع کرد و نتیجه عملی آن سیاست‌ها و اقدامات در طول بیش از یک سال گذشته نمایان شده است. بانک مرکزی در این شرایط دشوار اقدامات بلندمدتی را شروع کرده است که یکی از مهم‌ترین آنها، ایجاد بستر برای نظام جدید سیاست‌گذاری پولی و پیاده‌سازی عملیات بازار باز و هدف‌گذاری تورم است و اجرای عملیات بازار باز بعد از گذشت ۶۰ سال از تاسیس بانک مرکزی آغاز خواهد شد».

این اظهارنظرها در حالی بود که روند صعودی بازار ارز در هفته‌های اخیر بیش از هر زمانی خبرساز شده و قیمت دلار با وجود این‌که در هفته گذشته، خبرهایی از تزریق روزانه 50 میلیون دلار ارز، به بازار به گوش می‌رسد و حتی رئیس کل بانک مرکزی در سفری به عراق، از آزادسازی حدود پنج میلیارد دلار منابع ارزی بلوکه شده در این کشور خبر داد این افزایش قیمت مطرح شد؛ سیاست‌هایی که به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی به دلیل عدم تاثیر بر میزان عرضه و تبادل انرژی با کالاهای اساسی به جای دریافت پول از کشورها در ازای خرید برق و گاز از ایران، همانطور که دیده شد، حداقل تا چند روز پیش تاثیری در روند معاملات و قیمت ارزهای چهارراه‌استانبول نداشته است. نکته قابل‌توجه در این زمینه، حجم عظیم منابع ارزی بلوکه شده در کشورهای خارجی است که به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی نقش قابل‌توجهی را در افزایش نرخ ارز و در نتیجه بالا رفتن تورم، ایجاد کرده است. در واقع، با اعمال تحریم‌ها از سوی آمریکا از یک طرف و با قرارگیری ایران در لیست FATF از سوی دیگر، گفته می‌شود که حدود 40 میلیارد دلار از منابع ارزی ایران در کشورهای دیگر مسدود شده‌اند؛ چین با ۲۰میلیارد دلار، هند با هفت میلیارد دلار، کره‌جنوبی با شش میلیارد دلار، عراق با دو میلیارد دلار و ژاپن با یک و نیم میلیارد دلار، کشورهای بدهکار به ایران به حساب می‌آیند.

این حجم بالای منابع ارزی مسدود شده در کشورهای مصرف‌کننده نفت، گاز یا برق ایران در حالی مطرح است که به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی باید برای چنین روزهایی با این کشورها توافق می‌کردیم تا با کسری منابع ارزی و در نتیجه تلاطم دلار و قیمت‌های عجیب کالاهای اساسی در بازار مواجه نشویم. درست در چنین شرایطی است که برخی از فعالان بازار ارز نیز از پیش‌بینی‌های خود درباره دلار 40هزار تومانی خبر می‌دهند. این پیش‌بینی‌ها در حالی مطرح است که انتقادهای زیادی به سفر اخیر همتی به عراق و سیاست‌های وی درباره توافق با این کشور درباره آزادسازی منابع ارزی مطرح شده و البته اظهارنظرهای زیادی درباره تاثیر این توافق بر بازار ارز ایجاد شده است. اظهارنظرهایی که از زمان سفر رئیس کل بانک مرکزی به عراق و وزیر امور خارجه به چین از اهمیت بسزایی برخوردار شده است؛ زیرا که این سفر‌ها به خصوص سفر همتی به عراق برای این منظور انجام شد که منابع ارزی بلوکه شده ایران در این کشور‌ها آزاد شود، تا ایران بتواند با این منابع واردات خود را انجام دهد و از این طریق بازار ارز نیز آرام بگیرد؛ بازاری که هنوز آرام نگرفته و کسی نمی‌داند شاید همانطور که روزگاری باورش برای خیلی‌ها سخت بود تا دلار 30هزار تومانی را ببینند، دلار 40 هزار تومانی را هم تجربه کند.

این گمانه‌زنی‌ها در حالی مطرح است که رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به مثبت بودن رایزنی‌هایش با مقامات عراقی، می‌گوید: «با بانک مرکزی و بانک تجارت عراق بر سر آزاد کردن منابع مالی کشورمان توافق صورت گرفته است». عبدالناصر همتی درباره نتایج مذاکراتش با مقامات عراقی افزود: «جلسه مشترک سه جانبه با روسای بانک مرکزی و بانک تجارت عراق منجر به توافق بر سر آزاد کردن منابع مالی ایران با هدف خرید کالا‌های اساسی برای کشور شده است». این نگاه خوش‌بینانه همتی به این توافق در حالی است که بسیاری از تجار و فعالان اقتصادی به این موضوع نگاه خوبی ندارند و از عدم تاثیرپذیری بازار ارز از این توافق سخن می‌گویند. مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با فرارو با اشاره به این‌که کشورمان منابع ارزی بلوکه شده در چین ندارد، گفت: «این ۲۰میلیارد دلاری که از آن صحبت می‌شود، در مورد پول‌های بلوکه شده، امکان دست زدن به آن وجود ندارد، زیراکه این پول‌ها به عنوان ذخایر ارزی کشور است و در برابر آن‌ها دولت ریال چاپ کرده، ایران الان پول نفتی که بخواهد در برابر آن کالا وارد کند، در چین ندارد».
وی افزود: «از دهه ۸۰ که تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان آغاز شد، به دلیل این‌که امکان ورود پول نفت به کشور وجود نداشت، در آن زمان تصمیم گرفته شد، که این منابع در برخی از کشور‌های اروپایی و آسیایی به عنوان ذخیره ارزی نگه‌داری شود، در مقابل نیز دولت به پشتوانه این دلار‌ها ریال چاپ کرد، به طور کلی کشور‌ها دو نوع ذخایر استراتژیک دارند، برخی از کشور‌ها طلا نگهداری می‌کنند و بعضی دیگر ارز‌های معتبر بین‌المللی که ایران ارز را انتخاب کرده است».

حریری اظهار داشت: «این پول‌هایی که همه از آن صحبت می‌کنند، پول‌های حاصل از فروش نفت است که در برخی از کشور‌ها از جمله، هند، کره جنوبی، ژاپن و... وجود دارد و دولت به دنبال آن است که این منابع را آزاد کند، اما این کشور‌ها به بهانه تحریم‌ها آمریکا حاضر نیستند، در برابر این بدهی خود حتی کالا را به ایران بفروشند، در مورد عراق نیز پول صادرات گاز و برق است، که سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی نیز به بغداد نیز در همین رابطه بود».

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین با تاکید بر این‌که دولت تا سنت آخر پول نفت در چین را کالا وارد کرده و دیگر پولی در آن کشور نیست، بیان داشت: «در حال حاضر نیز منبعی به عنوان پول بلوکه شده ایران در چین ندارد که بخواهد با آن کالا وارد کند، این درحالی است که طی سه سال اخیر حجم تجارت خارجی ایران با چین به شدت کاهش پیدا کرد، به طوریکه این رقم در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۵۱ میلیارد دلار بود، اما در سال ۲۰۱۹ این عدد به ۲۳ میلیارد دلار رسید و پیش بینی می‌کنیم، در سالجاری نیز تجارت با چین به زیر ۲۰ میلیارد دلار برسد، به نوعی می‌توان گفت، درپایان امسال، مبادله اقتصادی ما با چین به یک سوم کاهش پیدا می‌کند».

وی اضافه کرد: «نکته مهم و نگران کننده این است که علیرغم این‌که قدر مطلق تجارت ما با چین طی این سه سال کاهش یافته، اما قدر نسبی تجارت ما با چین نسبت به کل حجم تجارت خارجی افزایش یافته، به طوریکه در سال ۲۰۱۴، ۲۰ درصد مراوده ما با چین بوده، در کل تجارت خارجی، اما این رقم الان به ۲۸ درصد رسیده علیرغم این‌که داد و ستد با چین بسیار افت کرده، این بدان معناست که هر سال سهم ایران در تجارت بین الملل در حال کاهش است و این نکته نگران کننده‌ای است». یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درباره وضعیت آتی بازار ارز به خبرآنلاین گفت: «پیش‌بینی من این است که یک مقداری در چند روز آینده موج افزایشی نرخ دلار کاهش یابد؛ البته موج افزایشی کاهش می‌یابد، نه این‌که دلار ۲۰ هزار یا ۱۵ هزار تومان شود». علی شریعتی افزود: «ممکن است یک مقداری زهر تحریم که کمتر شود، دلار حداکثر ۵ هزار تومان از قیمت فعلی کاهش یابد، ولی به طور عمده روی رشد آن با ضریب کمتر تا پایان سال باید نظر داشت.؛ مگر این‌که اتفاق خاص سیاسی مثل انتخاب بایدن به عنوان رییس‌جمهور آمریکا یا مسایل تحریمی اتفاق بیفتد». وی خاطرنشان کرد: «در کل اتفاقی که باعث ریزش دلار در آینده شود، از جنس اقتصادی نیست و از جنس حوزه سیاسی و دیپلماسی است».

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران عنوان کرد: «در کل ما تصمیم یا برنامه کلانی نمی‌بینیم که به سمت بهبود بازار برود. متاسفانه مجلسی‌ها توییت به دست از دولت انتقاد می‌کنند و تیم اقتصادی دولت نیز انسجام و یکپارچکی لازم را ندارد».