بحران اقتصادی و ماسک اجباری؛ مردم با حقوق روزانه ۶۳ هزار تومان چه کنند؟
بر خلاف ظاهر کوچکش هم محافظ خوبی محسوب می‌شود و هم البته احساس محدودیت می‌دهد. گرچه حضورش روی دهان و بینی کمی دشوار است اما یکی از ضروریات این روزها برای جلوگیری از انتشار و مبتلا شدن به ویروس کرونا است. به عبارتی داشتنش شاید یک دردسر باشد اما نداشتنش می‌تواند هزار و یک دردسر داشته باشد؛ از مبتلا شدن به کرونا گرفته تا جریمه‌هایی که برای نداشتنش وضع شده است.
۱۹ مهر بود که ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا برای استفاده‌نکردن افراد از ماسک در جامعه جریمه تعیین و نیروی انتظامی و بسیج را موظف کرد جریمه‌ها را به افراد متخلف اعلام کنند.
بعد از آن، جزئیات اعمال جریمه‌های نقدی که پرسش بسیاری از مردم بود برای متخلفان اعلام شد. حمیدرضا گودرزی، معاون امنیتی انتظامی استانداری تهران جزئیات اعمال جریمه‌های نقدی برای متخلفان را این‌چنین تشریح کرد: «برای افرادی که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند جریمه ۵۰ هزار تومانی و برای افرادی که بیمار شده‌اند و قرنطینه را رعایت نمی‌کنند جریمه ۲۰۰ هزار تومانی اعمال خواهد شد. این جریمه‌ها برای شهروندان از طریق نیروی انتظامی با چهره‌نگاری انجام خواهد شد و بازرسان وزارت بهداشت هم در این خصوص اقدامات لازم را انجام خواهند داد. در حوزه حمل و نقل عمومی، رانندگانی که از ماسک استفاده نمی‌کنند جریمه ۱۰۰ هزار تومانی و برای هر مسافر متخلف نیز ۲۰ هزار تومان جریمه اعمال خواهد شد. واحدهای صنفی هم با عدم رعایت پروتکل‌ها در مرحله اول با تذکر، در مرحله دوم با جریمه ۳۰۰ هزار تومانی، در مرحله سوم با جریمه یک میلیون تومانی و در مرحله چهارم با پلمب واحد صنفی روبه‌رو می‌شوند.»
دکتر علیرضا رییسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت هم درباره مکانیزم دریافت جریمه‌ها توضیح داد: «خودروهای شخصی شامل جرایم نیستند اما اگر فرد از خودرو پیاده شود و ماسک نزده باشد، جریمه می‌شود. در عین حال شماره حساب وزارت بهداشت برای واریز جرایم، به دولت اعلام شده است. اگر کسی جریمه را نپردازد، مکانیزم اینگونه است که افرادی که جریمه می‌شوند، بدهکار دولت می‌شوند و می‌توان از هر طریقی آن را دریافت کرد؛ مانند قبض جریمه‌ای که برای فرد می‌آید یا راه‌هایی پیش‌بینی شده مانند محاسبه روی قبض آب، برق، تلفن و ... . در عین حال این جرایم، صرفا برای حوزه کرونا هزینه می‌شود.»
محسن فرهادی، معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت هم درباره تشریح شیوهای اخذ جریمه‌های کرونایی اعلام کرد: «این جریمه‌ها یا از یارانه افراد متخلف کسر می‌شود یا روی کارت ملی آنها اعمال می‌شود.»
اخبار مربوط به جریمه‌ی نداشتن ماسک و چگونگی اعمال آن واکنش‌های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت؛ بویژه زمانی که اعلام شد مبلغ جریمه ۵۰ هزار تومانی از یارانه ۴۵ هزار تومانی کم می‌شود. برخی همچنان سوال داشتند و برخی هم پیشنهاداتی دادند: «چقدر خوبه کسایی که ماسک نزدن جریمه شن ولی تکلیف اون کسی که نداره ماسک بخره چیه؟»، «حداقل با جریمه‌ها ماسک بخرین و بدین نیازمندا»، «اجباری‌کردن استفاده از ماسک کار خیلی خوبیه اما جریمه رو واسه کسی باید اعمال کرد که توانایی خرید روزانه ماسک رو داشته باشه، نه همه جامعه»، «به نظرم باید ماسک رو به صورت رایگان در اختیار مردم گذاشت و اگه از اون استفاده نکردن بعد جریمه‌شون کرد»، « من از روزی می‌ترسم که کرونا بره اما جریمه ماسک نزدن بمونه»، «از فردا در آپ‌های همراه منتظر گزینه پرداخت جریمه و خلافی ماسک باشید»، «۵۰ هزار تومن جریمه نزدن ماسکه، گفتن با دوربین‌های مداربسته تشخیص میدیم کی ماسک نزده و از یارانه‌ش کم می‌کنیم. فقط قربون دستتون یارانه نفری ۴۵ تومنه، اون ۵ تومن باقیشو هم از شارژ موبایلمون کم کنید.» «ولی منصفانش این بود که عینکی‌ها رو از جریمه ماسک نزدن معاف میکردن»، «ما که یارانه نمی‌گیریم جریمه عدم استفاده از ماسک رو چطوری حساب می‌کنید؟».
در حال حاضر تصویری از اولین پیامک جریمه عدم استفاده از ماسک در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. گرچه بنا به گفته رییس جمهوری این طرح فعلا مربوط به تهران بزرگ است و بعد می‌تواند در صورت نیاز در سایر شهرها انجام شود اما با توجه به تصویر موجود، اولین جریمه در محور شیراز اعمال شده است. گرچه صحت و سقم این تصویر نیز هنوز تایید نشده است.
در حالی که استفاده‌نکردن از ماسک مشکلات خاص خودش را دارد، برخی از متخصصان عفونی درباره استفاده زیاد از ماسک و عوارض ناشی از آن هم هشدارهایی داده‌اند و معتقدند: «باید بین اوقاتی که ماسک می‌زنیم، زمانی را برای استراحت تعیین کنیم یعنی زمانی که فعالیت فیزیکی را کاهش دادیم و قرار است استراحت کنیم، در فضای باز و با رعایت فاصله فیزیکی با اطرافیان چند دقیقه ماسک را برداریم و سپس مجددا استفاده کنیم.»
با اینکه برخی با اعمال جریمه برای افرادی که ماسک نمی‌زنند و جان دیگر افراد جامعه را به خظر می‌اندازند موافقند، برخی دیگر به فکر آن طبقه از افراد جامعه هستند که سفره‌هایشان روز به روز کوچک‌تر می‌شود و برای تهیه ماسک مشکل اقتصادی دارند.
حسین میرزایی - مردم‌شناس - معتقد است: «تحمیل هزینه ماسک از سوی دولت، از یک‌سو و جریمه‌کردن افراد به اصطلاح خاطی، از سوی دیگر چیزی جز نارضایتی اجتماعی به بار نخواهد آورد.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی مروری بر اعتراضات مردم در نقاط مختلف دنیا در پی اجباری‌شدن ماسک کرده و درباره اعمال جریمه نزدن ماسک در ایران می‌گوید: «از همان ماه‌های آغازین فراگیری کروناویروس در جهان، عده‌ای از افراد در کشورهای اروپایی، نسبت به اجباری‌شدن پوشیدن ماسک در فضاهای عمومی اعتراض داشتند؛ به نحوی که در تابستان امسال معترضان در اسپانیا، ایتالیا، بلژیک، آلمان، فرانسه و انگلیس توانستند تجمعات هزاران نفره را در شهرهای خود ترتیب دهند. دلایل این جماعت برای مخالفت با اجبار پوشش ماسک در فضاهای عمومی عمدتا ریشه در جریان‌های آزادی‌خواهانه دارد. آنها معتقدند هدف نهایی دولت‌ها واکسیناسیون‌های اجباری و محدودکردن آزادی‌های فردی و اجتماعی است. ایرادهای عمده آنان این است که زدن ماسک، اکسیژن‌رسانی به بدن را به شکل خطرناکی مختل می‌کند و باعث می‌شود فرد گاز کربنیک بازدمِ خود را تنفس کند. همچنین ماسک خود می‌تواند معدن قارچ و کپک و باکتری شود و به دلیل ریزتر بودن کروناویروس از منافذ ماسک، زدن آن از انتقال بیماری جلوگیری نمی‌کند. اما مسئولان بهداشت جهانی همچنان معتقدند که فعلا دوری از تجمعات و پوشیدن ماسک تنها راه مقابله با انتشار این بیماری است و به همین دلیل، دولت‌ها سیاست بهداشتی خود را بر همین دو اصل شکل داده‌اند. در ایران، هشدارهای اولیه مبنی بر وخامت اوضاع در اسفندماه مردم را وادار کرد به قرنطینه تن دهند و روابط اجتماعی خود را تقریبا قطع کنند. اما با شروع تعطیلات نوروزی، آرام آرام مردم سطح مراقبتی خود را کاهش دادند، مهمانی‌ها از سرگرفته شد، مسافرت‌ها آغاز شد و در یک کلمه مردم زندگی عادی را آهسته آهسته شروع کردند و به همین دلیل موج دوم کروناویروس با درگیر کردن تعداد بیشتری از افراد آغاز شد به نحوی که میزان مرگ و میزهای ناشی از این ویروس روز به روز در حال افزایش است. ستاد ملی کرونا با محوریت رییس جمهور، نهایتا به این جمع‌بندی رسیدند که باید برای کسانی که از ماسک استفاده نمی‌کنند جریمه‌ای تعیین کنند؛ تصمیمی که با واکنش‌های گوناگونی در فضای اجتماعی مواجه شده است. در این بین سوالاتی جدی مطرح است که دولت باید در برابر آنها تاملاتی داشته باشد. جدا از اینکه جزئیات این تصمیم برای جریمه‌کردن افراد هنوز شفاف نیست، سوال اساسی این است که در این شرایط نابسامان اقتصادی، تهیه ماسک برای بسیاری از خانواده‌های کمتربرخوردار کار ساده‌ای نیست. طبق نظر اکثر متخصصان، ماسک اگر بخواهد موثر باشد باید هر چهار ساعت یک‌بار تعویض شود. یعنی کارگر یا کارمندی که حیات اقتصادی او ایجاب می‌کند در روز ۱۲ ساعت را خارج از منزل سپری کند باید سه ماسک (از قرار هر کدام ۱۵۰۰ تومان) تهیه کند. آیا تهیه این مبلغ در روز برای تهیه ماسک برای همه اقشار ممکن است؟ آیا اجبار در زدن ماسک، افراد را به سوی استفاده چندباره از ماسک‌های آلوده سوق نخواهد داد و در نتیجه، بیماری تشدید نخواهد شد؟ اگر دولت واقعا مصمم است که زدن ماسک از ابتلای بیماری جلوگیری می‌کند چرا بخشی از بودجه سنگین درمان بیماری را برای تهیه ماسک رایگان برای اقشار کمتر برخوردار تخصیص نمی‌دهد؟ تحمیل هزینه ماسک از سوی دولت، از یک‌سو و جریمه کردن افراد به اصطلاح خاطی، از سوی دیگر چیزی جز نارضایتی اجتماعی به بار نخواهد آورد؛ نتیجه‌ای که خواسته یا ناخواسته در بسیاری از سیاست‌گذاری‌های کشور دیده می‌شود.»
یک محاسبه ساده نشان می‌دهد که تهیه ماسک برای برخی اقشار واقعا کار دشواری است. در حال حاضر قیمت ارزان‌ترین ماسک در داروخانه‌ها یا مغازه‌ها بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تومان است؛ گرچه اعلام شده بیشتر از ۱۳۰۰ تومان نباید پول بدهید! حداقل دستمزد روزانه یک کارگر در سال ۹۹ معادل ۶۳ هزار و ۶۸۰ تومان و حداقل حقوق، یک میلیون و ۹۱۰ هزار و ۴۲۷ تومان است. اگر یک خانواده ۴ نفره را فرض کنیم که با توجه به شیوه صحیح استفاده از ماسک لازم باشد هر کدام به طور متوسط روزی دو ماسک استفاده کنند، حدودا روزی ۱۶ هزار تومان باید برای ماسک کنار بگذارند که در ماه حدود ۵۰۰ هزار تومان می‌شود. از حقوق مرد خانواده یک میلیون و ۴۱۰ هزار تومان می‌ماند. اجاره‌خانه کمتر از ماهی یک میلیون تومان حتی در حاشیه شهری مثل تهران، تقریبا بعید به نظر می‌رسد. اصلا فرض کنیم یک انسان خیّر پیدا شده که از این خانواده چهار نفره، فقط ماهی ۵۰۰ هزار تومان کرایه می‌گیرد. حال این خانواده باید با ماهی ۹۰۰ هزار تومان هم غذا بخورند، هم هزینه رفت و آمد بدهند، هم شهریه مدرسه یا دانشگاه بدهند و هم هزینه‌های غیرمترقبه‌ای مثل بیماری یا خرابی وسایل خانه یا هزار جور خرج ناگهانی را که برای همه‌مان پیش می‌آید، پیش‌بینی کنند و سهم آنها را هم کنار بگذارند!
