اظهارات ۱۳ زن علیه آیدین آغداشلو

نیویورک تایمز نوشت: سه سال پس از آغاز جنبش #من_هم زنانی که می‌گویند مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند طی اقدامی بی‌سابقه در ایران دست به افشاگری زده‌اند.

دامنه‌ی این جنبش در ایران در اواخر ماه اوت و در پی اتهامات علیه بیش از ۱۰۰ مرد در شبکه‌های اجتماعی، از جمله مدیر سابق یک شرکت اینترنتی بزرگ، یک استاد برجسته جامعه‌شناسی و صاحب یک کتابفروشی مشهور، با شتاب گسترش پیدا کرد.

اما شناخته‌شده‌ترین چهره‌ای که تاکنون با چنین اتهاماتی روبرو شده هنرمند سرشناس ۸۰ ساله با شهرت جهانی است. سیزده زن در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز آیدین آغداشلو را به سوء‌‌رفتار جنسی در طول بیش از ۳۰ سال متهم کردند. اکثراً از شاگردان قدیمی و برخی از روزنامه‌نگاران فعال در حوزه‌ی فرهنگ و هنر هستند.

تمایل زنان به بازگو کردن تجربه‌‌هایشان حاکی از تغییری بزرگ در جامعه‌ی محافظه‌کار ایران است، جامعه‌ای که صحبت در مورد روابط جنسی در آن از لحاظ فرهنگی ممنوع بوده، روابط جنسی خارج از ازدواج غیر‌قانونی است و بار اثبات برای قربانیان جرایم جنسی بسیار سنگین می‌باشد. زنی که به او تجاوز شده اغلب مقصر شناخته می‌شود.

آقای آغداشلو درخواست مصاحبه را رد کرد و با قاطعیت هر گونه عمل خلاف را انکار نمود. به گفته وکیل ایشان، وی حتی از یکی از مدعیان به اتهام افترا شکایت کرده است. آقای آغداشلو در بیانیه‌ای کتبی برای روزنامه نیویورک تایمز خود را هنرمندی مستقل توصیف کرد که سابقه‌ی کاری‌اش کاملاً مبتنی بر دستاورد‌های خلاقانه‌‌اش بوده است.

وی نوشت: «اتهامات تعرض جنسی مطرح شده علیه من پر از اشتباهات فاحش، اظهارات نادرست و ساختگی است. صراحتاً می‌گویم که من همیشه سعی کرده‌ام با مردم با احترام و شرافت رفتار کنم و به کسی تعرض نکرده، به کسی آزار نرسانده‌ام و از کسی سوء‌استفاده نکرده‌ام.»

او در ادامه نوشت، «من انسان بی‌عیبی نیستم» و اگر رفتارم باعث آزار و یا رنجش کسی شده، «عمیقاً عذر‌خواهی می‌کنم.»

میزان دوام جنبش #من_هم با نحوه‌ی برخورد با مرتکبان و قربانیان سوء‌رفتار جنسی در این کشور ۸۰ میلیونی به آزمایش گذاشته شده است.

دامنه‌ی پیامد‌ها در ایران، در مقایسه با تأثیر دگرگون‌کننده‌ی این قبیل اتهامات در ایالات متحده آمریکا که با هاروی واینستین غول سینمای هالیوود آغاز شد و او را راهی زندان کرد، تازه دارد مشخص می‌شود. اما نشانه‌هایی از آغاز پاسخگویی ساختار قدرت مردسالار ایران به اتهاماتی چون آنچه علیه آقای آغداشلو مطرح گردیده نیز وجود دارد.

رئیس پلیس تهران روز دوشنبه هفته پیش اعلام کرد که کیوان امام وردی، صاحب کتاب‌فروشی، در پی اقدامی شجاعانه از جانب ۳۰ زن در طرح شکایت قانونی علیه او، به تجاوز به ۳۰۰ زن اعتراف کرده است. به گفته پلیس، او به اتهام «افساد فی‌الارض» محاکمه خواهد شد، که مجازاتش اعدام است.

شرکت اینترنتی دیجی‌کالا تحقیقات در مورد مدیر سابق خود را آغاز کرد و از کارمندان زن این شرکت عذرخواهی نمود. انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز استاد متهم را اخراج و خواستار رسیدگی و برخورد قاطع در دانشگاه‌ها شد. نقاشی آقای آغداشلو از روی جلد یک کتاب ادبی مشهور حذف گردید و حداقل سه زن در فکر اقدامات قانونی علیه وی هستند.

الناز محمدی، ۳۳ ساله و از بنیان‌گذاران «دیده‌بان آزار»، گروه آموزش و مقابله با آزار جنسی در تهران، می‌گوید، «این امر در وادی سوء‌استفاده‌های جنسی یک نقطه‌ی عطف است. روابط جنسی و خشونت و آزار جنسی بزرگترین تابوی زنان در ایران بوده است.»

به گفته او، گروه دیده‌بان از «شاگردانی که با گریه و پریشانی کلاس‌های آقای آغداشلو را ترک کردند» شکایات متعددی دریافت کرده و «انکار‌های وی هیچ‌گونه ارزشی ندارد.»

نقاشی‌های آقای آغداشلو در سراسر جهان به نمایش در آمده و به مزایده گذاشته می‌شوند. او در سال ۲۰۰۶ بزرگترین نشان افتخار فرانسه را دریافت کرد.

روزنامه نیویورک تایمز تعدادی از شاگردان قدیمی این هنرمند را پیدا و با آن‌ها مصاحبه کرد. این اقدام پس از اظهارات سارا امت‌علی، خبرنگار ایرانی ساکن آمریکا، در یک پست توییتری در روز ۲۲ اوت مبنی بر تعرض جنسی آقای آغداشلو به او در یک دیدار کاری برای مصاحبه در سال ۲۰۰۶، صورت گرفت.

خانم امت‌علی در آن پست نوشت که آغداشلو با عبایی جلو باز که زیرش برهنه بود به استقبال او آمد، به زور او را بوسید و بدنش را به او مالید. اظهارات او کاتالیزوری برای دیگر زنان شد.

در مصاحبه‌های تلفنی، ۴۵ نفر، از جمله شاگردان سابق، یک دستیار قدیمی، گالری‌داران، بازیگران، یک دلال آثار هنری در تهران و خبرنگاران فعال در حوزه‌ی فرهنگ و هنر در ایران گفتند که در مجامع هنری همه از رفتار‌های آقای آغداشلو با شاگردان دختر و جوان باخبر بودند.

سیزده نفرشان گفتند که قربانی او بودند، که یکی از آن‌ها در آن زمان تنها ۱۳ سال داشت. در هر سیزده مورد هم یکی از اعضای خانواده، دوست یا همکار در مصاحبه‌های جداگانه گفتند که در جریان این مواجهه بوده‌اند. اکثر زنان همدیگر را نمی‌شناختند و در دهه‌های مختلف شاگرد آقای آغداشلو بودند.

نوزده نفر او را «هاروی واینستین ایران» توصیف کرده و گفتند که پیشرفت یا نابودی حرفه‌ای این زنان به میزان پذیرش آن‌ها نسبت به پیشنهاد‌های آقای آغداشلو بستگی داشته است.

یکی از شاگردان سابق او گفت که آقای آغداشلو در قبال هم‌خوابگی با او تابلویی به ارزش ۱۰۰ هزار دلار (معادل قیمت یک آپارتمان کوچک در تهران) به او پیشنهاد داده است. شاگردی دیگر گفت وقتی پیشنهاد آقای آغداشلو را رد می‌کند، او تلافی کرده و به گالری‌ها می‌گوید که کار‌های او را قبول نکنند، امری که به حرفه‌اش لطمه جدی وارد کرد.

سولماز اژدری، ۳۲ ساله، از شاگردان نقاشی آقای آغداشلو گفت، «آوازه‌ی آقای آغداشلو در دنیای هنر رازی آشکار بود اما کسی اقدامی در این مورد نمی‌کرد.» او گفت در سال ۲۰۰۷ در یکی از کلاس‌های طراحی مدادش می‌افتد روی زمین و خم می‌شود آن را بردارد که می‌بیند دست آقای آغداشلو میان پا‌های یکی از شاگردان دختر است.

برخی از مصاحبه‌شوندگان درخواست کردند که تنها نام کوچکشان قید شود، امری که حساسیت موضوع در جامعه‌ی محافظه‌کار ایران و ترس آن‌ها را از آقای آغداشلو بازتاب می‌دهد.

«معلوم نبود چه بلایی سر خودم یا شغلم می‌آورد.»

مریم، عکاس هنری ۴۹ ساله، گفت که در سال ۲۰۱۰ به آتلیه‌ی آقای آغداشلو رفت تا برای گالری‌ای که در آن مشغول به کار بود دو نقاشی از او بگیرد.

مریم گفت که آقای آغداشلو به اصرار نقاشی‌های زنان لخت خود را به او نشان داده، بعد به زور او را بوسیده و سعی کرده لباس‌هایش را پاره کند. مریم گفت که با فریاد او، آقای آغداشلو با دست جلوی دهانش را گرفت. مریم او را هل می‌دهد و می‌گوید «خجالت نمی‌کشی؟!» و فرار می‌کند.

مریم گفت بعد از آن ماجرا از کارش استعفا می‌دهد و به توصیه‌ی مادرش حرفی در این مورد به کسی نمی‌زند و با پلیس هم تماس نمی‌گیرد.

مریم گفت، «اگر به کسی چیزی می‌گفتم یا شکایتی علیه او می‌کردم معلوم نبود چه بلایی سر خودم یا شغلم می‌آورد.»

به گفته شاگردان سابق آقای آغداشلو، وی در کلاس‌ها از زنان می‌خواسته در حین بررسی کار‌هایشان روی پایش بنشینند، بدنشان را می‌مالیده، حرف‌های شنیع می‌زده و با جزییات از شیفتگی‌اش نسبت به دختر‌های نوجوان می‌گفته است.

مهرناز، ۵۴ ساله، گفت او را مجبور کرد روی پایش بنشیند و ران‌هایش را نوازش کرد. آتی، ۳۰ ساله، گفت او را در دفتر کارش قفل کرد و به زور بوسید. زنی دیگر گفت که او را می‌مالید و می‌پرسید لباس زیرت چه رنگی است؟

آفرین، معلمی در تهران، گفت که او ۳۰ سال قبل، در سن ۱۳ سالگی، بار‌ها مورد تعرض جنسی آقای آغداشلو قرار گرفته بوده. به گفته او، آقای آغداشلو هنگام آموزش تکنیک‌های نقاشی آلتش را به بدن او می‌چسبانده و ران‌هایش را می‌مالیده. آفرین گفت که آن زمان ترسید به پدر و مادرش حرفی بزند و هنوز از خیابانی که کلاس‌های آقای آغداشلو در آن برگزار می‌شد رد نمی‌شود.

آفرین گفت، «رو شدن دست مردی که به این همه زن و دختر آزار جنسی رسانده، خیالم را راحت کرد.»

لاله صبوری، بازیگر ۵۰ ساله و ستاره‌ی سینما و تلویزیون، دو سال شاگرد آقای آغداشلو بود. او در توییتی نوشت که زن‌ها می‌ترسیدند با او تنها باشند و تجاوز «وصله‌ای است که به او می‌چسبد». وکیل آقای آغداشلو گفت که وی به خاطر آن توییت از خانم صبوری شکایت قانونی کرده و اظهارات او را «بی‌اساس» خوانده است.

یکی از دستیار‌های آموزشی آقای آغداشلو، که ۱۲ سال در مدیریت کارگاه‌های نقاشی به او کمک می‌کرده، گفت که بار‌ها شاهد رفتارهای نادرست او با شاگردان زن بوده و برخی از شاگردان به او شکایت کرده بودند. او گفت وقتی موضوع را با آقای آغداشلو روبرو کرد، او می‌گوید که زنان باید این توجه او را یک امتیاز بدانند. به گفته این دستیار، او در نهایت به دلیل تعرض جنسی به خودش استعفا داده است.

اظهارات خانم امت‌علی موجب واکنش خبرنگاران زن ایرانی شد. چندین نفرشان گفتند که در اتاق‌های خبری به زنان توصیه می‌شود تنهایی با آیدین آغداشلو مصاحبه نکنند.

سولماز نراقی، گزارش‌گر فرهنگی هنری ۴۲ ساله، گفت مصاحبه با آقای آغداشلو را به دلیل رفتار ناشایست ترک کرد و پس از آن بار‌ها در عموم مورد آزار جنسی وی قرار گرفت. به گفته شوهر سابقش، آقای آغداشلو در یک نمایشگاه اشک خانم نراقی را در می‌آورد.

طرفداران آقای آغداشلو، از جمله شاگردان قدیمی وی، در بیانیه‌ای در اینستاگرام از او دفاع کردند. شهره آغداشلو بازیگر هالیوود، و همسر اول ایشان، گفت که «او هرگز دست به چنین اعمال شنیعی نمی‌زند.» میترا زاد، از شاگردان سابقش، گفت «چیزی جز خوبی» از او ندیده است.

ادعا‌های ناشناس علیه آقای آغداشلو بار اول در سال ۲۰۱۸ توسط افشین پرورش، خبرنگار تحقیقی ایرانی، در اینستاگرام آغاز گردیدند. آقای پرورش در پست خود نوشته بود که با ۲۱ زن، از جمله یک دختر زیر سن قانونی، مصاحبه کرده که اظهار کردند آقای آغداشلو به آن‌ها تعرض جنسی نموده است. آقای پرورش گفت پس از آن پست تهدید‌های زیادی دریافت کرده است. وکیل آقای آغداشلو دست داشتن موکل خود در این تهدید‌ها را رد کرد.

به گفته لیلا رحیمی، وکیل دادگستری در تهران که بدون دریافت پول به قربانیان مشاوره ارائه داده و وکالتشان را قبول می‌کند، تعداد زنانی که قصد اقامه‌ی دعوا دارند رو به افزایش است.

خانم رحیمی می‌گوید، «دیگر نمی‌شود این جرم را که بار‌ها و بار‌ها در جامعه‌‌ی ما تکرار می‌شود پنهان کرد. سکوت چه برای زنان چه برای مردان دیگر کارساز نیست.»