هدفهای متصور از انتشار گزارش اطلاعاتی آمریکا

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب - دکتر رضا تقی زاده: انتشار گزارش سازمانهای اطلاعاتی امریکا پیرامون برنامه های هسته ای ایران و برگزاری کنفرانس مطبوعاتی رییس جمهور امریکا یک روز پس از انتشار متن آن گزارش ، بیش ازپاره ای از گمانه زنی های تحلیلگران پیرامون احتمال تغیر سیاست امریکا در قبال ایران، متوجه دلایل انتشار مفاد گزارش یاد شده در شرایط جاری بوده است. 

بخشی از گمانه زنی ها، منجمله منابعی از داخل امریکا، اقدام یادشده را تلافی جوئی منابع اطلاعاتی امریکا خوانده و از این اقدام، بعنوان تلاشی در جهت اعاده اعتبار مخدوش شده آنها یاد کردند. گروهی نیز گزارش جدید را ،که در تقابل گزارش دیگری که در همین زمینه در سال 2005 منتشر شده و ایران را متهم به تلاش برای در اختیار گرفتن سلاح هسته ای کرده بود قرار داده ودر نتیجه اعتباراین گزارش را نیز مورد تردید قرار دادنده اند(جان بولتن سفیر سابق امریکا در سازمان ملل از جمله آنها است). گروهی نیز انتشار گزارش را نتیجه اشفتگی و عدم تمرکزو هماهنگی در داخل دولت امریکا دانسته اند.

در عین حال نه تنها هیچیک از مقامات ارشد دولت امریکا در قبال انتشار گزارش مزبور موضع دفاعی اتخاذ نکرد ، بلکه طی ملاقاتهای از پیش طراحی شده با مطبوعات ضمن دفاع از محتوای گزارش رضایت خاطر خود را از انتشار آن نشان داد ودر عین حال بر اهمیت خبری آن افزود. استفن هادلی، مشاور امنیت ملی رییس جمهو امریکا، جورج بوش و خانم رایس وزیر خارجه دولت او از جمله این مقامات اند که هر یک جداگانه از محتوا و اقدام به انتشار گزارش اطلاعاتی استقبال بعمل آورده اند .

طبیعی است که دولت امریکا الزامی در برداشتن محدودیتهای اسناد طبقه بندی شده از گزارش یاد شده و متعاقبا انتشار عمومی آن نداشته است. درصورت ضرورت، دولت امریکا میتوانست بصورت انتخابی به انتشار بخشهای برگزیده آن قناعت کند و یا در قالب همکاریهای متقابل امنیتی، مفاد یافته های گزارش را بصورت محرمانه در اختیار" دولتهای دوست" و یا همپیمان خود قرار دهد . حال آنکه هنوز روشن نیست که حتی متن گزارش فوق العاده با اهمیت و تاثیر گذار یادشده، پیش از انتشار آن در اختیار کشور ثالثی قرار کرفته و یا در مورد انتشار عمومی آن با هیچیک از متحدان سنتی امریکا مشورتی بعمل آمده باشد. 

عدم تغییر سیاست امریکا
از سوئی انتشار گزارش یاد شده حاکی از تغییر عمده در سیاست امریکا در قبال ایران نیز نیست. در صورت وقوع تغییرعمده سیاست امریکا در قبال ایران، رایزنی های مقدماتی دیپلماتیک مابین واشنگتن و کشورهای بزرگ اروپا ئی، قبل از موضع گیری های تجدید نظر شده، می توانست تا حدود زیادی اجتناب ناپذیر جلوه کند. وسیله اعلام این تغییرات احتمالی نیز قطعا میتوانست بجزانتشار مفاد یک گزارش اطلاعاتی در مورد برنامه های اتمی ایران وعکس العملهای ناشی از آن باشد.

اظهارات رییس جمهور امریکا که طی کنفرانس مطبوعاتی او و در فاصله کمتر از 24 ساعت پس ازانتشار گزارش یاد شده صورت گرفت، نه تنها اشاره ای به احتمال هرگونه " "تغییر"سیاسی عمده در قبال ایران را در بر نداشت بلکه بر "تداوم" تعقیب سیاستهای جاری امریکا در قبال ایران صحه گذاشت. از این لحاظ، بجای تغییر سیاستها، انتشار گزارش اطلاعاتی- در نتیجه انجام ارزیابی های تازه در واشنگتن از الویتهای روابط خارجی امریکا- میتواند به اتخاذ تصمیم در" تغییر روش" و ابزارهای مورد استفاده در جهت دستیابی به اهداف سیاستهای آن کشور در قبال ایران انجا میده باشد.

اهمیت بهبود امنیت در عراق
از نظر دولت امریکا و در شرایط جاری، تداوم آرامش نسبی امنیتی در عراق از یک سو و از سوئی قانع کردن کنگره برای تصویب بودجه مورد در خواست دولت برای هزینه کردن در عراق با تکیه بر بهبود شرایط امنیتی در آن کشور، از الویت بیشتری برخوردارند تا مخاطرات امنیتی میان مدت و یا دراز مدت ناشی از ادامه غنی سازی اورانیوم در ایران. حقیقت غیرقابل انکار این است که ایران میتواند، در کنار سایر عوامل فعال در عراق موجب بحرانی تر شدن و یا برعکس تثبیت بیشتر آرامش در آن کشور شود. انتشار گزارش اطلاعاتی اخیر درمورد ایران عملا توجیه استفاده از گزینه نظامی برای مقابله با ایران را ناممکن میسازد، از این رو میتواند بعنوان نوعی ضمانت امنیتی غیرمستقیم امریکا به دولت ایران در قبال همکاری ایران با امریکا در عراق تلقی گردد.

فراموش نکنیم که مقامات رسمی ایران و رسانه های تحت کنترل دولت نیز از انتشار این گزارش استقبال یکدست بعمل آورده و شادی خود را از بابت آن پنهان نکردند. منجمله خبر گزاری دولتی ایران در اولین ساعات پس از انتشار گزارش یاد شده امکان سازشهای بزرگتر با امریکا را مطرح کرد. برای رسیدن به این توافق احتمالی-کمک ایران به بهبود شرایط امنیتی در عراق و پاداش این همکاری با کنار گذاشته شدن تهدید حمله نظامی امریکا به ایران- ملاقاتهای رسمی و مستقیم انجام شده میان ایران و امریکا در عراق از ظرفیت و قابلیت کافی بر خوردار بوده است.

همراه ساختن چین و روسیه
استفاده احتمالی از گزینه نظامی برای مقابله با ایران و برنامه هسته ای آن همواره با مخالفت وافزایش تنبیهات علیه آن کشور با مقاومت چین و روسیه - دو عضو دائم شورای امنیت- روبرو بوده، درعین حال که هر دوکشور همواره مخالفت خود را با ادامه غنی سازی اورانیوم در داخل ایران اعلام داشته اند. انتشار گزارش اطلاعاتی امریکا میتواند، بنوعی اطمینان خاطر برای دو کشور یاد شده در جهت عدم استفاده از نیروی نظامی برای خنثی سازی برنامه های اتمی ایران تلقی شود. درنتیجه، بر خلاف پاره ای تفسیرهای زود هنگام که بر افزایش تردید های دو کشورچین و روسیه در جهت ادامه همکاری بیشتر آنها با امریکا در مقابله با ایران و کاهش حمایت دو کشور از اقدامات تنبیهی بیشترعلیه ایران اشاره دارد، کنار گذاسته شدن گزینه نظامی علیه ایران- که بی تردید حاصل غیر مستقیم انتشار گزارش اطلاعاتی است- می تواند به ایجاد هماهنگی بیشتر مابین کشورهای عضو دائم شورای امنیت علیه ایران بیانجامد.

از این لحاظ انتشارگزارش یاد شده با نفی عملی گزینه نظامی در مقابله با ایران، امتیازی است که امریکا برای جلب همکاری بیشتر روسیه و چین در شورای امنیت به دو کشور یاد شده می دهد با این انتظار که اعمال فشار های سیاسی اقتصادی را با مشارکت جدی تر افزایش دهد.

فراموش نکنیم که استناد قطعنامه 1747 شورای امنیت علیه ایران به بند 7 منشور ملل متحد استناد دارد . مفهوم استناد این است که در صورت عدم اجرای قطعنامه هائی با خصوصیت در خطر قرار دادن امنیت جهانی، تجویز اعمال زور و استفاده از نیروی نظامی مورد ملاحظه قرار گیرد. در زمینه احتمال استفاده از نیروی نظامی علیه ایران، دولت چین پیش از این هشدار داده و خطر گرایش به مقابله نظامی را با افزایش تنبیهات علیه ایران یاد آور شده است.با در نظر گرفتن این موضعگیریها، انتشار گزارش اطلاعاتی میتواند تا حدود زیادی خطر مقابله نظامی با ایران را منتفی ساخته و به نگرانی های چین و روسیه پایان دهد.

بیانیه هوشمند
انتشار گزارش اطلاعاتی، ادامه سیاست چماق و هویج امریکا و جامعه اروپا را در قبال ایران تغییر نمیدهد. آنچه تغییر خواهد کرد احتمالا طبیعت چماق است که بجای گزینه نظامی، محدود به فشارهای فزاینده اقتصادی سیاسی علیه ایران خواهد شد. تغییر طبیعت چماق نیز بنوبه خود هویج نقدی است که امریکا با منتفی ساختن گزینه نظامی علیه ایران در قالب یک نوع ضمانت امنیتی غیر رسمی و درعین حال عملی، به آن کشور عرضه میکند.

تردید نیست که مشکلات روابط ایران و امریکا بسیار فرا تر از محدوده برنامه های اتمی تهران است. با این وجود، موفقیت حتی نسبی این همکاری ابتدائی-که انتشار گزارش اطلاعاتی زمینه پیگیری آنرا فراهم آورده- میتواند بافزایش تعداد و سطح گفتگوهای مستقیم مابین ایران و امریکا انجامیده و راه توسعه توافقهای بیشتر را فراهم سازد. در صورت شکست تلاشها نیز، دست امریکا برای تشدید فشارها علیه ایران همواره باز خواهد بود، ضمن آنکه استفاده موثرتر از چماق سیاسی اقتصادی علیه ایران، با همکاری نزدیکتر کشور هائی نظیر چین و روسیه، میتواند سیاست داخلی ایران را نیز تحت تاثیر قراردهد. در این راه تشدید دشواریهای معیشتی و کاهش سطح اشتغال و افزایش فشارهای تورمی ناشی ازاعمال تحریمهای بیشتر میتواند به افزایش نارضایتی های جاری درداخل انجامیده و فشارهای داخلی را بر دولت اصولگرای کنونی افزایش دهد.

با توجه به ظرفیتهای بالقوه ای که انتشار گزارش اطلاعاتی در جهت تامین کم هزینه بخشی از هدفهای فوری تر سیاسی دولت امریکا فراهم کرده، علی رغم دشواریهای محدود تبلیغاتی آن، شگفت انگیز نیست که رییس جمهور امریکا طی آخرین اظهار نظر خود در این زمینه آنرا "خبر خوش" قلمداد کند.
آین خبر در داخل ایران و در نظر اکثریت قاطع مردم که تا کنون نگران هجوم نظامی امریکا به کشورشان بوده اند خبری بمراتب خوشتر از آن است که در چشم رییس جمهور امریکا نشسته است.از این لحاظ انتشار گزارش یاد شده و آثار وضعی ناشی از آن میتواند تا حدودی به بهبود تصویر امریکا در افکارعمومی مردم ایران نیز یاری دهد.

دکتر رضا تقی زاده، استاد مطالعات منطقه ای در دانشگاه گلاسکو - بریتانیا