برنامه ترامپ برای ایران تا خروج از کاخ سفید چیست؟
«بوریس جانسون» نخست‌وزیر انگلیس، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه به‌عنوان رهبر سه کشور تأثیرگذار اروپایی در تماس تلفنی با جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب امریکا خواستار همکاری‌های نزدیک و قابل اعتماد با یکدیگر پیرامون موضوعات چالش‌برانگیز جهانی شده‌اند.
بی‌تردید موضوع ایران و برجام یکی از اصلی‌ترین محورهایی است که کشورهای اروپایی انتظار دارند بعد از حضور بایدن در کاخ سفید در دستور کار زودهنگام دولتمردان امریکایی قرار گیرد. رئیس جمهوری فرانسه در نخستین تماسی که روز گذشته با بایدن داشت، موضوع برجام را مورد توجه قرار داد و بر حل و فصل هرچه سریع‌تر آن تأکید ویژه کرد. یک روز پیش از آن نیز، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در گفت‌وگویی با شبکه رادیویی این کشور هشدار داد که اختلاف نظر امریکا و اروپا بر سر ایران و برجام باید تمام شود وگرنه مذاکرات و تلاش‌ها به جایی نمی‌رسد.
وزیر خارجه آلمان در این مصاحبه درباره همکاری جو بایدن و دولت بعدی امریکا درباره ایران گفت: «وقتی امریکا سیاست فشار حداکثری را در پیش گرفته و ما رویکرد مذاکره را در نظر داریم، رسیدن به نتیجه بسیار دشوار است. ما باید دوباره به هم برگردیم.»
به گزارش ایسنا، ماس افزود: «با روی کار آمدن دولت جو بایدن قطعاً این بحث در امریکا پیش می‌آید که آیا باید به توافق موجود برگردند یا احتمالاً توافقی گسترده‌تر را در نظر بگیرند.» او در مصاحبه‌اش هشدار داده که هرگونه پیشنهاد خارج از برجام برای جلب رضایت امریکا بدون دخیل کردن ایران نتیجه‌ای نخواهد داشت.
شاید مهم‌ترین وجه از مواضعی که «جو بایدن»، رئیس جمهوری دموکرات امریکا در خلال رقابت‌های انتخاباتی‌اش در عرصه سیاست خارجی مورد تأکید ویژه قرار داد، اجرای سیاست بازگشت به توافق هسته‌ای بود که آن را یک نقطه شروع برای مذاکرات بعدی با ایران توصیف کرد. بازگشتی که به تصور تهران، به معنای مذاکره دوباره نخواهد بود و انجام آن تنها با ورود کاخ سفید به عصر بدون تحریم ممکن خواهد شد. «بایدن» گفته است: «من دوباره به توافق می‌پیوندم و از تعهدات مجدد به دیپلماسی برای همکاری با متحدان در جهت تقویت و گسترش آن استفاده می‌کنم.»
آنچه تاکنون پیداست، اینکه دموکرات‌ها تاکنون بازگشت به توافق هسته‌ای را به پیگیری موضوعاتی دیگر در قبال ایران مشروط نکرده‌اند. چه برجام در زمانی که «بایدن» خود در به ثمر رسیدن آن نقش مهمی داشت، توافقی محصور در چارچوب حل اختلافات پیرامون موضوع هسته‌ای بود و تحریم‌ها هم زیر سایه رفع این اختلاف از سوی دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری وقت برداشته شد.
با در نظر گرفتن اینکه رئیس جمهور پیروز انتخابات امریکا هدف بازگشت به برجام، تقویت اتحاد با شرکای بین‌المللی و یافتن راهکار گفت‌وگو با ایران پیرامون سایر موضوعات را دنبال می‌کند، این پرسش مطرح می‌شود که استراتژی او تا چه اندازه از سیاست فشار حداکثری ترامپ فاصله دارد؟
بی تردید برای دریافت پاسخ این پرسش باید تا زمان انتقال قدرت در کاخ سفید منتظر ماند اما محاسبه رفتار تهران در مواجهه با خروج یکجانبه ترامپ از برجام که با یک سال صبر استراتژیک و سپس اقدام تلافی جویانه در چارچوب این توافق همراه شد، می‌تواند چراغ راهنمای خوبی برای ترسیم نقشه راه دموکرات‌ها در پیگیری سیاست جدید در قبال ایران باشد.
به این معنا که آنها اینک با ایرانی روبه‌رو هستند که پایبندی‌اش به تعهدات برجام مورد کمترین تردیدی قرار نگرفته و در برابر طوفان تحریم‌های ترامپ هم حاضر به مذاکره مجدد نشده است. رویکردی که نشان می‌دهد تلاش «بایدن» برای بهره‌گیری از حربه تحریم‌های سنگین جاری نه تنها برای پیگیری سیاست آتی‌اش در قبال تهران مؤثر نخواهد بود که می‌تواند همه چیز را در همان نقطه صفر متوقف کند.
آنچه مسلم است فاصله گرفتن «بایدن» از رویکرد ضد ایرانی متحدان تاریخی امریکا همچون رژیم اسرائیل و پیوستن به برجام بدون پیش شرط، تنها سیاست مؤثر برای حفظ این پیمان و احیای اعتبار از دست رفته واشنگتن در عرصه بین‌المللی خواهد بود. چه اگر«بایدن» به سیاق ترامپ عمل کند یا در مسیر بازگشت به برجام بیش از اندازه تعلل کند، ممکن است دیگر توافقی برای پیوستن به آن وجود نداشته باشد.
روزنامه امریکایی نیویورک تایمز هم بازگشت بایدن به برجام را مستلزم لغو گروهی از تحریم‌هایی دانسته است که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری فعلی امریکا بر ایران اعمال کرده است. اما به نوشته این رسانه امریکایی با توجه به تعداد تحریم‌هایی که ترامپ اعمال کرده است، کار بایدن برای لغو این تحریم‌ها سخت خواهد شد.
مقام‌های ایران در واکنش به تحولاتی که این روزها در صحنه سیاست امریکا روی می‌دهد، بارها تأکید کرده‌اند که تنها راه مورد قبول، بازگشت دولت بعدی امریکا به برجام و ادامه مذاکرات در همان چارچوب است. در حقیقت مقام‌های بلندپایه کشورمان با در نظر گرفتن تفاوت عملکرد ترامپ و بایدن، گره‌گشایی برای حل موضوع بحرانی توافق هسته‌ای را به برداشته شدن تحریم‌ها و جبران خسارات از سوی دولت بایدن منوط کرده‌اند.
تشدید تحریم‌ها تا پایان دولت ترامپ
امیدواری‌ها برای کاستن از اختلافات در رابطه بحرانی ایران و امریکا و لغو تحریم‌ها از سوی مقام‌های دولت جدید این کشور در حالی است که الیوت آبرامز، نماینده امریکا در امور ایران در هفته‌های گذشته فاش کرد که دولت امریکا می‌خواهد تا آخرین روز کاری‌اش در ۲۰ ژانویه، هر هفته یک بسته تحریمی علیه ایران وضع کند؛ اقدامی که با هدف دشوار کردن بازگشت امریکا به توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها از سوی جو بایدن اعلام شده است.
گفته می‌شود که این تحریم‌ها عمدتاً در ارتباط با برنامه موشکی ایران، مسائل مربوط به نقض حقوق بشر و همچنین نقش‌آفرینی ایران در منطقه وضع خواهند شد. سفر اخیر آبرامز به اسرائیل را نیز باید در چارچوب عملی کردن همین هدف دانست.
او در خلال این سفر در جمع تعدادی از خبرنگاران اسرائیلی مدعی شد که «ما معتقدیم باید همچنان از اهرم فشار استفاده شود. چون با استفاده از این اهرم، می‌توان ایران را از انجام اقداماتی از جمله فعالیت‌های هسته‌ای باز داشت.» این مقام امریکایی پس از گفت‌وگو با بنیامین نتانیاهو و مئیر بن شبات، نخست‌وزیر و مشاور امنیت ملی اسرائیل درباره برنامه تحریم‌ها راهی امارات متحده عربی و عربستان سعودی شد. این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه امریکا نیز روز ۱۸ نوامبر به اسرائیل سفر خواهد کرد.
عراقچی: ترامپ می‌خواهد بر روان مردم ایران تأثیرات منفی بگذارد
تکرار تهدید به تشدید تحریم‌ها علیه ایران از سوی دولت ترامپ با واکنش سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران روبه‌رو شده است. عراقچی در گفت‌وگویی تلویزیونی با اشاره به اینکه ممکن است ترامپ در ماه‌های باقیمانده مسئولیتش فشار روانی علیه ایران را افزایش دهد، گفت: «آقای ترامپ نشان داده که اولاً به هیچ چیزی پایبند نیست و هر کاری ممکن است انجام دهد. ولی نکته دوم که از اول مهمتر است این است که هر کاری هم انجام دهد نتیجه‌ای نخواهد گرفت. چهار سال هر کاری خواسته کرده و به تعبیر خودشان چند هفته پیش اعلام کردند که دیگر تحریمی نمانده که بخواهیم اضافه کنیم و حالا از سیلاب تحریم‌های جدید نام می‌برند. مشخص است که می‌خواهند با فضای روانی ما بازی کنند و نسبت به آینده ناامید کنند.»
عراقچی این فضاسازی‌ها را در ادامه سیاست فشار حداکثری برشمرد و افزود: «سیاست فشار حداکثری امریکا غیر از تحریم‌هایی که در عرصه میدانی تحمیل کرد و فشارهایی که در فضای بین‌المللی وارد آورد، به لحاظ ذهنی و فکری هم خیلی کار کرد و سعی کرد مقاومت مردم ایران را بشکند، ولی ناموفق بود.»
این مقام دیپلماتیک ایران با بیان اینکه «ممکن است دولت امریکا در دو ماه آینده ابعاد جدیدی به این فشار اضافه کنند»، افزود: «بعضی‌ها می‌گویند می‌خواهد زمین سوخته تحویل دولت بعدی بدهد. به نظر من کاری بیشتر از اینکه تا الان انجام داده نمی‌تواند انجام دهد، الا یکسری تلاش‌هایی که روی روان مردم تأثیرات منفی بگذارد که باید مراقب باشیم. مردم ما تا الان در برابر این سیاست به‌خوبی ایستادگی کردند و در آینده هم ایستادگی خواهند کرد. در مقابل فشار چاره‌ای جز ایستادگی نداریم.»
عراقچی درباره چشم‌انداز تحولات برجام در دوره بایدن هم این طور واکنش نشان داد: «آقای بایدن و حزب دموکرات در مانیفست سیاسی خود قبل از انتخابات اعلام کردند که می‌خواهند به برجام برگردند. راه برای بازگشت به برجام بسته نیست. میز مذاکرات برجام و میز ۱+۵ را ما ترک نکردیم، آنها ترک کردند و می‌توانند دوباره برگردند، ولی چالش‌هایی هم وجود دارد. باید بپذیریم در چهار سال گذشته واقعیاتی اتفاق افتاده و تحولاتی در عرصه میدانی و سیاسی رخ داده که باید مد نظر قرار بگیرد و در مورد آن صحبت و تفاهم شود.»
