درخشش نسل جدید زنان در سینما
امروزه حضور کارگردانان زن در سینمای کشورمان دیگر به چند نام ختم نمی‌شود. در هفت، هشت سال اخیر شاهد فیلمسازی کارگردانان زن در سینمای کشورمان بوده‌ایم که نه تنها در جشنواره‌های داخلی با استقبال مواجه شدند و به عنوان رقبای جدی برای دیگر کارگردانان به شمار آمده‌اند بلکه در جشنواره‌های خارجی نیز جوایز معتبری را از آن خود کردند.
این افزایش در جشنواره سینماحقیقت امسال هم بسیار محسوس بوده تا جایی که براساس گزارش روابط عمومی این جشنواره، سال گذشته ۸۹ فیلم توسط زنان فیلمساز روی تارنمای جشنواره ثبت شده بود و امسال این آمار به ۱۰۳ فیلم رسیده است که نشان از افزایش ۶.۲۲ درصدی حضور بانوان مستندساز در سینماحقیقت دارد.
فیلمسازان تازه‌نفس با نگاهی متفاوت
در این میان نباید فعالیت‌ها و تلاش‌های کارگردانان زنی که به طور مداوم در این مسیر گام برداشته‌اند و به خلق اثر دست زده‌اند فراموش کرد. افرادی چون رخشان بنی‌اعتماد، تهمینه میلانی، پوران درخشنده که توانسته‌اند در طول سال‌های گذشته فیلم‌های زنانه‌ای با دغدغه‌های اجتماعی بسازند.
اما کارگردانان زن تازه‌نفس و جوان سینما در این سال‌ها نشان داده‌اند که با نگاهی متفاوت نسبت به دیگر فیلمسازان به سمت جلو حرکت می‌کنند. نگاهی که توانسته تا حدودی موجب جلب توجه جشنواره‌ها و میادین بین‌المللی سینمایی شود. در همین موضوع با آنتونیا شرکا منتقد سینما و مترجم، درباره حضور چشمگیر زنان فیلمساز در سال‌های اخیر به گفت‌وگو پرداختیم.
از او درباره چگونگی پیشرفت این فیلمسازان در سینما و دغدغه‌هایشان و همچنین موفقیت‌های آنها در جشنواره‌های خارجی پرسیدیم.
یک نسل جدید از فیلمسازان زن روی کار آمده‌اند
آنتونیا شرکا درباره گسترش حضور فیلمسازان زن در عرصه فیلمسازی و چگونگی عملکرد آنها در این چند سال اخیر گفت: با توجه به امکانات و فناوری‌های جدیدی که برای فیلمسازی به وجود آمده، فیلم ساختن نسبت به ۳۰ سال گذشته با استفاده از ابزارهای دیجیتال راحت‌تر شده است. در نتیجه همانطور که در این سال‌ها به تعداد فیلمسازان مرد اضافه شده به همان نسبت نیز به تعداد فیلمسازان زن اضافه شده است.
اگر بخواهیم درباره سینمای داستانی و فیلم‌های بلند شامل فیلم‌هایی که برای بخش هنر و تجربه‌اند یا آثاری که برای سینمای حرفه‌ای و بلند ساخته می‌شوند صحبت کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که یک نسل جدید از فیلمسازان زن روی کار آمده‌اند. این نسل جدید به دغدغه‌ها و موضوع‌هایی می‌پردازند که با مسائلی که در دهه شصت و هفتاد به آنها پرداخته می‌شد، بسیار متفاوت است.
توجه به موضوع‌های‌کمتر پرداخته شده
این منتقد درباره موضوع‌هایی که بیشتر مورد توجه فیلمسازان زن نسل جدید بوده است و دغدغه‌هایی که این قشر برای پرداختن به آنها دارند، افزود: فیلمسازان جدید به‌ویژه کسانی که در بخش هنر و تجربه فیلم می‌سازند، مسائلی را مطرح می‌کنند که تا حد زیادی فردی یا شخصی هستند. البته به این معنی نیست که تنها به مسائل خصوصی می‌پردازند. این فیلمسازان مسائلی را در رابطه با زنانی مطرح می‌کنند که لزوما قشر ضعیف و پایین جامعه نیستند. یعنی به مسائل قشر متوسط شهری هم می‌پردازند. به عبارت دیگر به موضوع‌هایی پرداخته می‌شود که شاید تا آن لحظه در سینما به آن کمتر توجه شده است.
به طور نمونه فرض کنید به این موضوع می‌پردازند که زنی دلش می‌خواهد بدون اینکه ازدواج کند صاحب فرزندی شود و بچه‌ای را به سرپرستی بپذیرد. این یک موضوع جدید است. ما چنین مباحثی را نداشتیم یا مواردی به نظرشان می‌آید که شاید گستردگی زیادی نداشته باشد اما همچنان که جامعه به جلو می‌رود، پوست می‌اندازد و نسل‌های جدید می‌آید، مسائلی مطرح می‌شود که ممکن است ریزتر و جزئی‌تر باشند اما به همان اندازه هم مهم هستند، چون طیف وسیعی را درگیر می‌کند.
شرکا ادامه داد: در بخش سینمای حرفه‌ای، سینمای فیلم‌اولی‌ها یا هنر و تجربه، زنان یا دخترانی را در فیلم‌ها می‌بینیم که به ظاهر مشکل خاصی ندارند، اما در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که قوانینی چند صد ساله در آن حاکم است که اصطلاحا گفته می‌شود سقف‌های شیشه‌ای بالای سرشان است و به ظاهر زندگی می‌کنند. اما اگر بخواهند به آرزوهایشان برسند با موانعی برخورد می‌کنند که این موانع همان نقص‌های قانونی، فرهنگی و سنتی است که در جامعه وجود دارد و گریزی از آنها نیست.
بنابراین شاید بسیاری از فیلمسازان زن جوان و تازه نفس ما روایتگر زندگی همین زن‌ها و دختران هستند. قشری هم از این کارگردانان وجود دارند مانند نرگس آبیار و ... که به شکل بسیار حرفه‌ای و اساسی به موضوع‌های تاریخی می‌پردازند یا به حوادث بزرگ سیاسی-اجتماعی سال‌های دور و نزدیک توجه دارند. بنابراین آنها هم جایگاه خودشان را دارند و به خوبی نشان می‌دهند که تا چه اندازه در این جایگاه قدرتمند ظاهر شده‌اند که این حسن بسیار بزرگی است و جای خوشحالی دارد.
موفقیت آثار فیلمسازان زن سینما در جشنواره‌های خارجی
در شش، هفت سال اخیر شاهد موفقیت‌های بسیاری از سمت کارگردانان زن بوده‌ایم. موفقیت‌هایی که تنها به کسب جوایز داخلی خلاصه نشده بلکه جشنواره‌های خارجی مطرحی نیز جوایز خود را به برخی از آثار ساخته شده توسط کارگردانان زن سینمای کشورمان اختصاص داده‌اند. اما این موفقیت‌ها تا چه اندازه به انتخاب سوژه و موضوع‌هایی که این فیلمسازان به آنها پرداخته‌اند مرتبط می‌شود؟
شرکا در پاسخ به این پرسش توضیح داد: برای همه ثابت شده جوایزی که جشنواره‌ها به فیلم‌ها می‌دهند، لزوما فقط به دلیل کیفیت بالای فیلم‌ها به لحاظ سینمایی نیست. گرچه این هم موضوع مهمی است اما به هر حال تنها معیار جایزه بردن فیلم‌ها، موضوع خوب و پرداخت حرفه‌ای نیست چه بسا آن ویژگی‌ها هم مهم است.
این جشنواره‌ها ظرایفی را که در بطن و تار و پود جامعه معاصر ایران ما وجود دارد و به شکلی شاید در خارج از آن غافل شدند و به آن توجه نمی‌کنند را دوست دارند. وقتی ظرایف را در فیلم‌ها می‌بینند دایره دیدشان نسبت به جامعه ما باز و سبب می‌شود به نظرشان آن فیلم‌ها جالب باشند و از آنها استقبال کنند و جایزه دهند.
این منتقد سینما معتقد است: چیزی که باعث جلب توجه جشنواره‌های خارجی به این فیلم‌ها می‌شود این است که آن زنان توانسته‌اند وجوهی از جامعه ما را نشان دهند که شاید کمتر در فیلم‌ها، اخبار یا در جاهای مختلف دیده و خوانده شده است. بنابراین سبب می‌شود مورد توجه جشنواره‌های خارجی قرار گیرند.
