جنجال استعفا در وزارت بهداشت

حواشی وزارت بهداشت در روزهایی که کرونا در ایران به نقطه جوش رسیده، تمامی ندارد. حالا دو استعفا در اولین روز قرنطینه کرونایی، بیماری را تحت‌الشعاع خود قرار داد. اولین استعفا، خروج پرسروصدای رضا ملک‌زاده، معاون پژوهش و فناوری وزارت بهداشت بود که وزیر بهداشت بلافاصله فرید نجفی را جایگزین او کرد و دومی مربوط به علی نوبخت،‌ «نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» که عمر کارش با نمکی به بیشتر از چهار روز نرسید. آنها در نامه‌هایی جداگانه وزارت بهداشت را متهم به مسائلی کردند که هرچند در تمام این مدت درباره‌اش صحبت می‌شد و دلیل انتقاد از این وزارتخانه بود، اما کسی از اطرافیان وزارت بهداشت یا بدنه دولت به آن اشاره نکرده بود. تلاش از لحظه استعفای ملک‌زاده برای گفت‌وگو با یکی از کارشناسان و متخصصان حوزه سلامت و مسئولان امر به جایی نرسید. هیچ‌کدام حاضر نشدند وارد دعوایی شوند که به نظر می‌رسد بیشتر از آنکه تخصصی باشد، سیاسی است و دلایلی جدا از عدم تفاهم در شیوه رویارویی با کرونا باعث این اختلاف شده است.

حواشی یک استعفا

در متن استعفای ملک‌زاده او از رفتارهای هیجانی در وزارت بهداشت و اهمیت‌ندادن به پژوهش انتقاد کرده است. ملک‌زاده در این نامه نوشته است: «مدیریت بسیار غلط، پرنقص در پاندمی کرونا که به دلیل عدم مشورت و توجه شما به توصیه‌ها و هشدارهای متخصصان و محققان نظام سلامت، موجب تلفات انسانی بسیار در ایران شده است و در عین حال مدعی درس «مدیریت بحران کرونا» دادن به سایر کشورها هستید. اظهارات غیرعلمی و ناشی از شتاب‌زدگی جناب‌عالی در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه‌گرفتن برای تولید آن شده‌اید، ادعاهای بی‌اساس جناب‌عالی و سازمان غذا و دارو درخصوص مؤثربودن داروهای گیاهی که به اعتقاد این‌جانب بدون هیچ مبنای علمی و پژوهشی و مطالعات بالینی کافی صورت گرفته و همچنین دفاع و اقدام جناب‌عالی از ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور که می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را ناپایدار و در درازمدت تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره‌مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد و عدم درک درست شما از تحقیق و پژوهش و اهمیت آن و نیز نادیده‌گرفتن تمام فعالیت‌های علمی و پژوهشی محققان علوم پزشکی طی هفت سال گذشته که در سخت‌ترین شرایط تحریم و امکانات بودجه‌ای، به بالاترین سطح تولیدات کمی و رشد کیفی و استناد به مقالات نسبت به گذشته رسیده است و رتبه نخست منطقه و کشورهای اسلامی را دارد».

بعد از گذشت کمتر از 24 ساعت، فرید نجفی جایگزین ملک‌زاده شد و البته نمکی سعی کرد در حکم او، جواب ملک‌زاده را بدهد. نمکی در حکم نجفی عنوان کرد: «تلاش کنید تراوشات غیرعالمانه تیم قبلی تکرار نشود و... بیان موارد غیرعالمانه مثل ایمنی دسته‌جمعی، مبتلانشدن دوباره بیماران کرونا و ابتلای ۲۵ میلیون نفر به کرونا» تکرار نشود.

متن نامه نوبخت هم هرچند کوتاه است، ‌اما گلایه‌هایش بی‌شباهت به گلایه‌های ملک‌زاده نیست. نوبخت در متن خود دلیل استعفایش را این‌طور بیان کرده: «عدم اجرای پیشنهاد مشفقانه حقیر و دوست بلندپایه ما در جلسه مورخ ۱۶/۸/۹۹ و موافقت اولیه جناب‌عالی که می‌توانست باعث وحدت شده و از جو موجود جلوگیری نماید».

مسئله دیگری که نوبخت در نامه استعفایش به آن اشاره کرده، ریشه اصلی دعوای پیش‌آمده است. 29 آبان، سعید نمکی در جلسه ستاد دانشگاهی کووید۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اظهاراتی داشت که از آن می‌شد به شکاف و اختلاف بین او و معاون فناوری‌اش پی برد.

نمکی گفته بود: «در تمام دنیا منابع را در بخش تحقیقاتی صرف می‌کنند که نتیجه آن، راهکاری برای گشودن گره‌ای از نظام ارائه خدمت باشد. نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور در این راستا چه کرده است؟ کدام مقاله را به وزیر وقت داده که اگر این کار را انجام دهی، نظام ارائه خدمت به سمت‌و‌سوی بهتری می‌رود؟ در مورد کووید۱۹، یک مدل به بنده بدهید که پیش‌بینی‌ها درست بوده باشد. حتی یکی از پیش‌بینی‌ها هم درست نبوده است. کدام ریاضی‌دان می‌تواند برای نظام سلامتی مدل‌سازی کند که مؤلفه‌های مؤثر بر آن با پنج درصد تغییر، جابه‌جا می‌شوند؟». نمکی در بخشی از صحبت‌های خود به صورت مشخص ملک‌زاده را نشانه گرفته است. درست همان‌جایی که گفته: «۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید. به‌شدت به روند تحقیقات نظام سلامت انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک‌زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم‌خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ‌کدام صحیح نبوده و برای هیچ اقدامی مناسب نبود. به اپیدمیولوژیستی که خودش را سرگروه می‌دانست و آمد توضیح داد که کرونا در فصل گرما تمام می‌شود، اول خندیدم و بعد گفتم که ان‌شاءالله پیش‌بینی‌های شما و تیمتان درست باشد، اما من باید برای اداره کشور، بدبینانه‌ترین شیوه را انتخاب کنم که در باتلاق بیماری گرفتار نشوم و گفتم آنچه از ویروس می‌بینم با اجدادش متفاوت است و ماهیت کووید۱۹ با اجدادش یکی نیست و تابستانی بدتر از بهار را می‌بینم. متأسفانه برخی استادان برای اینکه نامشان در مقالات چاپ شود یا اول قرار بگیرد، بحث می‌کنند. بنده یک معلم دانشگاه هستم که سابقه معاون وزیر، رئیس دانشگاه و دیگر سوابق اجرائی را داشته‌ام، اما فقط در مقالاتی که خودم کار کرده‌ام نامی از بنده وجود دارد و در مقالات دانشجویان به عنوان استاد راهنما، این اجازه را نمی‌دهم». حرف‌هایی که نمکی در این نشست بیان کرده بود، نشان می‌داد که درصدد جابه‌جایی در سمت معاونت فناوری خود است؛ چیزهایی که باعث واکنش ملک‌زاده پس از 48 ساعت شد و در متن استعفایش وزیر بهداشت و عملکرد او را زیر سؤال برد.

واکنش‌ها به استعفا

واکنش‌ها به این استعفا و دعوا، شبهه سیاسی‌بودن آن را بیشتر می‌کند. انتقاداتی هم که از وزارت بهداشت می‌شود، بیشتر به سخنان تند‌و‌تیز نمکی در نشست اصفهان باز‌می‌گردد. برای مثال پس از این استعفا، رسانه‌های جریانی خاص شروع به حمله به ملک‌زاده کردند. همچنین نصرالله پژمان‌فر، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز از طرح شکایت‌ها علیه این معاون مستعفی خبر داد. او در صفحه شخصی خود در توییتر اعلام کرده: تاکنون بیش از ۴۰ شکایت از شخص آقای ملک‌زاده معاون پژوهشی مستعفی وزارت بهداشت در ماه‌های گذشته به کمیسیون اصل ۹۰ واصل شده است. به گفته او، طبق قوانین کمیسیون اصل 90 با استفاده افراد، پیگیری شکایات متوقف نمی‌شود و فرد باید پاسخ‌گوی عملکرد خود باشد. بعد از این حواشی بود که عبدالله رمضان‌زاده هم در توییتی از حسن روحانی دعوت کرد که وزیر بهداشت خود را تغییر دهد. رمضان‌زاده نوشت: دکتر محمدرضا ظفرقندی با اعتماد و رأی آزاد اکثریت پزشکان کشور رئیس سازمان نظام پزشکی کشور شده است. اکنون که ناکارآمدی وزیر بهداشت بر همگان آشکار شده، دکتر ظفرقندی را جایگزین او کنید که هم مدیری تواناست و هم مورد اعتماد اکثریت جامعه پزشکی. عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی هم به سعید نمکی، وزیر بهداشت پیشنهاد داد که بهتر است استعفا دهد. عبدی در‌این‌باره نوشته است: «با توجه به اظهارات ناصواب اخیر وزیر بهداشت و سپس نامه صریح معاونت تحقیقات و فناوری این وزارتخانه و استعفای وی و یکی دیگر از مقامات این وزارتخانه و اتهامات مدیریتی سنگینی که در این نامه به وزیر وارد شده است و نیز نامه‌هایی که انجمن‌های علمی پزشکی در نقد اظهارات و سیاست‌های آقای وزیر نوشته‌اند، قطعا تداوم این مدیریت در شرایط کرونایی به سود کشور و مردم نیست و باید مدیریت این وزارتخانه متحول شود؛ به نحوی که مورد حمایت افکار عمومی و جامعه پزشکی قرار گیرد. چه بهتر که خودشان استعفا دهند». تنها کسی که از وزارت بهداشت به دو استعفای اخیر واکنش نشان داد، کیانوش جهان‌پور بود. مدیر اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در توییتی از معرفی داروهای گیاهی کرونا دفاع کرده است.

او نوشته است: «نوآوری، علم و فناوری، طب سنتی و مکمل، سلامت، مقابله مبتنی بر شواهد با كرونا، جملگی میان دو لبه مقراض افراط و تفریط، نفی و انکار، خصلت‌ها و منیت‌ها گرفتار است، اما بر سبیل اعتدال می‌مانیم و به یک سو کشانده نخواهیم شد، در طریقت ما کافریست رنجیدن!».

مصطفی معین، پزشک و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری سیدمحمد خاتمی نیز در متنی که در اینستاگرام خود منتشر کرده، به رفتار وزیر بهداشت انتقاد کرده است. معین اشاره کرده که دکتر نمکی در سفر خود به اصفهان، زبان به انتقاد تند از تحقیقات اپیدمیولوژیک و دستاوردهای پژوهشگران ایرانی باز کرده‌اند.

متن کامل نوشته مصطفی معین در‌این‌باره به این شرح است: «این انتقاد با سخنان قبلی ایشان مبنی بر پیشتازی ایران و الگوی جهانی‌بودن آن در مدیریت بحران کرونا و عرضه واکسن ایرانی در آینده نزدیک از یک طرف و دادن مجوز تولید و عرضه داروهای علفی برای درمان کرونا بدون شواهد علمی و پژوهشی از سوی دیگر و یا اعجاز الهی در کنترل موفق کرونا در ایران چندان منطقی به نظر نمی‌رسد! دو چیز طیره عقل است، دم فروبستن به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی. در فرهنگ فارسی دکتر معین، «طیره» به معنی شرم و آزرم، آزردگی، سبکی و سبکسری آمده است! من طبیبانه عمل به توصیه شیخ مصلح‌الدین سعدی در شعر فوق را برای جناب نمکی تجویز می‌کنم! دم فروبستن به وقت گفتن: یعنی سکوت‌نکردن در برابر عدم شفافیت و تأخیر در اعلان ورود کرونا به کشور، قرنطینه‌نکردن سریع مناطق آلوده‌ای چون قم، عدم قطع فوری پرواز به چین، منع‌نکردن جدی هر نوع تجمع در عزاداری و شادی، محدودیت در سفرهای شهری و بین‌شهری، اعلام ناگهانی بازگشایی مدارس و..!؟ و گفتن به وقت خاموشی: یعنی در زمانی که مسائل تخصصی مطرح است و دانشمندان و پژوهشگران باید اظهار نظر یا انتقاد کنند، نباید با سردادن شعار و معرکه‌گیری تولید واکسن، اعجاز الهی در کنترل کرونا، الگوی موفق جهانی ایران در غربالگری کرونا، پیشتازی جهانی ایران در مدیریت کرونا، اعلام طب سنتی به عنوان راه نجات جهان، تماس اروپا برای استفاده از تجربه ایران و... جامعه را دچار اعتماد کاذب، گمراهی و آسیب کنند!؟ این اخلاق و رفتار و تدبیر مدیریتی آقای وزیر، یکی از علل اصلی تداوم امواج مهیب کرونا و کشتار گسترده کادرهای پزشکی، پرستاری و عموم ملت و نیز استعفای آقای دکتر ملک‌زاده، معاون دانشمند تحقیقات و فناوری و مشاور محترم وزیر، آقای دکتر نوبخت نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا بوده است!».

کاربرانی هم که در فضای مجازی طرف وزیر بهداشت را گرفته‌اند، مدعی هستند ملک‌زاده روغن ریخته را نذر امامزاده کرده چون به گفته آنها او از روز سه‌شنبه عزل شده است! و کاربرانی هم می‌گویند مردم در ماجرای کرونا موش آزمایشگاهی خوبی برای ملک‌زاده نبوده‌اند و به همین دلیل او استعفا داده است.