دو راهی سخت اتحادیه اروپا در مورد ترکیه

افزایش تنش‌ها بین آنکارا و آتن بر سر تلاش‌های ترکیه برای یافتن میدان‌های گازی جدید در شرق مدیترانه وارد مرحله جدیدی شده است. کشورهای اروپایی که تا کنون نتوانسته‌اند اختلافات دو کشور را حل و فصل کنند اکنون متوسل به تهدید و اعمال تحریم‌ها علیه یکی از اعضای ناتو شده‌اند.

دولت آلمان می‌گوید تلاش کرده است تا حد ممکن از اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ترکیه جلوگیری کند. در صورت صحت این ادعا باید گفت تلاش‌های آلمان برای آرام سازی روابط بین اتحادیه اروپا و ترکیه تا کنون ناموفق بوده است. در توضیح علت این امر «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان روز دوشنبه در بروکسل گفت که تحرکات زیادی انجام شده و اوضاع را بغرنج کرده است.

اکنون قرار است در نشست سران اتحادیه اروپا در روزهای پنجشنبه و جمعه درباره این تنش تصمیم گیری شود. موضوع اصلی، رایزنی در مورد اقدامات مجازاتی برای اکتشاف گاز ترکیه در خارج از قبرس است که از سوی طرف یونانی غیرقانونی تلقی می‌شود. یونان همچنین خواستار تحریم تسلیحاتی اتحادیه اروپا علیه ترکیه است. با توجه به این که ترکیه جزو همپیمانان اروپا در ناتو به شمار می‌رود، هر چند بعید است برای چنین اقدامی موافقت لازم از سایر کشورهای اتحادیه اروپا داده شود، اما اعمال تحریم‌های اقتصادی دور از ذهن نیست.

زمینه‌های اختلاف اروپا با ترکیه

ماس پس از مشورت با سایر وزرای خارجه اتحادیه اروپا نگرانی اصلی برلین را واکنش نسنجیده اتحادیه اروپا به آن چیزی است که برای مدتی بسیار طولانی به ویژه در مورد قبرس بحث می‌شود. در اصل آلمان بر این عقیده است که اتحادیه اروپا باید به گفت و گو با ترکیه ادامه دهد. با این حال گویا آلمان از آخرین تحولات ناامید شده است. ماس می‌گوید کشورش در چند هفته گذشته کارهای زیادی برای دستیابی به سازش بین ترکیه، یونان و قبرس انجام داده اما متاسفانه این تلاش نتیجه نداده است.

«جوسپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بیانیه مشابهی را پس از مشورت با وزرای خارجه اتحادیه اروپا صادر کرد و گفت که اوضاع بیشتر خراب شده است. اتحادیه اروپا اعلام کرده که تلاش برای تغییر مسیر ترکیه در موضوعات اصلی درگیری قبل از پایان سال شکست خورده است. به گفته بورل وزرای خارجه اتحادیه اروپا روز دوشنبه به اتفاق آرا اظهار داشتند که 'هیچ تغییر اساسی در جهت رفتار' آنکارا رخ نداده و برعکس اوضاع از چند جنبه بدتر نیز شده است.

ماس نیز می گوید آلمان در چند هفته گذشته همه چیز را امتحان کرده است تا با ترکیه مصالحه کند. وی نخواست در مورد تقاضای یونان برای تحریم تسلیحاتی اظهار نظر کند. او فقط اشاره کرد که در اینجا اتفاق نظر کشورهای عضو ضروری است. چنین تحریم تسلیحاتی در سطح اتحادیه اروپا در سال گذشته پس از حمله ترکیه به شمال شرقی سوریه شکست خورده بود.

از آنجا که نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا نتوانست در این مورد کاری از پیش ببرد، سران این اتحادیه در نشست پایان هفته خود باید در مورد واکنش نهایی بروکسل بحث کنند.

گفته می‌شود سران دولت‌های اتحادیه اروپا در صورت تغییر رویکرد ترکیه در بحث اکتشاف گاز در شرق مدیترانه و سایر موارد درگیری، به این کشور پیشنهاد توسعه روابط اقتصادی را داده‌اند. اما حال که این اتفاق نیفتاده است، چندین کشور عضو خواستار تحریم‌هایی هستند که دو ماه پیش از آن سخن به میان آمده بود. پیش‌تر در تابستان بورل تحریم‌های اقتصادی را به دلیل بالا گرفتن اختلافات رد نکرده بود.

در حال حاضر اختلافات زیادی بین اتحادیه اروپا، کشورهای عضو آن و ترکیه وجود دارد. یونان و قبرس آنکارا را به اکتشاف غیرقانونی گاز در شرق مدیترانه متهم می‌کنند. اوج درگیری‌ها بر سر جزیره تقسیم شده قبرس است، جایی که ترکیه به جای رویکرد اروپایی اتحاد مجدد، راه حل دو کشوری را دنبال می‌کند. همچنین نقش ترکیه به عنوان بازیگر تکرو در درگیری‌های لیبی، سوریه و قره باغ کوهستانی به این موارد اضافه می‌شود.

ترکیه چه می‌گوید

مقامات ترکیه‌ای پیش از این آمادگی خود را برای حل اختلافات اعلام کرده و حتی از اتحادیه اروپا خواسته‌اند نقش میانجی را در این میان ایفا کند. در همین رابطه «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه روز سه شنبه از بروکسل خواست تا در بحث گاز با یونان قبل از نشست سران اتحادیه اروپا میانجیگری کند. خبرگزاری آناتولی به نقل از چاووش اوغلو نوشت: اتحادیه اروپا باید "نقش میانجی صادق" را به عهده بگیرد.

وزیر خارجه ترکیه می‌گوید کشورش برای نشان دادن حسن نیت خود سیگنال‌های مثبتی ارسال کرده است، به عنوان مثال کشتی تحقیقات اکتشاف گاز خود (Oruc Reis) را از اواسط ماه سپتامبر (شهریور) از شرق مدیترانه به خانه فراخوانده است. با این حال، اتحادیه اروپا از آوردن همه طرف‌ها دور یک میز مذاکره ناتوان است.

دولت ترکیه ادعای یونان و قبرس در مورد کشف غیرقانونی ذخایر گاز طبیعی در شرق مدیترانه را رد و اعلام می‌کند که جستجوی گاز طبیعی قانونی است. با وجود این ادعاها کشتی شناسایی لرزه نگار ترکیه (Barbaros Hayrettin Pasa) هنوز به دنبال منابع گاز طبیعی در جنوب غربی قبرس است.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه روز دوشنبه گفت که امکان ندارد کشورش با داشتن طولانی‌ترین سواحل دریای مدیترانه صرفا تماشاگر تحولات منطقه باشد. آنکارا منافع خود و ترک‌های قبرس را نمایندگی می‌کند. وی گفت، ترکیه بارها ابراز داشته است که در برابر "تهدیدها و باج خواهی‌ها" سر خم نخواهد کرد و زورگویی را تحمل نمی‌کند. وی همچنین به اتحادیه اروپا در مورد ابزار سازی یونان برای فشار به آنکارا هشدار داد.

اردوغان اخیراً با بازدید از شهرک ساحلی واروشا، که قبلاً یونانیان قبرسی در آن ساکن بودند، در شهر توریستی سابق فاماگوستا در قبرس شمالی مشکلات جدیدی ایجاد کرد. قبرس از سال ۱۹۷۴ پس از کودتای یونان و مداخله نظامی ترکیه تقسیم شده است. در شمال جمهوری ترکی قبرس شمالی وجود دارد که فقط توسط ترکیه به رسمیت شناخته شده است. جمهوری قبرس که از سال ۲۰۰۴ به عضویت اتحادیه اروپا در آمده است نیز جنوب جزیره را کنترل می‌کند.

پیامدهای تقابل اتحادیه اروپا با ترکیه

با توجه به این شرایط اتحادیه اروپا در مسیر تقابلی غیرسازنده با ترکیه قرار گرفته است. با این حال کارشناسان گمان نمی‌کنند این تقابل بتواند از مشکلات موجود در مناسبات آنکارا-بروکسل بکاهد. از یک سو این اقدام می‌تواند به تشدید رویکرد ترکیه در شرق مدیترانه و ادامه برنامه‌های اکتشافی این کشور بیانجامد که این امر به نوبه خود به اختلافات با یونان و قبرس دامن می‌زند و از سوی دیگر احتمال رویارویی نظامی در این منطقه را افزایش می‌دهد.

اوایل مرداد بود که رسانه‌های آلمانی گزارش دادند مقامات این کشور توانسته‌اند از شعله ور شدن جنگ بین ترکیه و یونان جلوگیری کنند. «آنه‌گرت کرامپ کارن‌باوئر» وزیر دفاع آلمان روز دوم مرداد در برلین اعلام کرد که صدراعظم این کشور، آنگلا مرکل، در تازه‌ترین مناقشه میان آتن و آنکارا توانسته بین ترکیه و یونان وساطت و از بروز یک جنگ در اروپا جلوگیری کند. در روزهای منتهی به این خبر، تحرک نظامی کشتی‌های جنگی یونان و ترکیه، از جمله در نزدیکی دو جزیره یونانی کرت و رودس افزایش یافته بود و تلویزیون دولتی یونان گزارش داد که کشتی‌های جنگی این کشور در منطقه رفت و آمد می‌کنند و نیروهای نظامی یونان به حال آماده‌باش درآمده‌اند.

در حالی که مرکل خود را به عنوان میانجیگر در این مناقشه معرفی کرده، امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه در نقش مدافع تمام عیار یونان عمل می‌کند. وی در همان روز در نشست خبری مشترک با همتای قبرسی خود «نیکوس آناستاسیادس» به ادعای ترکیه مبنی بر حق حفاری در شرق مدیترانه واکنش نشان داد و گفت، فرانسه مصمم است در این منطقه از منافع کشورهای عضو اتحادیه اروپا دفاع کند.

وجود چنین اختلاف نظرهایی باعث شده که ایفای نقش میانجیگر از سوی اروپا برای حل بحران ناممکن جلوه کند. اروپایی‌ها در نگاه سنتی خود همواره در موضع دفاع از یونان به عنوان بازمانده تمدن اروپای باستانی در مقابل بقایای امپراطوری خطرناک عثمانی قرار می‌گیرند. روی دیگر این سکه اما این است که بیشتر اعضای اتحادیه اروپا عضو پیمان نظامی ناتو بوده و ملزم به دفاع از منافع ترکیه در صورت بروز درگیری نظامی هستند.

اهمیت ترکیه برای امنیت اروپا

همانطور که وزیر خارجه مجارستان گفته است امنیت اتحادیه اروپا به امنیت ترکیه وابسته است. «پتر سیارتو» اخیرا در نشست با همتای ترک خود در آنکارا تاکید کرد که امنیت اتحادیه اروپا به ترکیه بستگی دارد. وی گفت که اروپایی‌ها چه بخواهند چه نخواهند، امنیتشان تا حد زیادی در دست ترکیه است.

سیارتو افزود: ما می‌دانیم که ترکیه بیش از چهار میلیون پناهنده را پذیرفته است و اگر ترکیه نبود شرایط می‌توانست بسیار متفاوت باشد، صدها هزار مهاجر در مرزهای اروپا و مجارستان قرار می‌گرفتند و مشکل مهاجرت به معضلی بسیار بزرگتر از آنچه که هست، تبدیل می‌شد. به گفته وی ترکیه از مرزهای اتحادیه اروپا محافظت می‌کند.

در این شرایط مجارستان امیدوار است که روابط بین اتحادیه اروپا و ترکیه دوباره بهبود یابد زیرا برای حل بحران مهاجران همکاری بین المللی بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز است. سیارتو معتقد است که این همکاری باید مطابق با احترام متقابل و بر اساس قوانین و اعتماد بین المللی باشد. وزیر خارجه مجارستان تاکید می‌کند که نباید امنیت ترکیه و اتحادیه اروپا را به خطر بیندازیم و باید به شرایطی که در توافق نامه‌های امضا شده ذکر شده از جمله کمک مالی به ترکیه عمل کنیم. ترکیه از هر لحاظ یک شریک استراتژیک اتحادیه اروپا است.