تنور برجام دوباره گرم می‌شود؟
از چند هفته قبل از انتخابات آمریکا، زمانی که کم‌کم به نظر می‌رسید دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ پایانی زودهنگام به خود خواهد دید و معاون‌اول دولت دموکرات پیشین جای او را خواهد گرفت، گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت یا بازنگشتن دولت جو بایدن به برجام و نیز سرعت احتمالی چنین اقدامی شروع شد. بایدن البته هنوز بیش از یک ماه با اتاق بیضی فاصله دارد، اما به نظر می‌رسد با ذات پیروزی جو بایدن دموکرات و با توجه به وعده‌ها و مواضع او و یارانش در سیاست خارجی، طرف‌های توافق هسته‌ای در حال گرم‌کردن هستند تا به محض ورود بایدن، به صحنه وارد شوند.
موضع‌گیری‌های وزرای خارجه و مقامات کشورهای امضاکننده برجام از لحاظ کمیت و جدیت، روند صعودی طی می‌کند. اروپایی‌ها، هم‌زمان در حال ارسال پیام‌های اولیه به ایران و آمریکا هستند. بیانیه شورای اروپا بر نیاز به همکاری بین آمریکا و اروپا تأکید می‌کند و یک روز بعد از این بیانیه، روز سه‌شنبه، جوسب بوررل، نماینده ارشد اتحادیه اروپا در روابط خارجی و سیاست‌های امنیتی، ضمن اعلام افتخار به توافق هسته‌ای، از آمریکا بازگشت به توافق و از ایران بازگشت به تعهدات را خواستار می‌شود.
دیدار برجامی‌ها در سطح وزرای خارجه
شاید مهم‌ترین نشانه این آماده‌شدن، در ارتقای دوباره سطح نشست پیش‌روی کمیسیون مشترک برجام در هفته‌های آینده، به سطح وزرای خارجه باشد؛ نکته‌ای که همین هفته، در نشست خبری سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز مطرح و با چنین واکنشی از سوی سعید خطیب‌زاده همراه شد: «صحبت‌هایی بوده و اگر دستور کار روشن شود، این نشست در سطح وزرا هم می‌تواند برگزار شود». معاون وزیر امورخارجه روسیه نیز در صحبت‌های روز سه‌شنبه‌اش موضع مشابهی گرفت. سرگئی ریابکوف از احتمال برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران در آینده نزدیک خبر داد و گفت: «ما در حال بحث درباره تاریخ دقیق برگزاری این نشست هستیم که ممکن است تا پیش از پایان سال جاری باشد. ما درباره دستور کار و برنامه‌های این رویداد نیز بحث و رایزنی می‌کنیم که می‌بایست مورد توافق تمام طرف‌ها باشد. احتمال دارد نشست تا قبل از آغاز سال جدید (میلادی) برگزار شود».
برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرای خارجه را از یک زاویه می‌توان یادآور زمانی دانست که با آغاز دولت حسن روحانی در سال ۹۲ و تحت تأثیر مواضع و وعده‌های او و وزیر خارجه، سطح مذاکرات هسته‌ای ناگهان به سطح وزرا رسید و بحث‌ها شدت و جدیت بیشتری گرفت. حالا همان روند، این بار با تغییر دولت آمریکا در حال شکل‌گیری است، اما مشخصا، سال ۲۰۲۱ با سال ۱۳۹۲ تفاوت‌های بسیار دارد و وجود یک توافق امضاشده روی میز، یکی از آنهاست.
واکنش ظریف به مواضع مخالفان منطقه‌ای برجام
تفاوت دیگر ماجرا به نظر می‌رسد در این باشد که مخالفان منطقه‌ای توافق هسته‌ای ایران، این بار با جدیت و انگیزه بیشتری در تلاش هستند تا پیشرفت‌هایی که در زمینه سیاست‌های خود در مقابل ایران در دوران ترامپ به دست آورده‌اند، به سرعت از دست نرود. دست به اسلحه شدن اسرائیل در خاک تهران را شاید بتوان واضح‌ترین موضع‌گیری دوست نزدیک ترامپ در منطقه، بنیامین نتانیاهو دانست، اما سرمایه‌گذار دیگر سیاست‌های خاورمیانه‌ای ترامپ، محمد بن‌سلمان نیز به همراه متحدانش موضع ضمنی خود در زمان مذاکرات برجام را این بار به صراحت بیان کرده‌اند: مذاکرات درباره بازگشت به برجام باید شامل مسائل مربوط به منطقه غرب آسیا نیز بشود. وزیر خارجه ایران اما واکنش صریحی در این زمینه نشان داده و در عین حال بار دیگر اهالی منطقه را به گفت‌وگوی درون‌منطقه‌ای فراخوانده است. محمدجواد ظریف در توییتر نوشت: «همسایگان عزیز؛ چرا از ایالات متحده و سه کشور اروپایی می‌خواهید در مذاکرات با ایران حضور داشته باشید، در حالی که اولا، با آنها هیچ مذاکره‌ای در خصوص منطقه ما انجام نخواهد گرفت، چراکه آنها، خود، مشکل منطقه ما هستند. ثانیا، ما می‌توانیم بدون دخالت خارجی‌ها به طور مستقیم با هم صحبت کنیم. ابتکار صلح هرمز (HOPE) هنوز روی میز است». ظریف پیش‌تر در توییت دیگری هم نوشته بود: «به نظر می‌رسد برخی کشورهای همسایه از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند. ما با غرب درخصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله‌های آنان است. در عین حال ما همیشه آماده مذاکره با همسایگان هستیم و طرح‌هایی مانند امنیت منطقه ۱۹۸۶، مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای ۲۰۱۶ و اقدام صلح هرمز ۲۰۱۹ بیانگر این موضوع است». این موضع‌گیری ظریف را از زاویه‌ای می‌توان در امتداد واکنش خطیب‌زاده به صحبت‌های وزیر خارجه آلمان درباره لزوم مذاکره بیشتر بر سر برجام دید که گفته بود: «مواضع ایران درباره برجام، ثابت و بدون تغییر است. برجام یک بار مذاکره شد، این توافق نتیجه مقاومت ایران بوده، امضا شده و در قطع‌نامه ۲۲۳۱ درج شده است. نه ایران چیزی که یک بار مذاکره شده را مجددا مذاکره می‌کند و نه الزام‌آور‌بودن قطع‌نامه ۲۲۳۱ از آن کم می‌شود».
اختلاف رویکرد ایران و غرب
در کنار هم این موضع‌گیری‌ها را می‌توان نشانه تفاوت مهم بین رویکرد ایران با طرف غربی، درباره روند ادامه کار دید: غربی‌ها مایل‌اند پیش از اینکه مسیر بازگشت آمریکا به برجام و در واقع احیای این توافق طی شود، گفت‌وگوهای دوباره‌ای بین دو طرف پی گرفته شود؛ در حالی که ایران بازگشت به تعهدات توافق امضاشده و نقض‌شده پیشین را از قدم‌های اولیه برای هر گونه تعامل در این زمینه می‌بیند و مایل نیست برای اجرای آنچه منطبق با قوانین بین‌المللی می‌بیند، پیش‌شرط و تبصره‌ای بپذیرد. به نظر می‌رسد ایران در این زمینه تنها هم نیست، از آنجا که مواضع مقامات سیاست خارجی روسیه و چین همچنان در تأکید بر بازگشت آمریکا به برجام به شکل موجود مطرح می‌شود. هوا چون یینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، آخرین بار همین دوشنبه به صراحت خواست چین مبنی بر بازگشت آمریکا به برجام را مطرح کرد و ریابکوف نیز در اظهارات دیروزش بار دیگر یادآور شد که از نگاه روسیه تقصیر همه تنش‌ها و چالش‌های موجود به گردن آمریکا و رویکردش در خروج از برجام بوده است.
اینکه سرنوشت برجام و گفت‌وگوهای حول و حاشیه آن به کدام سمت خواهد رفت، سؤالی است که هفته‌ها و ماه‌های آینده پاسخ داده خواهد شد؛ اما اگر نشست کمیسیون مشترک، چنان که در صحبت‌های مقامات ایران و روسیه مطرح شده در سطح وزرای خارجه برگزار شود، آشکار خواهد شد که بعد از چهار سال چالش، دردسر، هرج‌ومرج و تحمل ترامپ، امضاکنندگان برجام برای بحث‌های جدی در این زمینه، حتی تا زمان شروع به کار رسمی جو بایدن و وزیر خارجه‌اش، آنتونی بلینکن نیز صبر نخواهند کرد.
مشاور امنیت ملی دولت بایدن: واشنگتن آماده محترم‌شمردن برجام است
جک سالیوان گزینه مورد نظر جو بایدن، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، برای مقام مشاور امنیت ملی کاخ سفید گفت دولت جدید واشنگتن می‌خواهد با پیوستن دوباره به توافق هسته‌ای ایران (برجام) و محترم‌شمردن بندهای آن، شرایطی ایجاد کند که ایران نیز دوباره به تعهداتش بازگردد. به گزارش ایرنا به نقل از روزنامه وال‌استریت‌ژورنال، سالیوان در نشست مجازی شورای سردبیران این روزنامه آمریکایی افزود: تهران باید به جایگاه پیشین (قبل از خروج واشنگتن از برجام) بازگردد و ملزم به اجرا و رعایت شرایط این توافق‌نامه شود که به نظر ما (دولت بایدن) امکان‌پذیر و قابل دسترس است. بایدن برای جبران آسیبی که اردوگاه وی تصور می‌کند با خروج ایالات متحده از این توافق در سال ۲۰۱۸ توسط دونالد ترامپ وارد شده است، تلاش خواهد کرد. مشاور امنیت ملی دولت آتی آمریکا با بیان اینکه بازگشت واشنگتن به این توافق‌نامه به معنای لغو تحریم‌هایی خواهد بود که موجب واردشدن میلیاردها دلار زیان به تهران شد، گفت این بازگشت، زمینه را برای مذاکرات بعدی درباره مسائل گسترده‌تر آماده خواهد کرد. سالیوان که از هنگام معرفی‌شدن به‌عنوان مشاور امنیت ملی بعدی کاخ سفید، سخنرانی‌های همگانی چندانی نداشته، در نشست شورای سردبیری وال‌استریت‌ژورنال درباره مسائل مربوط به ایران و شماری از مسائل دیگر مربوط به امنیت ملی و سیاست خارجی ایالات متحده که دولت بایدن ممکن است از هنگام آغاز‌به‌کار در ۲۰ ژانویه (اول بهمن) با آن رو‌به‌رو شود، سخن گفت.
مواظب باشید فقط آتش نگیرید 
