پای اردوغان روی خط قرمز

این اظهارات اردوغان که با قرائت بیتی از یک شعر آذری با عنوان آراز آراز (ارس ارس) همراه شد که مضمون آن از زبان مقام یک کشور ثالث، تلقی تعرض به تمامیت ارضی ایران و تهدید به جدایی بخشی از خاک ایران تلقی می‌شود. سیاست‌های توسعه‌طلبانه اردوغان در طول سال‌های گذشته، باعث خصومت و خشم بسیاری از کشور‌های پیرامون ترکیه شده است که یا نسبت به تعرض‌های نظامی ترکیه احساس خطر می‌کنند یا به دلیل اقداماتی همچون حمایت از تروریسم و تسهیل قاچاق انسان، آسیب‌های شدیدی از رفتار‌های آنکارا دیده‌اند. بسیاری از کارشناسان رفتار اردوغان را سیاست نوعثمانی‌گری و تلاش برای احیای امپراتوری سلاطین عثمانی ارزیابی می‌کنند هر چند دولت اردوغان تقریبا در تمامی ماجراجویی‌هایش در منطقه با شکست‌های مفتضحانه‌ای مواجه شده است. در این میان جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده بود با سیاستی متوازن، ضمن حفظ روابط گرم و صمیمانه با آنکارا، با ایجاد توازن در منطقه از آسیب و خسارات اقدامات تجاوزکارانه ترکیه بکاهد. حالا به نظر می‌رسد ترکیه بعد از رنجاندن و آسیب رساندن به همسایگان و شرکایش از روسیه، سوریه، عراق، یونان، قبرس و اتحادیه اروپا گرفته تا امریکا، فرانسه، لیبی و کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس، حالا ایران به عنوان واپسین شریک و دوست منطقه‌ای‌اش را هم از دست بدهد.

اظهارات رجب طیب اردوغان، دو روز بعد از سفر جیحون بایرام‌اف، وزیر خارجه جمهوری آذربایجان به ایران و پس از اظهارات الهام علی‌اف در مورد «مرز‌های دوستی» میان ایران و جمهوری آذربایجان بیان شده است. اظهارات تحریک‌آمیز اردوغان، بعد از تجاوز‌های نظامی آنکارا علیه تمامیت ارضی سوریه و عراق، تجهیز مزدوران تکفیری و اعضای گروه‌های تروریستی به قفقاز جنوبی و اعزام نظامیان به قطر، لیبی و سومالی تازه‌ترین اقدام در راستای سیاست‌های توسعه‌طلبانه دولت او در آنکاراست که تاکنون به رغم هزینه‌های هنگفت نظامی برای اشغال سرزمین‌های کشور‌های همسایه و توسعه نفوذ نظامی ترکیه در خلیج‌فارس و شمال آفریقا با شکست‌های متعددی مواجه شده است. اردوغان در شرایطی اظهارات خصمانه علیه تمامیت ارضی ایران را مطرح می‌کند که به دلیل سیاست‌های توسعه‌طلبانه و هزینه‌های هنگفت نظامی که بر دوش ملت ترکیه گذاشته، اقتصاد ترکیه با مشکلات متعددی مواجه است.

بر اساس آمار نرخ بیکاری در ترکیه در سال گذشته به بیش از ۱۴ درصد رسیده و با افزایش رکود اقتصادی ناشی از شیوع جهانی بیماری کرونا به ویژه تعطیلی بخش توریسم و گردشگری بین‌المللی پیش‌بینی می‌شود که نرخ بیکاری در این کشور به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند. نرخ برابری لیر ترکیه با دلار نیز در طول یک دهه گذشته با سقوط شدیدی مواجه شده و از هر دلار معادل کمتر از یک و نیم لیر در آغاز زمامداری اردوغان به ۸ لیر در مقابل یک دلار رسیده است. اشاره به نام قله سبلان و ارگ تبریز در محل برگزاری رژه پیروزی ارتش جمهوری آذربایجان، پیش از سخنان اردوغان باعث تردید بیشتر نسبت به انگیزه و اهداف رییس‌جمهور ترکیه از بیان اظهارات خصمانه علیه ایران دامن زد. کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی به شدت این اظهارات را محکوم کردند و به شکل گسترده‌ای به اردوغان به خاطر بیان چنین اظهاراتی علیه تمامیت ارضی ایران حمله کردند. در شرایطی که معمولا اختلاف‌نظر‌ها و شکاف‌های سیاسی میان کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی مشهود است، اما اعتراض به سخنان اردوغان نشان از اتحاد میان تمام طرف‌های سیاسی داشت. هر چند به گفته کارشناسان، شعر آراز آراز در رثای جدایی بخشی از آذربایجان از خاک ایران در دوران جنگ‌های ایران و روس سروده شده و معمولا در مراسم ختم و عزاداری برای بزرگداشت یاد عزیز از دست رفته خوانده می‌شود، اما در سال‌های اخیر برخی حامیان تجزیه ایران از آن به عنوان ابزاری برای تبلیغ پیوستن آذربایجان ایران به جمهوری آذربایجان استفاده کرده‌اند. اشاره به مفهوم شعر مذکور در واکنش وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران هم مشهود بود که آن را به اشتباه اطرافیان اردوغان تعبیر کرد. اظهارات اردوغان در سفرش به باکو بلافاصله با واکنش تند و گسترده کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی مواجه شد که اظهارات او را تهدید به تعرض به تمامیت ارضی ایران توصیف و به شدت از بیان چنین اظهاراتی ابراز خشم کردند.

هزینه‌سازی اردوغان برای مردم ترکیه

۵ سال نخست زمامداری اردوغان در ترکیه با رشد و توسعه اقتصادی، دورنمای ثبات و امنیت و صلح پایدار با کرد‌ها و نزدیک شدن به اتحادیه اروپا همراه بود. اما این روند در طول ۱۲ سال گذشته به سرعت در حال معکوس شدن است. نرخ برابر لیر ترکیه با دلار امریکا نسبت به سال ۲۰۰۸ که اردوغان در اوج دستاورد‌های اقتصادی و سیاسی دولتی قرار گرفته بود، شش و نیم برابر کاهش یافته است. برای دولتی مانند ایران که تحت تحریم‌های گسترده و ظالمانه یک قدرت جهانی قرار دارد شاید چنین نوسان‌هایی در نرخ ارز، چندان دور از ذهن نباشد، حتی بزرگ‌ترین منتقدان سیاست‌های قوه مجریه هم معتقدند که دست‌کم نیمی از مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریم‌ها و فشار‌های خارجی است و دولت فقط مقصر نیمی از آنهاست. اما برای ترکیه، همه جناح‌های سیاسی متفق‌القول معتقدند که سقوط اقتصادی سال‌های اخیر ترکیه یکسره به دلیل سیاست‌های غلط اقتصادی و دیپلماتیک رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور این کشور است. اردوغان طی سال‌های گذشته به صورت پیوسته و مستمر، رویکرد خصمانه خود را علیه همسایگان و دولت‌های پیرامون خود به نمایش گذاشته است. بگومگو‌های اردوغان و مکرون در هفته‌های گذشته در حالی که از جانب اردوغان به اظهارات سخیف و طنزآمیز تنزل پیدا کرده ا، اما از سوی فرانسه به مطرح شدن تحریم‌هایی در نشست سران اتحادیه اروپا منتهی شد که هر چند ممکن است اردوغان و اطرافیانش را هدف بگیرد، اما در نهایت به مردم ترکیه آسیب خواهد رساند که در طول سالیان گذشته هزینه جاه‌طلبی‌های سیاسی و شخصی اردوغان را پرداخت کرده‌اند.

تحریم‌های جدید اروپا علیه دولت اردوغان

اظهارات اردوغان در شرایطی بیان می‌شود که دولت ترکیه در طول سال‌های گذشته به دلیل تنش‌آفرینی و دخالت‌های نظامی گسترده در مناطق پیرامونی با مشکلات زیادی مواجه شده است. سران دولت‌های عضو اتحادیه اروپا، روز پنجشنبه در بروکسل تصمیم گرفتند که مجموعه‌ای از تحریم‌هایی علیه ترکیه به دلیل اقدامات خصمانه علیه همسایگانش در شرق مدیترانه طراحی کنند.

به گزارش یورونیوز جوزپ بورل هماهنگ‌کننده روابط خارجی اتحادیه اروپا، ماموریت دارد «تا زمان برگزاری اجلاس سران در ماه مارس» راه‌هایی برای اعمال و بسط تحریم‌ها علیه ترکیه ارایه کند. قرار است در نشست بعدی سران اروپا در ماه مارس ۲۰۲۱ تحریم‌های جدید علیه دولتمردان آنکارا اعلام شود. این اقدام دولت‌های اروپایی پس از آن صورت می‌گیرد که دولت‌های یونان و قبرس نسبت به اعزام کشتی‌های اکتشاف ذخایر نفت و گاز ترکیه به آب‌های مورد مناقشه مدیترانه، خواستار حمایت اتحادیه اروپا از تمامیت ارضی خود شدند.

محمدجواد ظریف: هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند

در پی اعتراض‌های گسترده کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی به سکوت دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خصوص اظهارات خصمانه رییس‌جمهور ترکیه علیه تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران با انتشار یک متن به زبان فارسی و انگلیسی در حساب کاربری خودش در شبکه اجتماعی توییتر به این اظهارات واکنش نشان داد. وزیر خارجه ایران نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است!» او ادامه داد: «آیا او نفهمید که علیه استقلال جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.»

احضار سفیر ترکیه به وزارت امور خارجه

عصر جمعه، سخنگوی وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران از احضار سفیر ترکیه به وزارت خارجه و ابلاغ اعتراض ایران به آنکارا خبر داد. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات مداخله‌جویانه و غیرقابل قبول آقای اردوغان رییس‌جمهور ترکیه در سفر به باکو خبر داد. سخنگوی وزارت امور خارجه اظهار کرد: «روز جمعه ۲۱ آذر ۱۳۹۹ سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اوراسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید به سفیر تاکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است.»

خطیب‌زاده افزود: «در جریان این احضار به سفیر ترکیه ابلاغ شد که دوران ادعا‌های ارضی و امپراتوری‌های جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست که سپری شده است.» سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ادامه اضافه کرد: «به سفیر ترکیه تاکید شد جمهوری اسلامی ایران به هیچ کس اجازه مداخله در مورد تمامیت ارضی خود را نمی‌دهد و همان طور که تاریخ پرافتخارش گواه است در خصوص امنیت ملی خود حتی ذره‌ای کوتاه نمی‌آید.»

حسام‌الدین آشنا مشاور رییس‌جمهور در کنایه‌ای به اردوغان و موسسه ضدایرانی ایرام وابسته به میت نوشت: «نتیجه تکیه بر مشاوره‌های شبه اندیشکده‌هایی، چون «ایرام» بهتر از این نمی‌شود.» غنی نظری، نماینده خلخال و کوثر در مجلس شورای اسلامی هم با انتشار پیامی در توییتر نوشت: «سیاست خارجی نوعثمانیسیم، اردوغان را به حدی سردرگم کرده که تاریخ منطقه را هم فراموش کرده است. اساتید تاریخ و صاحبان کرسی‌های علم سیاست در ترکیه به او یادآوری کنند که آذربایجان بزرگ متعلق به کجا بود.»