اینجا به آسمان نزدیک‌ترید
خراسان جنوبی، استان کویرهای آرام بخش و آسمان پر از ستاره است.، جایی کمه در آن از کویر آرامش می‌گیری و از آسمان پرستاره و صافش سخاوت و پاکی.
ریگزار یلان در نزدیکی حیدرآباد نهبندان به عنوان گرم‌ترین نقطه کره زمین بنا به تشخیص حسگرهای ماهواره‌های ناسا در چندین سال متوالی شناخته شده و دارای بلندترین کوههای شنی جهان است.
نیوز تراولز پدیا؛ سایت معتبر جهانی گردشگری این بیابان بی نظیر را به عنوان یکی از ۱۲ نقطه گردشگری هیجانی و ماجراجویانه دنیا اعلام کرد و سفر به این کویر را برابر سفر به فضا دانست.
وجود گونه‌های نادر حیات وحش در کویر پلوند
کویر پلوند که به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده مظفری نیز شناخته می‌شود، از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهرستان فردوس در خراسان جنوبی است. این منطقه به‌دلیل داشتن توپوگرافی کویری و کوهستانی، شرایط مناسبی برای حضور گونه‌های مختلف حیات وحش از جمله گور خر ایرانی دارد.
کویر پلوند که با نام‌های کویر مظفری یا فردوس نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی فردوس به شمار می‌رود و در استان خراسان جنوبی و ۴۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان فردوس، در حاشیه روستای چاه پلوند قرار دارد. روستاهای کجه و چاهنو در شمال این کویر قرار دارد و از غرب به کال نمک، از شرق به روستاهای ابراهیم آباد و طاهر آباد و از جنوب به پناهگاه حیات وحش رباط شور محدود می‌شود.
کویر مظفری با مساحت ۹۲,۸۰۸ هکتار در سال ۱۳۸۶ به‌عنوان منطقه حفاظت شده‌ی فردوس شناخته شد. از ویژگی‌های این منطقه، تلاقی کویر و بیابان با ارتفاعات و کوهستان است که چشم‌اندازی زیبا و دیدنی را ایجاد می‌کند. تپه‌ماهورهای ماسه‌ای، دق‌ها و کفه‌های نمکی و نواحی کویری، در کنار نواحی کوهستانی، تپه‌ای ماسه‌ای به‌شکل دم یوز پلنگ و کوه ریگ‌های تماشایی، از ویژگی خاص این منطقه هستند.
ریگ دم یوز
ریگ دم یوز، تپه‌ای ماسه‌ای شبیه به یوزپلنگی است که در دل کویر خوابیده و سر در گریبان کوهستان فرو برده است. در قسمت شرقی این ریگ و در انتهای آن برای تثبیت تپه، سدهای خاکی ایجاد کرده‌اند.
در نزدیکی این ریگ و در جاهایی که سطوح پست و گلی در قالب دق وجود دارد، آب‌انبارهایی به چشم می‌خورد که در گذشته مورد استفاده مسافران و کاروان‌های تجاری تشنه و خسته از راه و سفر بود.
یکی دیگر از دیدنی‌های طبیعی و از پدیده‌های زمین‌شناسی کویر پلوند، سنگ سوراخ نام دارد. سنگ سوراخ، یک حفره در بالای کوه است که در اثر فرسایش آبی در سنگ‌های آهکی ایجاد شده است. این حفره‌ی سنگی با قطر ۲۰ متر، منظره‌ی زیبایی در دل کویر ایجاد کرده و از بالای آن چشم‌انداز کویر، تماشایی است.
سنگ سوراخ را می‌توانید در مسیر کویر پلوند و ریگ یوز و در ۵۰۰ متری جاده‌ی قدیم ابراهیم آباد به روستاهای کجه و چاه نو ببینید. در نزدیکی سنگ سوراخ، غار آبی نیز وجود دارد که می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از غارنوردی در دل کویر را داشته باشید.
گونه‌هایی که در کویر نفس می‌کشند
در کویر پلوند نیز مانند همه‌جای دنیا حیات و زندگی وجود دارد. وجود گونه‌های مختلف جانوری از جمله جبیر (آهوی بومی ایران) و گور ایرانی، پلوند را به یکی از مناطق مناسب جهت مشاهده حیات وحش تبدیل کرده‌اند.
گونه‌های گیاهی منطقه شامل بنه، کسور، اسکنبیل، گز، تاغ، قیچ، بادام کوهی، زرشک وحشی، درمنه، آنغوزه، زیره سیاه، گیاهان علفی، گل بوماداران، آویشن، لاله قرمز، خارشت، افدرا و برخی از گیاهان خانواده کاسنی است. علاوه بر این، انجیر وحشی، بارهنگ، ترنجبین، کاروان کش و خارشت نیز در پلوند یافت می‌شود.
گونه‌های جانوری منطقه مظفری نیز از تنوع خوبی برخوردار هستند و شامل قوچ و میش، کل و بز، گرگ، آهو، گربه شنی، کاراکال، روباه، شغال، تشی و بیش از ۳۳ گونه از خزندگان مانند انواع آگاماها، مارهای سمی و لاکپشت‌های زمینی، بزمچه و... می‌شوند.
کرکس کوچک مصری، از جمله پرندگانی است که در این منطقه تولیدمثل و زندگی می‌کند. زاغ بوری یا زاغ کویر که پرنده‌ی بومی و انحصاری ایران است، شاهین، کبک، تیهو، انواع باقرقره، کبوتر چاهی، غراب، کمرکولی، انواع چک چک، هوبره، شاهین، عقاب طلایی، دلیجه، قرقی و انواع گنجشک، از دیگر پرندگان کویر پلوند هستند.
گورخر ایرانی یا گور ایرانی، یکی از گونه‌های جانوری در معرض انقراض شدید است که به‌عنوان یکی از شش گونه‌ی گور آسیایی، در مناطق بیابانی و تپه‌ماهورها زندگی می‌کند. رنگ این حیوان زرد مایل به نارنجی و زیر شکم، پهلوها و دُم آن گاهی اوقات سفید رنگ است؛ یال سیاه و نوار قهوه‌ای تیره رنگی در پشت گور ایرانی دیده می‌شود که تا دُم ادامه دارد. در ایران این‌گونه تنها در منطقه بهرام گور نیریز فارس و پارک ملی توران سمنان و منطقه حفاظت شده کالمند در استان یزد مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه گور ایرانی در گذشته در منطقه مظفری نیز زندگی می‌کرده، از سال ۱۳۸۶ طرح احیای این حیوان در این کویر شروع شده است.
پیوند کویر و کوهستان در پلوند و وجود منطقه حفاظت شده محیط‌زیست با گونه‌های نادر حیات وحش، پلوند را به یکی از مناطق مهم برای تماشای حیات وحش و پرنده‌نگری برای علاقه‌مندان تبدیل کرده است.
با توجه به پرورش شترهای وحشی و اهلی در این منطقه، امکان شترسواری نیز وجود دارد. علاوه بر آن آسمان صاف و زلال شب کویر، بهترین مکان برای مشاهده و رصد ستارگان است. آفرود، موتور چهارچرخ، سافاری، زیپ لاین از دیگر تفریح‌های کویر پلوند است که طرف‌داران زیادی دارد.
شترسواری در کویر همت‌آباد
روستای همت آباد که نام کویر نیز آن گرفته شده است، در ۱۵۰ کیلومتری شهرستان قاینات و ۶۵ کیلومتری شهر زیرکوه در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این منطقه یکی از غنی ترین و فعالترین اکوسیستم بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است. کویر همت آباد نعمت مهمی برای مردم شهرستان زیرکوه به شمار می‌رود. در این کویر شترسواری، سافاری و اقامت در سیاه چادرهای عشایر لحظات به یاد ماندنی را برای شما به ارمغان می‌آورد.
گربه شنی مهمترین گونه تحت حفاظت این منطقه است که در کنار سایر جانوران کویری زندگی می کند. منطقه دارای نمونه گیاهی اندمیک دیودال رقیمی است که تحت حفاظت سازمان ملل در ذخیره گاه زیست کره منطقه قرار دارد.
روستای همت آباد از روستاهای کویری با پوشش گیاهی و جانوری نادر است که سالیانه گروه های توریستی زیادی از اقصی نقاط ایران و جهان، برای بازدید به این منطقه می آیند.
ریگ همت آباد (به نام ریگ آهنگران و پترگان نیز معروف است) در محدوده جغرافیایی ۶۰ درجه و ۳۴ دقیقه شرقی و ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی تا ۳۳ درجه و ۱۷ دقیقه شمالی در استان خراسان جنوبی در نزدیکی مرز افغانستان و دق پترگان قرار گرفته است.
وسعت حوضه این دشت بالغ بر ۴۴۰۰ کیلومتر مربع یا ۴۴۰۰۰۰ هکتار است که ۳۱۵۰ کیلومتر مربع یا ۳۱۵۰۰۰ هکتار آن دشت و بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهند. بلندترین ارتفاع دشت قله سه پستان و پست ترین نقطه دشت با ۵۹۰ متر دق پترگان است.
آب و هوای این دشت گرم و خشک و متوسط و بارندگی در سطح آن حدود ۱۵۰ میلیمتر و در ارتفاعات تا ۴۰۰ میلیمتر می باشد. متوسط عمق سطح آب در سال ۱۳۷۶، ۳۱ متر و متوسط سالانه افت سطح آب در این دشت ۸ متر برآورد شده است. جهت تپه‌ها در نواحی شرق ریگزار به سمت شمال شرقی و در نواحی مرکزی و غربی فاقد جهت مشخص هستند. از میان ریگزار رود تجنود می‌گذرد که از کوههای آهنگران با تجمیع چشمه سارهای کارستی سرچشمه می گیرد و در سر شاخه ها دارای جریان آب دایم با کیفیت عالی است. این رودخانه پس از عبور از کنار روستای تجنود وطی سیزده کیلومتر وارد ریگزار گردیده و مازاد سیلاب آن به دق پترگان می ریزد. این رودخانه جهتی غربی-شرقی دارد. از طریق بستر این رودخانه در صورت خشک بودن میتوان به کمک خودروهای دو دیفرانسیل، به دق پترگان رسید.
زیستگاه جانوری
پوشش جانوری منطقه شامل پرندگان بیابانی از جمله هوبره، زاغ بور، شاهین، چکاوک کاکلی، مگس گیر و ... انواع مار و عقرب، گربه و روباه شنی، گرگ، کاراکال، جبیر، انواع آگاما و جکو و ... است. پیش از ورود کویرنوردان به این منطقه کسی تصور نمی‌کرد که برخی گونه های نادر جانوری مانند گربه شنی هنوز در این منطقه وجود داشته باشد، اما اکنون که زیست این جانور در این منطقه ثابت شده، سازمان محیط زیست نیز برای حفاظت از آن برنامه ریزی کرده است.
روستای همت آباد که دارای کویر بکر و شنزارها و ریگزارهای زیاد جهت کویرنوردی و سافاری شن و اسکی شن و جاذبه های گردشگری دیگر مانند دق نمکی پترگان، لاله زارهای گله های شتر، شترسواری، آیین‌های سنتی و صنایع دستی عشایر طایفه بهلولی است، می‌تواند مقصد گردشگری مناسبی برای شب مانی و اقامت محسوب شود. تجربه آسودن در زیر سیاه چادرهای عشایر این خطه و همسفره شدن با مردمان کویری موهبتی است که می توان در کنار اهالی همت آباد آن را درک کرد.
بهار کویر از نیمه اسفند آغاز می‌شود و تا اواسط اردیبهشت ماه ادامه می‌یابد. در این دو ماه زیباترین مناظر طبیعت در خشک ترین مناطق دنیا شکل می گیرد.
دسترسی به ریگزار از طریق جاده آسفالته حاجی آباد به همت آباد امکان پذیر است. همچنین از جاده بیرجند به دهستان یزدان واقع در مرز افغانستان و استفاده از جاده های منشعب خاکی میتوان وارد این ریگزار شد.
شب‌های پرستاره کویر سه قلعه
شهر سه قلعه از توابع سرایان در شمال غرب خراسان جنوبی در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار گرفته که بر اساس بررسی‌های به عمل آمده توسط جناب آقای مطیعی مدیر محترم شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران به دلایل ذیل دارای قابلیت‌های منطقه نمونه گردشگری است.
طبق دادهای گردآوری شده توسط کارشناسان انجمن نجوم ایران طی سالیان متوالی، در مکان سه قلعه رصد ستارگانی با حد قدر ۷.۲ میسر است که با توجه به حد قدر تاریکترین نقاط سیاره زمین (حدود ۷.۵ ) مکان مورد نظر یکی از تاریکترین و پرستاره ترین نقاط سیاره ما به حساب می‌آید.
همچنین مطابق بررسی‌های صورت گرفته، رصدگاه سه قلعه از بابت دیگر شاخص‌های مؤثر بر انتخاب یک مکان جهت انجام رصدهای تخصصی آسمان از جمله شاخص seeing، سرعت باد و ارتفاع در وضعیتی قابل قبول برای استقرار تلسکوپ‌هایی دست کم با قطر شیئی یک متر (بسیار بزرگتر از تلسکوپ‌های مورد استفاده ستارشناسان آماتور) قرار دارد.
منطقه سه قلعه دارای ابر ناکی بسیار کم و در نتیجه تعداد شب‌هایی با آسمان صاف در حدی بسیار فراتر از نیاز متعارف ستاره شناسان آماتور است.
تجربیات موجود در شب‌های رصدی برگزار شده در این مکان، از جمله نهمین رقابت رصدی مسیه ایران، گویای آن است که در زمانی که به علت طوفان و گرد و غبار امکان رصد ستارگان در نقاط مجاور این رصدگاه وجود ندارد، ستاره شناسان آماتور شبی پر ستاره و رصدی به یاد ماندنی را در این مکان تجربه می‌کنند.
منطقه پیش بینی شده با وجود واقع شدن در مکانی بکر، از بالاترین سطح امنیت و همکاری توسط جوامع و مسئولین محلی به خصوص در بخش و شهر سه قلعه و شهرستان سرایان برخوردار است. منطقه سه قلعه از نظر هوایی و زمینی، میتوان یکی از در دسترس‌ترین نقاط دارای آسمانی تاریک پرستاره در کشور عزیزمان دانست.
وجود جاذبه‌های گردشگری مکمل در منطقه نیز نظیر کویرهایی که با چشم اندازهای زیبا و معماری کویری، سنت هایی کهن و مردمی میهمان نواز همگی منطقه پیش بینی شده در سه قلعه را به بهشتی برای گردشگران نجومی تبدیل کرده‌اند.
حضور جمع کثیری از ستاره شناسان آماتور فعال به ویژه در مناطقی مانند کلان شهر مشهد و خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی، امکان نزدیکی این سایت گردشگری نجومی را به تعدادی از بازارهای هدف گردشگری در مقیاس پایدار محلی و در نتیجه زمینه حضور تقریباً ثابت، گروهی قابل توجه از گردشگران نجومی را در منطقه فراهم کرده است.
کویر گرماب لوت؛ دشت بزرگ خور با پرندگان کمیاب
حد فاصل روستای خور که در فاصله ۸۰ کیلومتری بیرجند واقع است و آبگرم معدنی لوت در فاصله ۵۰ کیلومتری شهرستان خوسف است. استعدادها و امکانات منطقه شامل؛ احداث مجتمع آبدرمانی، دشت بزرگ خور با پرندگان کمیاب کویر و امکان پرورش آهو ، نیزار دیدنی و بزرگ گرماب در دل این کویر و پشت کوه گرماب، جنگل طبیعی طاق و گز در پشت کوه گرماب، وجود وحوش در کوه آبگرم و ایجاد شکارگاه، تپه‌های ماسه‌ای در جنگل خور و امکان برگزاری تورهای کویر پمایی و گشت‌های سافاری، وجود زندگی بومی و محلی در منطقه، پرورش شترهای وحشی و اهلی و امکانات شترسواری در منطقه، نزدیکی به روستای تاریخی خور با بادگیرهای زیبا و خانه‌های قدیمی و مشارکت برجسته‌ترین کویرنوردان حرفه‌ای کشور است.
بازدید از کویرها، رصد ستارگان، سافاری در کویر فردوس، سه قلعه سرایان، ریگزار بشرویه، حلوان طبس و اکبرآباد خوسف و همچنین شترسواری، پیاده روی در رمل ها و برگزاری تورهای ویژه آشنایی با پوشش گیاهی و جانوری مناطق کویری همه آن چیزی است که می‌توانید در دل کویر آرام بیابید؛ چیزی کمه در زندگی‌های شلوغ امروزی گم شده است. بهترین زمان برای کویرگردی و کویرنوردی، فصل‌های پاییز، زمستان و ابتدای بهار است.
