راهبرد ۲ ستونی ایران در دوره چهار ساله ترامپ
ترامپ تا واپسین روز ریاست جمهوری از پذیرش شکست در انتخابات سرباز زد و در مراسم تحلیف «جو بایدن» نیز حضور نیافت. به رغم ادعاهای اخیر وی مبنی بر موفقیت در حوزه های داخلی و خارجی از جمله مواجهه با ایران، بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران نگاهی دیگر به عملکرد ترامپ دارند. آنها معتقدند شکست های پیاپی ترامپ در حوزه های مختلف به تدریج از محبوبیت وی کاست تا سرانجام کرسی ریاست جمهوری را به رقیب دموکرات خود تحول دهد.
همگامی «صبر راهبردی» و «مقاومت فعال» در ایران
رفتار ترامپ در قبال ایران طی چهار سال گذشته موجب شکست های مکرر در مجامع بین المللی برای آمریکا شد که تا مدت ها از اذهان عمومی پاک نخواهد شد؛ شکست هایی که بخش قابل توجه آن به رفتار سنجیده و غیرشتابزده تهران برمی گشت.
در همین ارتباط چند روز پیش «علی ربیعی» دستیار ارتباطات اجتماعی رئیس جمهوری و سخنگوی دولت در یادداشتی نوشت: اگرچه امروز فضای رسانه ای چنان علیه برجام سنگین شده و بدعهدی آمریکا مجالی برای ندیدن قوت های آن فراهم ساخته، اما تاریخ نقش برجام در عملی شدن راهبرد صبر استراتژیک و مقاومت فعال را روزی روشن خواهد ساخت و نشان می دهد که چگونه حفظ امنیت ملی در سایه دولت غیرقابل پیش بینی و خطرناک دونالد ترامپ به کمک برجام ممکن شده است.
در پی بدعهدی ترامپ و خروج آمریکا از برجام، سیلی از تحریم ها روانه ایران شد. فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا بر اعضای برجام و دیگر کشورهای جهان مانع از اجرای تعهدات و قراردادهایی شد که در فضای برجام با ایران منعقد کرده بودند. بنابراین در این شرایط که تهران در سخت ترین شرایط ممکن قرار داشت، مخالفان دولت حتی آشکارترین دستاوردهای توافق هسته ای را زیر سوال برده یا نادیده گرفتند.
کارشکنی مخالفان دولت روحانی، پیشتر در اوج شکوفایی برجام و عادی سازی روابط ایران و جهان نیز برقرار بود. آنان سعی در تخریب برجام داشتند و خروج آمریکا از توافق هسته ای نیز کار را برای آنان تسهیل کرد. در این شرایط دولت در مقابل مخالفان داخلی و تلاش آمریکا مبنی بر خارج ساختن ایران از برجام ایستادگی کرد.
«صبر راهبردی» و «مقاومت فعال» در این مرحله رمز موفقیت برای دیپلمات ها و دیگر مسئولان کشور بود. صبر استراتژیک باعث شد تا تهران با وجود شدت‌یابی روزافزون تحریم ها و تنگناها از چارچوب برجام خارج نشود و در چارچوب توافق حرکت کند.
گام هایی که ایران یکی پس از دیگری با فواصل زمانی دوماهه در مسیر کاهش تعهدات برمی داشت دور از نگاه اعضای برجام و مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی نبود و تهران پیش از اجرای هر یک از اقدامات، آنها را در جریان قرار می داد؛ گام هایی که قابل بازگشت بوده و با هدف توازن بخشی به تعهدات برجامی طراحی شدند.
امروز ایران در صورت بازگشت بایدن به برجام و اجرای تعهداتی که این کشور در دوره ترامپ از آن سرباززده، حاضر به اجرای اصل بازگشت پذیری است. همان گونه که چهارشنبه یکم بهمن ماه همزمان با روز تحلیف بایدن، حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» در جلسه هیات دولت اظهار کرد «امروز توپ در زمین آمریکا و واشنگتن است، اگر به تعهدات خود عمل کنند ما هم عمل می کنیم».
«مقاومت فعال» نیز به شرایطی گفته می شود که تهران در برابر مطالبات گزاف آمریکا از جمله شروط دوازده گانه پمپئو ایستادگی کرد و تن به مذاکراتی نداد که در آن امیدی به کسب امتیاز نباشد. تهران همواره بازگشت ترامپ به برجام و اجرای تعهدات را پیش زمینه مذاکرات می دانست و بر مذاکرات برجامی در چارچوب گفت وگوهای ایران و ۱+۵ اصرار می ورزید. ضمن اینکه از تریبون های مختلف تعهدگریزی ترامپ و بی اعتنایی وی به نهادها و ساختارهای بین المللی را به چالش می کشید.
قطعنامه ۲۲۳۱ و رفع خطر جنگ
ربیعی سخنگوی دولت در بخشی از یادداشت خود تاکید کرد که راهبرد ایران و پایبندی به برجام در دولت غیرقابل پیش بینی و خطرناک دونالد ترامپ به حفظ امنیت ملی منجر شد. دیدگاه ربیعی ارتباط مستقیمی به متن توافق هسته ای و قطعنامه ۲۲۳۱ دارد؛ قطعنامه ای که نه تنها به لغو دیگر قطعنامه های شورای امنیت انجامید بلکه تهران را از ذیل فصل هفت خارج کرد؛ فصلی که تحت عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح – نقض صلح و اعمال تجاوز» از آن نام می برند.
در حالی برخی منتقدان دولت سعی در پنهان نگهداشتن دستاوردهای توافق هسته‌ای را دارند که لغو ۶ قطعنامه تنبیهی ذیل فصل هفتم شورای امنیت تنها یکی از مهمترین این دستاوردها است. قطعنامه‌هایی که با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ همگی ساقط شدند و تهدید رویارویی نظامی ذیل ماده ۴۲ فصل هفتم نیز خنثی شد.
زمانی که اقدامات مندرج در ماده ۴۱ فصل هفتم منشور که بیشتر به تحریم و تنگنای اقتصادی معطوف است کارساز واقع نشود، ماده ۴۲ اعمال می شود که توسل به اقدام نظامی است. در تاریخ سیاسی شورای امنیت هر پرونده‌ای که ذیل فصل هفت رفته یا با توسل به گزینه نظامی یا تغییر رژیم از ذیل این فصل خارج شده است. سازمان ملل متحد با توسل به همین فصل اقدام نظامی ۱۹۵۰ در کره، استفاده از نیروهای چند ملیتی در عراق و کویت در سال ۱۹۹۱، حمله علیه القاعده در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و حمله نظامی به لیبی را در سال ۲۰۱۱ انجام داد.
ایران نخستین کشوری است که نه با جنگ و فروپاشی بلکه با مذاکره از ذیل این فصل خارج شد و نکته حایز اهمیت اینکه دیپلمات های ایران در نگارش و تدوین قطعنامه ۲۲۳۱ که بر قطعنامه های ششگانه پیشین خط بطلان می کشید، همکاری داشتند.
از این رو است که بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان سیاسی معتقدند برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مانع از اقدامات خصمانه و جنگ طلبانه آمریکا در دوره ترامپ شد. ترامپ برای از بین بردن توافق و فعالسازی مکانیسم ماشه بارها دست به دامان شورای امنیت شد اما به دلیل پایبندی تهران به برجام هر بار با دستان خالی از این سازمان بیرون آمد.
