حاکم شدن شرایط کمبود اکسیژن در خلیح فارس و دریاهای عمان و خزر

دکتر ابوالفضل صالحی عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در وبینار کم اکسیژنی و اسیدی شدن خلیج فارس، غرب اقیانوس هند و دریای عمان را از مناطقی نام برد که درگیر کم اکسیژنی هستند و گفت: علاوه بر خلیج فارس و دریای عمان، گزارش‌هایی از کم اکسیژنی دریای خزر نیز منتشر شده است که عمده دلایل آن فعالیت‎های انسانی، مصرف سوخت‌های فسیلی و ورود فاضلاب‌ها به دریا است.

وی با تاکید بر اینکه اگر میزان اکسیژن موجود در آب‌ها از دو میلی‎گرم در لیتر کمتر باشد محیط آبی دچار کم اکسیژنی شده است، خاطرنشان کرد: شرایط کم اکسیژنی استرسی را برای آبزیان ایجاد خواهد کرد که در نهایت منجر به مرگ آنها و از بین رفتن اکوسیستم‌های دریایی خواهد شد.

صالحی، با اشاره به مکانیزم کاهش میزان اکسیژن در محیط‌های آبی، توضیح داد: این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میزان مصرف اکسیژن بیش از تولید آن باشد که در این وضعیت مواد مغذی و آلی موجود در آب موجب رشد و شکوفایی جلبکی و مرگ آبزیان خواهد شد و برای تجزیه و تخریب بقایای در بستر دریا نیاز به اکسیژن است که این عوامل کم اکسیژنی را در پی دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی گرمایش زمین به دلیل تولید گازهای گلخانه‌ای را از دیگر عوامل تشدید کننده کاهش اکسیژن در محیط‌های آبی نام برد و یادآور شد: از انقلاب صنعتی تاکنون محیط‌های دریایی همسو با زمین در حال گرم‌تر شدن هستند.

این محقق حوزه اقیانوس شناسی مناطق اقیانوسی به دسته‌بندی‌های "آب‌های با اکسیژن اشباع"، "آب‌های درگیر با پدیده کم اکسیژنی" و "آب‌هایی که مقدار اکسیژن آنها به صفر رسیده" تقسیم بندی کرد و گفت: در مناطقی که اکسیژن آب در حد تعادل است هیچ استرسی به آبزیان مواد نخواهد شد ولی در مناطقی با میزان اکسیژن کم، آبزیان معمولا در لبه‌های آن یعنی مناطق جذاب برای صیادان تجمع می‌کنند و در صورتی که روند گرمایشی ادامه یابد، اوضاع کم اکسیژنی محیط‌های اقیانوسی بدتر خواهد شد.

صالحی، با تاکید بر اینکه در دریای عمان و خزر مناطقی با اکسیژن صفر وجود دارد، اظهار کرد: در برخی از مناطق خزر مرکزی و جنوبی نواحی قابل توجهی از کم اکسیژنی وجود دارد به گونه‌ای که ۲۰۰ متر از بستر تا سطح منتشر شده است.

اثرات کم اکسیژنی بر اقتصاد دریا

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی، با اشاره به اثرات کم اکسیژنی در محیط‌های اقیانوسی خاطرنشان کرد: این پدیده حتی بر کاهش آبزی پروری در قفس اثرگذار است؛ چرا که از آنجایی که ماهیان در قفس امکان فرار از منطقه را ندارند و خسارات زیادی را به پرورش دهندگان ماهی در قفس وارد می‌کنند اتفاقی که در سال ۲۰۰۲ در فیلیپین رخ داد.

وی با اشاره به تجربیات جهانی از کم اکسیژنی خاطرنشان کرد: در نامیبیا به دلیل رسیدن کم اکسیژنی به سطح و مملو شدن آب از گاز سمی H۲S خرچنگ‌ها به ساحل آمدند.

وی اضافه کرد: آب‌های اقیانوسی با کاهش فزاینده اکسیژن مواجه است و با روند فعلی فعالیت‌های انسانی این پدیده در حال تشدید شدن است.

به گفته این محقق ستون آب در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب‌های عمیق روبروی چابهار در اعماق بیش از ۵۰ متر با کمبود شدید اکسیژن مواجه است ضمن آنکه ۴۰ تا ۵۰ سال قبل از سال ۲۰۰۰، در دریای خزر اکسیژن خوبی در عمق وجود داشت ولی در حال حاضر این محیط آبی با کم اکسیژنی مواجه است و در برخی نواحی اکسیژن به صفر رسیده است.

اسیدی شدن آب اقیانوسی

صالحی با تاکید بر اینکه کاهش اکسیژن با گرمایش زمین و اسیدی‌تر شدن آب‌ها همراه است، افزود: تخریب زیستگاه‌ها و صید بی رویه از دیگر چالش‌های آب‌های اقیانوسی است و برای رفع این چالش‌های زیست محیطی باید به همه این عوامل به صورت پکیج دیده شود. نمی‎توان برای رفع آنها به صورت جداگانه راهکار ارائه کرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی انتشار گاز دی اکسید کربن را از عوامل موثر در اسیدی شدن آب‌های دریایی ذکر کرد و ادامه داد: بر اساس گزارش‌های ارائه شده از سال ۱۹۵۸ تا ۲۰۱۸ میزان انتشار این گاز سمی افزایش یافته است و مصرف اکسیژن(بدون جایگزین شدن) همراه با تولید دی اکسید کربن در ستون آب باعث افزایش قابل توجه اسیدیته آب خواهد شد به طوری که در اعماق حدود ۱۰۰۰ متر در دریای عمان، pH آب حدود ۰.۷ اسیدی‌تر از آب‌های سطحی به ثبت رسید.

وی تاکید کرد: علاوه بر آن افزایش اسیدیته آب نیز یکی از عوامل محدود کننده زیست در محیط‌های دریایی به ویژه برای موجودات که دارای اسکلت یا پوسته کربنات کلسیمی هستند، خواهد بود.

به گفته وی، در شرایط اسیدی شدن آب، محیط‌های آبی بسیار خورنده می‌شود به گونه‌ای که جانوران مانند صدف و حلزون که دارای پوسته کلسیمی هستند در آب حل خواهد شد و رشد اسکلت مرجان‌ها نیز کاهش می‌یابد.

وضعیت میزان اکسیژن و اسیدی شدن خلیج فارس

صالحی با اشاره به وضعیت کم اکسیژنی خلیج فارس، توضیح داد: از آنجایی که احتمال به سطح رسیدن و انتشار آب‌های کم اکسیژن در سراسر سواحل دریای عمان تحت تاثیر جریان‌های عمودی و افقی است، استقرار توده عظیمی از آب‌های کم اکسیژن و بسیار نزدیک به سطح در دریای عمان می‌تواند به عنوان عامل تهدید کننده برای منابع زیستی این منطقه محسوب شود.

وی ادامه داد: در دهه اخیر افزایش جمعیت در مناطق حاشیه خلیج فارس و ورود مواد مغذی به آن از عوامل اصلی تشدید کننده اسیدی‌تر شدن این محیط به شمار می‌رود.