گره برجام و ضرورت عبور از اقدامات نمادین
یک ماه پس از حضور جو بایدن در کاخ سفید دولت آمریکا تحت عنوان سیاست و استراتژی بازگشت دیپلماسی سمت سوی سیاست خارجی آمریکا آشکارتر می‌شود. طی هفته های اخیر مقامات‌آمریکا بازگشت خود به توافق هسته ای را به بازگشت ایران به تعهداتش مشروط کرده بودند رویکردی که البته با واکنش تهران مواجه شد و ایران هم کاهش تعهدات خود را منوط به اقدام عملی و رفع تحریمهای ایران کردند. با این حال و در روزهای اخیر و در آستانه رسیدن موعد پنجم اسفند برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی طبق بند ششم قانون اقدام راهبردی تحرکات دیپلماتیک به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته است.
روز جمعه اول اسفند، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت که ایالات متحده دعوت نماینده عالی اتحادیه اروپا برای شرکت در نشست گروه پنج به علاوه یک و ایران برای گفت‌وگو در مورد دستیابی به راه حلی دیپلماتیک درباره برنامه هسته‌ای ایران را می‌پذیرد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت جدید آمریکا گفته است که آمریکا قصد دارد در نشست غیر رسمی گروه ۱+۵ با ایران شرکت کند و چنین نشستی نخستین گام‌ها برای باز کردن مسیر دیپلماسی برای حل مساله هسته‌ای خواهد بود. پیش از این هم یک مقام آمریکایی به رویترز گفته بود، ما آماده‌ایم در صورت برگزاری نشست ۱+۵ در آن شرکت کنیم.
البته بلینکن بار دیگر به اظهارات و موضع جو بایدن رئیس جمهوری جدید آمریکا در قبال برنامه هسته‌ای ایران اشاره کرد و گفت، اگر جمهوری اسلامی به اجرای کامل تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای بازگردد، آمریکا نیز همین کار را خواهد کرد. او در ادامه تصریح کرد، پس از احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام، ما با همکاری شرکای خود به دنبال مستحکم‌تر و طولانی تر کردن این توافق خواهیم بود.
تکرار این موضوع که ابتدا ایران باید به تعهدات خود بازگردد آن هم در شرایطی که این دولت آمریکا بوده که میز دیپلماسی و گفت و گو را ترک کرده عملا به معنای سنگ اندازی در مسیر گفت و گوست.
تمایل آمریکا برای حضور در نشست ۱+۵ همزمان با دو تحول دیگر از سوی این کشور اعلام شد. روز ۳۰ بهمن ابتدا اعلام شد که آمریکا در نامه‌ای به شورای امنیت موضع دولت ترامپ درباره فعال شدن مکانیزم ماشه و احیا تمامی تحریم‌ها علیه ایران را پس گرفت. همچنین اعلام شد ایالات متحده به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل اطلاع داده است که محدودیت‌های اعمال شده بر سفر دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک را لغو کرده است.
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در توییتی با استقبال از صرف‌نظر کردن دولت آمریکا از اعمال مکانیسم ماشه، نوشت این اقدام آمریکا اذعان به غلط بودن تصمیم دولت ترامپ است و ایران با آن موافق است. با این حال ظریف تاکید کرد که برای احیای برجام و بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای خود طبق این توافق، باید تحریمهای آمریکا به صورت فوری لغو شوند.
اگر چه پیشنهادات و اقدامات جدید آمریکا را می‌توان مثبت ارزیابی کرد اما این اقدامات نمادین به تنهایی گرهی از مشکل برجام باز نمی‌کند و باید اقدامات عملی جدی تری از سوی آمریکا برداشته شود. موضعی که ایران در یک ماه اخیر داشته این بوده که هر واکنشی از سوی طرفهای برجام با واکنش مناسب تهران مواجه می‌شود.
در همین رابطه سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران پس از اعلامموضع جدید دولت آمریکا با انتشار توئیتی گفت: به دلیل خروج آمریکا از برجام، ١+۵ وجود ندارد و اکنون تنها ایران و ١+۴ است. به یاد بیاورید، ترامپ اتاق [برجام] را ترک و تلاش کرد آن را منفجر کند. حرکات نمادین خوب است. اما آمریکا برای احیای ١+۵، باید عمل کند: تحریم‌ها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد.
گفتنی است جو بایدن نیز در نخستین حضور خود در عرصه جهانی به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده در کنفرانس امنیتی مونیخ و نشست گروه ۷ تاکید کرد که واشینگتن آماده اعمال دیپلماسی و مذاکره درباره برنامه هسته‌ای تهران است و در عین حال ادعا کرد که آمریکا می‌خواهد به اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه پایان دهد. او گفت: «باید جلو برویم و درباره موضوع هسته‌ای ایران مذاکره کنیم. این اقدامی است که ما را در مسیر درست قرار می‌دهد.»
در سالها و ماههای اخیر موضوعی که از سوی طرفهای غربی و آمریکا برآن تاکید می شد رفعایرادات برجام و گنجاندن موضوعاتی مانند مسائل منطقه ای و موشکی در توافق با ایران بود موضوعی که عملا به معنای سنگ‌اندازی در اجرای این توافق تعبیر شده است. واقعیت این است که هیچ توافقی تامین کننده و تضمین کننده منافع همه اطراف توافق نیست و طرفهای توافق معمولا از خواسته‌های خود کوتاه می‌آیند. از این جهت و بویژه بعد از مشاهده عهدشکنی آمریکا در برجام و بی‌عملی طرفهای اروپایی در اجرای تعهدات خود ایران هم با عنایت به این سابقه بد طرفهای غربی حق دارد خواستار استحکام بخشی به این توافق برای جلوگیری از عدم تکرار این عهدشکنی‌ها باشد.
از جهاتی می توان اظهارات جو بایدن مبنی بر تلاش برای استحکام بخشی به توافق هسته‌ای را این طور هم تعبیر کرد و از آن استقبال کرد که راه برای عهدشکنی دوباره سایرشرکای برجام بسته شود اما این امر مستلزم این است که ابتدا همین برجام کنونی احیا شود و احیای این توافق هم مستلزم اقدام عملی برای رفع تحریمهای ظالمانه است که آمریکا علیه ملت ایران اعمال کرده است.
