گیتی خامنه: ارتباط با کودکان به زندگی‌ام رنگ و امید بخشیده است
خاطرات شیرینی از گیتی خامنه در ذهن دهه شصتی‌ها و دهه هفتادی‌ها ثبت شده است. او مجری مهربانی بود که بچه‌های آن روزگار را به دنیای رنگارنگ انیمیشن‌ها و سریال‌های کودکانه می‌بُرد. در زمانه‌ای که صداوسیما دو کانال بیشتر نداشت، کودکان هر روز او را در قاب جادویی ملاقات می‌کردند. استمرار حضورش در تلویزیون باعث شد بدل به مشهورترین مجری حوزه کودکان شود. او سال ۷۰ موقتا از تلویزیون ایران خداحافظی کرد و عازم آمریکا شد. مدتی آنجا هنر و زبان فارسی تدریس کرد و در سال ۱۳۸۹ دوباره به ایران بازگشت.
پس از بازگشت، در شبکهٔ تهران به اجرای برنامه بچه‌های دیروز مشغول شد که به بیان خاطرات کودکان دههٔ ۱۳۶۰ اختصاص داشت. گیتی خامنه دو برنامه دست کی بالا و کام شیرین را به ترتیب برای کودکان و بزرگسالان اجرا می‌کند. فصل ششم کام شیرین سعی در مهارت آموزی در حوزه روابط بین فردی و فرهنگ گفت‌وگوی خانواده دارد و به موضوعاتی چون شناخت موانع ارتباطی بین زوجین و سردی عاطفی می‌پردازد. این برنامه یکشنبه ها بعد از گفتگوی ویژه خبری حوالی ساعت ۲۳:۳۰ روانه آنتن شبکه دو می‌شود.
گیتی خامنه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره حوزه مورد علاقه‌اش گفت: برای من هیچ کاری به اندازه کار با کودکان مفرح و لذتبخش نیست.
همکاری شما با برنامه کام شیرین چگونه شکل گرفت؟
آشنا شدن با کاربرد مشاوره؛ در مقطع بسیار دشواری از زندگی ام وجود من را دچار دگرگونی عمیق و معجزه گونه ای کرد. آموختم که بسیاری از زمان هایی که باور داریم به بن بست رسیده‌ایم، راهی علمی وجود دارد که بر مبنای علمی بنا شده است. هدف آن علم شناخت و بهبود شرایط روحی انسان و کمک برای داشتن زندگی متعادل‌تر و سالم‌تر و شادتر است.
از آن زمان با رشته روانشناختی مأنوس شدم و در کلاس ها و سمینارهای متعدد مرتبط با این رشته شرکت کردم. همچنین عزمم را جزم کردم که دیگران را نیز با معجزه شناخت دنیای ذهنی و باور امکان تغییر بسیاری از عوالم آشنا کنم. اساتیدم در خارج از کشور نیز در این رابطه مشوق من بودند و بر عشق و توان من در این زمینه صحه می گذاشتند.
بعد از بازگشت به ایران تجربه بسیار خوشایند اجرای برنامه ی اردیبهشت علاقمندی ام در این زمینه را دامن زد و بعدها همکاری با برنامه هایی نظیر هزار داستان و مکث با مایه های جامعه شناختی و روانشناختی رغبت من را بیش از پیش نسبت به اجرای چنین برنامه هایی برانگیختند. زمانی که اجرای برنامه کام شیرین به من پیشنهاد شد بدون کوچک ترین تردیدی با اشتیاق این پیشنهاد را پذیرفتم؛ چرا که دقیقا در راستای هدف من برای کمک به هموطنانم بود. برنامه کام شیرین با هدف از بین بردن تابوی بهره گیری از جلسات مشاوره و تأکید بر بهبود شرایط زندگی تولید می‌شود. از پذیرش این پیشنهاد شادمانم؛ چرا که برای خود من حکم شرکت در کارگاه آموزشی را دارد.
شما مجری خاطره‌ساز چند نسل هستید. در کنار برنامه کام شیرین در رده سنی بزرگسال، برنامه دست کی بالا را هم برای کودکان اجرا می‌کنید. درباره این برنامه کودکانه توضیح دهید. اجرای کدام برنامه برای شما جذاب‌تر است؟
برای من هیچ کاری به اندازه کار با کودکان و ارتباط‌گیری با آنها مفرح و لذتبخش نیست. گذراندن زمان با کودکان در همه جای دنیا برای من هدیه عظیمی از جانب خداوند بوده که به زندگی ام رنگ و شادی و امید بخشیده است. در حال حاضر مشغول همکاری با برنامه دست کی بالا خاص خردسالان و کودکان هستم که روزهای فرد ساعت نه از شبکه دو پخش می شود.
متأسفانه ساعت پخش برنامه زود است و بسیاری از خانواده ها نسبت به تغییر زمان و عقب انداختن آن و باز پخش برنامه با خود ما و همکاران و روابط عمومی عکس العمل نشان داده اند؛ اما متأسفانه شبکه به جهت وجود معذوریت های مختلف تا به حال موفق به تغییر زمان پخش و دادن امکانی جهت باز پخش نشده. با همه وجود آرزو می‌کنم با رفع موانع چنین اتفاق خوشایندی بیافتد. که برای تهیه برنامه آنچنان عاشقانه تلاش می کنند که دریغم می آید کودکان وطن به دلیل ساعت نامناسب پخش موفق به تماشای برنامه نشوند. میزان اسامی در خواست کنندگان برای شرکت در برنامه آنچنان چشمگیر است که یقین ندارم تا انتهای این سری از برنامه ها امکان پذیرایی از همه ی مهمانان کوچک‌مان را داشته باشیم.
نکته مورد علاقه من حضور اعضای خانواده در کنار هم در برنامه است. پدرها در برنامه ما همراه کودکان‌شان ورزش می کنند و مادرها همراه دختر و پسرشان کاردستی می‌سازند و اعضای خانواده کنار هم بازی های فکری را انجام می‌دهند. برنامه حتی از حضور پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها هم خالی نیست. من بخش قصه گویی را به عهده دارم و از اجرای آن در حضور بچه‌ها و خانواده هایشان که در کودکی خودشان هم مخاطبان من بوده‌اند سخت لذت می برم. امیدوارم با تغییر ساعت برنامه و امکان باز پخش آن تعداد بیشتری از کودکان سرزمینم امکان تماشای آن را بیابند.
پخش برنامه کام شیرین تا چه زمانی ادامه دارد؟
آنگونه که تهیه کننده محترم من را مطلع کرده اند در مجموع هجده برنامه بر روی آنتن خواهد رفت که تا حالا چند قسمت آن روی آنتن رفته.
از ساعت پخش کام شیرین راضی هستید؟
موردی که درباره برنامه دست کی بالا عنوان کردم در رابطه با ساعت پخش این برنامه هم مصداق پیدا می‌کند. ساعت پخش برنامه بعد از گفت‌وگوی ویژه خبری و آگهی‌های تبلیغاتی است؛ یعنی حدودا یک ربع به دوازده شب که شخص من و یقینا همه ی آن ها که در طی روز کار کرده اند ، به دشواری چشم های خود را در آن ساعت باز نگه می دارند. تنها کسانی می توانند با فراغ بال و حواس جمع به تماشای آن بنشینند که تمام روز را استراحت کرده باشند و فردا صبح هم نیازمند برخاستن و دنبال کار وکاسبی رفتن نباشند. نیمه شب زمان خوبی برای طرح مباحث دقیق و در خور تأمل نظیر مباحث روانشناختی نیست.
در این برنامه به موضوعات روان شناختی و اجتماعی می‌پردازید. با توجه به تجربه زندگی در خارج از ایران رسانه های خارج از کشور چه برنامه‌هایی در این زمینه دارند و تفاوت‌شان با برنامه‌های ما چیست؟
تجربیات من در رابطه با برنامه های خارج از کشور مختص زمانی است که آنجا حضور داشتم. یکی از موفق ترین برنامه های رادیویی آن زمان برنامه ای بود که در آن افراد به شکل زنده به طرح معضلات شان می‌پرداختند و روانشناس به پاسخگویی وگفت وگو با آن ها می پرداخت. برای شخص من که در آن زمان از کار صبح فارغ شده بودم و به سمت مقصد کار بعد از ظهرم رانندگی می کردم این برنامه یک کلاس آموزشی به تمام معنا بود.
یکی از شاخصه های فوق العاده ی این برنامه و دیگر برنامه‌هایی از این دست که نظیرش را در تلویزیون آنجا شاهد بودم شکسته شدن تابوی طرح کردن معضلات خصوصی و عنوان کردن آن با مشاور روی آنتن زنده بود. این نکته به پیشینه فرهنگی آن جامعه و راحت تر بودن افراد در این زمینه برمی گشت.
چند سال بعد سیستم رسانه ای ایرانی آنجا نیز از چنین الگویی بهره گرفت و ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز به تدریج شروع به طرح معضلات خصوصی شان با مشاور و راهنمایی گرفتن از او کردند. این حرکت منتج به برگزاری سمینارها و طرح موضوعات شخصی در فضای عمومی شد و این گردهم آیی‌ها در جامعه ایرانی بسط پیدا کرد. شهروندان ایرانی به گونه ای شبیه به گروه های حمایت گر آن دیار اقدام می کردند. به طور مثال برای ترک انواع اعتیادها از طریق کمک های گروهی عمل می‌کردند.
در گذشته در برنامه‌های کودک مجری میان برنامه داشتیم که به تدریج حذف شد. شیوه فعلی را بیشتر می‌پسندید یا شیوه قبلی؟
در دهه‌هایی که ما برنامه ی کودک را اجرا می کردیم، شیوه برقراری ارتباط با مخاطب به شکل متکلم وحده بود. آموزش دادن مستقیم و نصیحت و ارائه پیشنهاد بدون جویا شدن نظر بیننده تنها شیوه مرسوم آن روزگار بود و روش دیگری جز آن حتی به ذهن هم متبادر نمی شد. بنابراین تنها راه زدن پل ارتباطی میان رسانه و بیننده حضور عاملی انسانی در زمان پخش برنامه بود که از نظر من باعث به وجود آمدن ارتباطی عمیق و عاطفی و احساسی میان مجری و تماشاگر می‌شد.
بعدها با تغییر یافتن شیوه های ارتباطی و دستیابی به شیوه های نو و خلاقانه این مدیوم انسانی به نوعی جای خود را به بهره‌گیری از روش ها و امکانات دیگر داد. درست مانند جایگزین شدن انسان‌ها با اپراتورهایی که باید به دستیابی به هدف از طریق شنیدن صدای بی روح آنها و شماره گیری اعداد و گذاشتن پیام روی پیام گیرها عادت کنیم. بدون آن که کوچکترین واکنش انسانی و عاطفی از جانب آنها دریافت کنیم.
هیچ شیوه خلاقانه تکنولوژیک جدیدی جای رابطه انسانی میان دو موجود زنده را نمی گیرد. اما اینکه کودکان ما در این زمانه با زبان بی روح اما گاه بسیار متنوع و جذاب تکنولوژی خیلی بیشتر از شیوه برقراری ارتباط به شیوه ی سنتی آن انس گرفته اند نیز به هیچ عنوان قابل تردید نیست. به دلایلی که بر شمردم اگر تصمیم گیرنده باشم کودکان را حداقل در فضای رسانه از موهبت وجود ارتباط انسانی محروم نمی‌کنم؛ حتی علیرغم وجود تغییرات غیر قابل انکار دوران مدرن و پسا مدرن در زمینه ی ارتباطات رسانه ای.
در نگارش متن‌هایی که در برنامه می‌خوانید مشارکت دارید؟
همه دوستانی که تا به حال افتخار همکاری با آن ها را داشته‌ام می دانند که با استفاده از متن میانه خوبی ندارم. از همان زمان که برنامه کودک را اجرا می کردم تا همین حالا، از ارتباط با مخاطب و کسانی که در برنامه ها حضور پیدا کرده اند بهره برده ام و با توجه به موضوع مبحث تلاش کرده ام مطابق با آن برنامه را پیش ببرم.
اگر متنی به ارائه حقایق و آمار و موضوعات آگاهی دهنده ای بپردازد که بر مبنای تحقیق و ارائه آگاهی به بیننده باشد با کمال شوق و رغبت از آن بهره می برم. اما به جرأت می گویم که در طی همه ی سال های اجرا، برنامه ای را به خاطر نمی آورم که از چنین امکانی برخوردارم کرده باشد. معمولا در برنامه هایی که نیازمند ارائه اطلاعات مرتبط با سوژه برنامه هستم، باید مسئولیت دستیابی به مطالب درخور را نیز به عهده بگیرم. در برنامه کام شیرین اما بخش عظیم گفتنی ها را دکتر مشاور به عهده می گیرند و زحمت باقی عوامل را کم می کنند.
به عنوان مجری چه پیشنهادهایی برای ارتقای برنامه کام شیرین داشتید؟
معمول اوقات در رابطه با ساختار برنامه بیش از آنچه یک مجری می بایست نظر بدهد، مشارکت می کنم که به گونه ای ناشی از رشته و پیشینه نویسندگی وکارگردانی ام است. نمی توانم صرفا اجرا را با معیارهای مد نظر سازنده برنامه بدون همدلی و همراهی و اظهار نظر به عهده بگیرم و این خصیصه گاهی سازندگان برنامه را حداقل در ابتدای برنامه نیازمند تلاش برای دریافتن علت پافشاری در رابطه با به اشتراک گذاشتن نقطه نظرهایم می کند.
اما بعد از همدلی و رسیدن به درک متقابل و دستیابی به نتیجه مطلوب معمولا سازندگان از اینکه پرگویی‌های من را تحمل کرده اند شادمان و خرسند می شوند. اما جدای از شوخی جناب یعقوبی تهیه کننده برنامه از تهیه کنندگان بسیار با اخلاق و دارای سعه صدری هستند که اظهار نظرهای من‌کمترین را با نهایت صبوری برتابیدند و ما در کنار هم کم‌کم نتیجه دلسوزی های مشفقانه و همفکری ها را در بهبود دائم روند برنامه به خوبی شاهدیم.
ریتم برنامه هر بار بهبود پیدا کرده و تعامل میان عوامل روی صحنه بیشتر شده. زمان برنامه اما اجازه بهره برداری کامل از تجربیات و نظریات شخصی مهمانان برنامه را به شکل کامل نمی دهد و گفت‌وگوها در حد سؤال و جواب هایی سریع ارائه می شوند که گاه منجر به عقیم ماندن نتیجه گیری کلی می شود. به این دلیل که گفتنی ها و موارد آموزشی فراوان و زمان برنامه محدود است و همواره مطالبی ناگفته باقی می مانند.
با تندتر شدن ریتم بخش های نمایشی که در خدمت موضوع برنامه هستند به موفقیت دیگری دست پیدا کردیم. حضور خود مردم از هر قشر و طبقه اجتماعی با پیشینه های تحصیلی و اجتماعی متفاوت که به نوعی هر کدام شان نماینده بخشی از مردم جامعه هستند و طرح موضوعات مبتلا به آنها می تواند به پیشبرد موضوع و تفهیم عملی مطلب مورد نظر برنامه کمک کند.
اگر چه در فرصتی که یک برنامه ی تلویزیونی در اختیار اهداف برنامه می گذارد نمی توان به شکل کامل و جامع به ارائه راه حل معضلات پرداخت؛ اما با طرح آن چالش‌ها و ارائه راهکارهای عملی حداقل می توان بینندگان را به مداقه در این زمینه و بهره گیری از نکات مفید طرح شده در برنامه تشویق کرد. امیدوارم کام هموطنان مان با تماشای این برنامه که شاید به همت مسئولان در ساعت مناسب تری پخش شود و یا حداقل باز پخش داشته باشد، شیرین شود.
