آدرس مطب: واتساپ!
«می‌گوید خودش بندر انزلی زندگی می‌کند و پزشکش اصفهان. آن یکی خانه‌اش هم گرگان است اما همه آزمایش‌هایش را پزشکش در اهواز می‌نویسد. نسخه هم که الکترونیکی است و هر داروخانه‌ای که شد دارویش را می‌گیرد. آن یکی هم می‌گوید از روزی که پزشکی این مدلی مد شده از همین اپلیکیشن‌ها و وبسایت‌های پزشکی از راه دور در شبکه‌های اجتماعی کمک می‌گیرد و برای هر درد و مرضی که دارد راه نمی‌افتد برود دکتر و بیمارستان. آن یکی هم می‌گوید مشاوره با روانپزشک را هم آنلاین انجام می‌دهد و کلی هم در وقت و هزینه‌اش صرفه‌جویی می‌شود.
نه این که پزشکی از راه دور در گذشته‌ها رایج نبوده اما کووید-۱۹ این شکل از درمان را بیشتر رایج کرده. اصلاً برخی از پزشکان معتقدند فرم پزشکی و نقش پزشکان هم در این بحران کاملاً تغییر کرده است حالا چه برسد به شیوه‌های جدید درمان.
اوایل شیوع کرونا خیلیهایمان به اجبار و توصیه پزشکان و کادر درمان که از ما می‌خواستند اگر ضرورتی ندارد به مراکز درمانی مراجعه نکنیم آنلاین یا تلفنی ویزیت می‌شدیم. اما انگار رفته‌رفته برای خیلیهایمان این روش جا افتاد. حالا خیلیهایمان اینجا هستیم و پزشکمان آن سر دنیا. اما این روش چه معایب و مزایایی دارد و آیا پزشکی از راه دور هم یکی از تغییراتی است که کووید-۱۹ در زندگی ما ایجاد کرده؟ مثل خیلی تغییرات دیگر یا نه؟
جابه‌جایی مرزهای پزشکی
محمد در گرگان زندگی می‌کند و مشکل ریه دارد. وقتی کرونا گرفت با یک متخصص عفونی در اهواز آشنا شد. خودش می‌گوید در یکی از شبکه‌های اجتماعی صفحه‌اش را دنبال کرده و از نحوه پزشکی‌اش خوشش آمد: «دیگر به مطب دکتری که در شهر خودمان می‌رفتم نمی‌روم و از این به بعد تحت نظر ایشان هستم. هر چند ارتباط چهره به چهره نداریم اما اطمینان دارم این نحوه ویزیت، از آن مطب شلوغی که دکتر خودم داشت، بهتر است.»
دکتر هادی یزدانی، پزشک، درباره این تغییرات توضیح می‌دهد: «وقتی همه‌گیری کرونا آغاز شد مرزهای زیادی جابه‌جا شد و چون ذات این بحران به پزشکی و سلامت برمی‌گشت بخش مهمی از این تغییرات هم در خود پزشکی اتفاق افتاد. تا قبل از این بیشتر افراد به صورت سنتی به پزشکشان مراجعه می‌کردند و از طریق سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های تلویزیونی هم گاهی اطلاعاتی می‌گرفتند اما به صورت سنتی فرد با پزشکی در شهر و منطقه خودش در تماس بود.»
او یکی از تغییرات مهم پزشکی در این دوره را مرجع‌شدن دوباره پزشکان می‌داند که سال‌های قبل بخشی از مرجعیت‌شان زیر سؤال رفته بود: «در این دوره نقش بسیاری از پزشکان از مرجعیت عام درآمد و تبدیل به مرجع خاص شد. در حال حاضر این افراد اطلاعات مفیدی را که دارند با مردم در رسانه به اشتراک می‌گذارند و مورد اعتماد مردم هستند. البته در سطح خود پزشکی و درمان هم تغییراتی رخ داده و مسأله سلامت از اولویت‌های دست چندم افراد به اولویت اول آنها تبدیل شده است. به هر حال روش‌های سنتی جوابگو نبود و بحث تله‌مدیسین که سال‌ها بحث مطرحی بود دوباره رو آمد و نحوه مراجعه مردم به پزشک و بیمارستان را هم تغییر داد.»
به گفته او در این روش پزشک و بیمار باید بتوانند به کمک ابزارهای تکنولوژی فاصله میان خودشان را بردارند و نتیجه این که نیاز به حضور فیزیکی بیمار کم و کمتر می‌شود. در این روش اطلاعات در اختیار پزشک قرار می‌گیرد و گاهی تجویز نسخه و آزمایش هم انجام می‌شود. البته این تغییرات به تبع ماهیت هر تغییری ممکن است نکات منفی هم داشته باشد و آن این که هنوز و فعلاً برای هر مسأله‌ای نمی‌توان به پزشکی از راه دور و ویزیت آنلاین اتکا کرد؛ چرا که گسترش مسأله پزشکی در سطح شبکه‌های اجتماعی چه توئیتر و چه اینستاگرام و ... می‌تواند موجب دامن‌زدن به دانش کاذب و اطلاعات غلط شود. در همین دوران کرونا از این اطلاعات کاذب کم ندیدیم؛ افرادی که از تشنگی جامعه برای دانستن استفاده کردند و باعث گسترش دانش کاذب شدند. به عنوان مثال همان طب دکتر علفی‌ها.
تله‌مدیسین و محدودیت‌هایش
مریم بیماری زمینه‌ای دارد و در زمان شیوع ویروس کرونا به توصیه پزشکش کمتر به مراکز درمانی مراجعه کرده و به ویزیت آنلاین اکتفا کرده است: «راستش را بخواهید هیچ چیز نمی‌تواند جای ارتباط چهره به چهره را بگیرد. گاهی معاینه فیزیکی واقعاً لازم است. من حتی مشاوره با روانپزشکم را هم با واتساپ انجام می‌دهم. چند سایت آنلاین را هم دنبال می‌کنم. به قول خودشان دکترهای آنلاین. ولی واقعاً نمی‌دانم این روش‌ها چقدر کارایی دارد؟ فعلاً که همه تسلیم کرونا شده‌ایم.»
مهدیار سعیدیان، پزشک، می‌گوید: «با شیوع بیماری کووید-۱۹ در یک سال گذشته در سراسر جهان تغییرات بسیاری در سبک زندگی مردم به وجود آمده. یکی از این تغییرات در زمینه درمان بیماری‌ها، پررنگ‌ترشدن نقش طبابت از راه دور یا تله‌مدیسین است. تله‌مدیسین در تعریف ساده عبارت است از ویزیت بیماران از فاصله دور با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته صوتی و تصویری و تجهیزات پزشکی مربوط به آن. به عبارت دیگر تأمین سلامت از راه دور شامل انتقال اطلاعات پزشکی از یک مکان به مکانی دیگر به وسیله فناوری انتقال اطلاعات و تجهیزات مخابراتی.
این اطلاعات می‌تواند تصاویر بیمار و پارامترهای مختلف سلامتی او مثل علائم حیاتی و شرح حال بیمار، نوار قلبی، عکس‌های رادیولوژی یا نتایج آزمایش‌ها و ... بیمار باشد. پزشک یا تیم پزشکی که در فاصله دوری از بیمار هستند، همزمان این اطلاعات را دریافت کرده و با مطالعه و بررسی و پرسش از بیمار اطلاعات لازم برای تشخیص بیماری و درمان را به دست می‌آورند و بلافاصله مشاوره لازم را برای درمان ارائه می‌دهند. این تکنولوژی عموماً در شرایطی که امکان استقرار تیم پزشکی در مکانی میسر نباشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی امکانات سیستم تله‌مدیسین می‌تواند فاصله‌ها را از میان برداشته، پزشک یا تیم پزشکی به‌صورت رودررو و همزمان بیمار را مورد معاینه قرار داده و با ملاحظه دیگر اطلاعات پاراکلینیکی بیمار، مراحل تشخیص بیماری و مشاوره‌های لازم برای درمان بیمار را ارائه کنند. این خدمات همچون سایر خدمات پزشکی از دقت مطلوبی برخوردار است و محرمانه‌بودن اطلاعات بیماران در آن در نظر گرفته می‌شود.»
به گفته او با وجود این، به کار گیری این سیستم در کشور ما معنای دیگری پیدا کرده و شامل ویزیت و درمان دارویی بیماران معمولی هم شده است. فراموش نکنیم که نکته اساسی برای تشخیص و درمان بیماری در هر شرایطی، گرفتن شرح حال به صورت چهره به چهره و معاینه فیزیکی بیماران توسط پزشک معالج است.
به عقیده این پزشک آن چه به عنوان تله‌مدیسین در این چند سال و به‌ویژه در یک سال گذشته با شیوع کرونا در کشور رایج شده تفاوت قابل توجهی نسبت به اهداف اصلی این طرح دارد. مخالفان طبابت از راه دور به شیوه کنونی آن را مغایر با اصول حفظ حریم خصوصی بیمار و سوگند طبابت می‌دانند. در این بین اپلیکیشن‌های گوناگون اینترنتی «طبابت از راه دور» داخلی هم این‌گونه به مردم القا می‌کنند که بدون مراجعه به پزشک می‌توانند از طریق این اپ‌ها از الف تا یای تشخیص و درمان را دریافت کنند که این با هدف و تعریف اصلی تله‌مدیسین در تعارض است. به واقع هدف از تله‌مدیسین تأمین سلامت بیمار در شرایط اضطراری و نیز توصیه‌های کلی تا زمان دسترسی به پزشک است و هیچگاه جای معاینه فیزیکی و پیگیری بیمار توسط پزشک را نمی‌گیرد. از طرفی این انتقاد به برخی از پزشکان و درمانگران وارد است که وقت کافی را در مطب یا مراکز درمانی صرف گرفتن شرح حال و ارتباط روحی با بیمار نمی‌کنند. دیدن همزمان چند بیمار در مطب‌ها و کلینیک‌های شلوغ و معطل‌ماندن بیمار برای یک ویزیت کوتاه علاوه بر آن که خلاف اصول و اخلاق پزشکی است، باعث ترغیب بیماران به استفاده از نرم‌افزارهای اینچنینی و طبابت از راه دور می‌شود.
او تأکید می‌کند: «به هر حال استفاده از تله‌مدیسین در برخی رشته‌های پزشکی مانند روانپزشکی و مشاوره‌های روان‌درمانی به‌ویژه در شرایط کنونی قرنطینه و افزایش میزان افسردگی و اضطراب در جامعه تا حد زیادی مؤثر بوده است اما این روش را نمی‌توان به تمام تخصص‌های درمانی و پزشکی تعمیم داد.»
به نظر می‌رسد رواج تله‌مدیسین یا تأمین سلامت از راه دور در کشور ما نیاز به توجه ویژه مسئولان و تصمیم‌گیران بهداشت و درمان کشور دارد و نظارت دقیق بر مراکز ارائه‌دهنده این خدمات را می‌طلبد تا هر کسی نتواند در امور پزشکی مداخله کند یا دانش کاذب پزشکی را در کشور گسترش دهد.»
