محسن رنانی: توسعه با وجود دولت شبه مدرن در ایران محقق نخواهد شد
محسن رنانی در سومین همایش علمی دولت‌پژوهی که امروز به میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد و به صورت مجازی در حال برگزاری است افزود: در چارچوب بحث "جمهوری اسلامی؛ دولت مدرن یا مردد" با این مساله اصلی مواجه هستیم که برای توسعه چه نیاز داریم؟ دموکراسی، سرمایه، عدالت یا فناوری؟ کدامیک مورد نیاز است؟
وی ادامه داد: پاسخ این است که برای رسیدن به توسعه مدنی پایدار، وجود سطح قابل قبولی از رواداری و سطح متوسطی از سرمایه اجتماعی نیاز است همچنین در حوزه سیاست به دولت مدرن غیرمردد نیازمندیم و در حوزه اقتصاد نیز نیازمند بازگشت به فضای ریسکی کسب و کار هستیم.
رنانی که به عنوان سخنران کلیدی این همایش از طریق ویدئو کنفرانس سخن می گفت افزود: در این نقطه از تاریخ توجه به این ویژگی ها برای دستیابی به توسعه در ایران ضروری است.
این استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: فضای اطمینان در اقتصاد مربوط به نهادهای کوچک و فضای بین روابط فردی است و فضای قطعیت و غیر انعطاف پذیر که اکنون با آن مواجه هستیم امکان تصمیم و اقدام عقلانی را از فعالان اقتصادی می‌گیرد و برای دستیابی به وضعیت نرمال و فضای ریسکی اقتصاد، نیازمند تحولات بلند مدت یا میان مدت در دولت هستیم لذا تا نهاد دولت در میان مدت اصلاح نشود ضرورتهای توسعه کسب نخواهد شد.
رنانی افزود: در برنامه بلند مدت نیز تا ساختار خانواده اصلاح نشود ما به طور بین نسلی به نقاط قبل و به عقب بر می‌گردیم که تجربه مشروطه این موضوع را تایید می‌کند.
وی اضافه کرد: برای قرارگیری در مسیر توسعه تاکنون همه وابسته به تغییر در دولت بودیم اما اکنون این سوال مطرح است که آیا ساختار جمهوری اسلامی قابلیت آن را دارد که توسعه از درون آن خلق شود؟
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان به سیر تکوینی اقتصاد و مبادلات تجاری در تاریخ پرداخت و گفت: پس از دوره صنعتی مبادله کالا غیرشخصی، فرامحلی، انبوه و عرضه کالا در محلی به غیر از محل تولید صورت گرفت و با این اوصاف، کسی قادر به تضمین مبادلات اقتصادی نبود و لذا دولت که قبلا مدیریت "ستیز" را بر عهده داشت باید مبادله های اجتماعی و کالا را نیز علاوه بر ستیز، مدیریت می کرد.
رنانی افزود: با وجود تثبیت مرزها و حاکمیت کشورها همچنان ماموریت دولت در مدیریت ستیز وجود دارد اما وظیفه اصلی دولت مدرن مدیریت مبادله است.
وی ادامه داد: در گام بعدی و در عصر پسا توسعه مبادله کالا به واسطه فراوانی، ارزانی انرژی و فناوری اطلاعات، به سرعت گسترش یافته و به شکل انفجاری و بی نهایت در آمده است که مدیریت آن در دولت برعهده جامعه شبکه ای قرار گرفته است و فروش اینترنتی کالا و فروش شبکه ای مثالی بر انفجار مبادله کالاست.
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: ۹۹ درصد از مبادلات دوره پسامدرن را شبکه بر عهده می‌گیرد و اکنون در عصر پساتوسعه دولت به جای مدیریت مبالادت الزام دارد تا به مدیریت اطلاعات روی آورد.
رنانی افزود: نطفه دولت مدرن در ایران پس از مشروطیت بسته شد اما هیچ گاه این دولت در مسیر تکاملی و دولت مدرن شدن قرار نگرفت که یکی از دلایل آن همزمانی تصادفی، تاریخی و نامیمون موضوع کشف نفت و تولد دولت مدرن در زمان مشروطه است.
وی اضافه کرد: بوروکراسی در دوره پس از مشروطه باید تکامل پیدا می کرد اما پول نفت آمد و کار را به جای اصلاح انجام داد و در نهایت در سایر مسائل نیز پول نفت در مسیر تکامل دولت مداخله کرد و دولت مدرن چون پول نفت داشت وظایف سنتی و اصیل خود را رها کرد و به سراغ کارویژه ها و وظایف دولت مدرن رفت یعنی دولت رفاه، دموکراسی و تامین اجتماعی ایجاد کرد و کار ویژه های سنتی را رها کرد از این رو دولت تا پایان عصر پهلوی دولت شبه مدرن نام گرفت.
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: با ورود به عصر جمهوری اسلامی، دولت ایران ایدئولوژیک شد که مهمترین و کانونی ترین شیوه تغییر دولت در ایران بود، دولت ایدئولوژیک هویت، کارویژه ها و وظایف خود را بر اساس ستیز تعریف کرده است لذا اکنون مدیریت ستیز بر وظایف مبادله کالا در دولت مدرن مقدم و برجسته تر است و در عمل هم اکنون با وجود دولت ایدئولوژیک، دولت شبه مدرن قبلی به سمت دولت پسامدرن بازگشت و حتی چند گام رو به عقب را نیز در پیش گرفت.
رنانی افزود: ویژگی های ماهوی دولت مدرن مانند جمعیت و سرزمین باقی مانده است اما هویت ملی از ویژگی های ماهوی دولت مدرن با تضاد "امت - ملت" تضعیف شد، در دولت پس از انقلاب، قدرت غیر شخصی به قدرت شخصی مبدل شد و تفکیک قوا روی کاغذ ماند و این تفکیک در عمل از بین رفت، همچنین بوروکراسی چون تحت الشعاع قدرت شخصی قرار گرفت کارآیی و تکامل خود را از دست داد.
وی ادامه داد: کارویژه های اقتصادی دولت مدرن شامل امنیت خارجی، نظم داخلی، انتشار و حفظ ارزش پول ملی، تعریف حقوق مالکیت و تعریف استانداردهاست و در صورت عدم تحقق این وظایف اصلا دولت مدرن فایده ای ندارد.
این استاد اقتصاد گفت: در ۲ مورد نخست تخصص ندارم اما برخی معتقدند ساختار سیاسی کنونی به دلیل رویکرد ستیز توفیقاتی داشته است اما در حوزه های اقتصادی پول ملی، مالکیت دولت پسرفت شدید داشته است چرا که وظیفه اصلی خود را تنظیم مبادلات ندانسته و به چهار مورد یاد شده به عنوان ماموریت اصلی نگاه نمی کند.
رنانی به فقدان عملکرد دولت در حوزه حقوق مالکیت و تنظیم مبادله پرداخت و افزود: مبادله سریع در دولت و ساختار سیاسی کنون تعریف نشد و این وظیفه به مکانیزم های طبیعی واگذار شد از طرفی بوروکراسی نیز متزلزل شد.
وی اضافه کرد: کار ویژه " ستیز" جای کار ویژه "مبادله" دولت مدرن را به تعویق انداخت و در عوض جمهوری اسلامی بر نظم داخلی و امنیت خارجی تمرکز کرد و اجرای برنامه ها با رویکردهای مبادله ای مانند طرح کاداستر را به تعویق انداخت.
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: ۲۵ سال قبل طرح کاداستر به عنوان طرح مادر در حوزه تنظیم مالکیتها، برنامه ریزی شد اما اجرای آن پس از سه سال متوقف شد این موضوع نشان می‌دهد که دولت کنونی رویکردهای مبادله ای را به تعویق انداخته است.
سومین همایش علمی دولت‌پژوهی با هدف پاسخگویی به چالشها و بحرانهای دولت در ایران امروز چهارشنبه در قالب ارتباط ویدیوکنفرانس با حضور ۲۱ استاد شناخته شده دانشگاههای کشور در دانشگاه فردوسی مشهد آغاز شد.
دبیر علمی این همایش یک روزه در آغاز این همایش، هدف آن را تمرکز بر آینده دولت در ایران و چالشهایی ذکر کرد که دولت در بلندمدت با آن رو به رو خواهد بود.
دکتر وحید سینایی افزود: منظور از دولت (state) که در همایشهای دولت‌پژوهی به آن پرداخته می‌شود نهادی فراتر از قوه مجریه و کابینه است به طوری که همه نهادها و دستگاههایی که در درون نظام سیاسی و حکومت قرار می‌گیرند را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: در آستانۀ ورود به سده جدید شمسی، ایران با چالشها و پرسش‌های مهمی رو به رو است که نحوه پاسخگویی به آنها می‌تواند آینده دولت و جامعه را بسیار تغییر دهد.
