مرگ زودرس سالانه ۴۰ هزار ایرانی به دلیل آلودگی هوا
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به همکاری ایران در تدوین رهنمود (گایدلاین) جدید سازمان جهانی برای آلودگی هوا گفت: براساس یافته های مطالعات صورت گرفته در مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران، میانگین سالانه غلظت مهمترین آلاینده هوا (PM۲.۵) در کشور تقریبا سه برابر مقادیر استاندارد و رهنمود موجود و شش برابر حدود رهنمود جدید سازمان جهانی بهداشت است که در تابستان ۲۰۲۱ منتشر می‌شود.
سالانه در ایران حدود چهل هزار نفر به دلیل مواجهه با آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می شوند.
دکتر محمدصادق حسنوند درباره همکاری ایران با سازمان جهانی بهداشت در تدوین گایدلاین (رهنمود) جهانی کیفیت هوا گفت: ما سالهاست با سازمان جهانی بهداشت در خصوص تدوین گایدلاین کیفیت هوا همکاری می‌کنیم. سازمان جهانی بهداشت مسئول این است که برای عوامل خطرزای مختلف مانند آلودگی هوا، رهنمودهایی توصیه کند.
وی با بیان این که «بین گایدلاین و استاندارد تفاوت‌هایی وجود دارد»، گفت: استاندارد برای هر کشوری الزام‌آور است در صورتی که گایدلاین به صورت توصیه‌ای است. سازمان جهانی بهداشت برای آلاینده‌های مختلف و از جمله آلاینده های هوا رهنمودهایی دارد. آخرین گایدلاینی که این سازمان برای آلودگی هوا تدوین کرده بود مربوط به سال ۲۰۰۵ بود. با توجه به این که مطالعات جدید در خصوص آلودگی هوا و تاثیر آن بر انسان منتشر شده است، کارگروه تخصصی تدوین گایدلاین کیفیت هوا در سال ۲۰۱۶ در دفتر اروپایی سازمان جهانی بهداشت در بن آلمان تشکیل شد.
یکی از اعضای این کارگروه ۲۲ نفره بنده از ایران بودم و تاکنون هر ساله چندین جلسه برای تدوین این گایدلاین برگزار شده است. آخرین جلسه‌ی آن در دوم فروردین ۱۴۰۰ به صورت وبینار برگزار شد و طی آن آخرین مراحل تدوین این توصیه‌ها، نهایی شد.
حسنوند ادامه داد: نسخه‌ی نهایی این گایدلاین در تابستان ۲۰۲۱ منتشر می‌شود. نتایج بررسی های این کارگروه و شواهد جدید نشان داد مقادیر رهنمود/استانداردی که تاکنون در خصوص آلاینده‌ها اعلام شده، نمی‌تواند سلامت مردم را تضمین کنند.
بر همین اساس مقادیر رهنمود پیشنهاد شده جدید توسط سازمان جهانی بهداشت بسیار کمتر از مقادیر استانداردهای فعلی است. مثلا استاندارد ملی ما در خصوص میانگین سالانه PM۲.۵ معادل ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب است. گایدلاین ۲۰۰۵ سازمان جهانی بهداشت این مقدار را ۱۰ میکروگرم بر متر مکعب اعلام کرده بود اما مطالعات جدید نشان داده‌اند آلودگی هوا حتی در مقادیر کمتر از حدود استاندارد موجود باعث آسیب‌های جدی می‌شود بنابراین در گایدلاین جدید سازمان جهانی بهداشت این مقدار از ۱۰ میکروگرم به ۵ میکروگرم رسیده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که «مشکل اساسی ما در ایران در خصوص تدوین استاندارد کیفیت هوا این است که متاسفانه رویکرد علمی و منطقی نداریم»، افزود: همه کشورهای دنیا هر چند سال یک بار حدود استاندارد کیفیت هوا را مورد بازبینی قرار می دهند و این مقادیر را کاهش می‌دهند.
مثلا اگر در سال ۲۰۰۰ مقدار استاندارد بای یک آلاینده عدد ۵۰ بوده در سال ۲۰۱۰، عدد ۴۰ را انتخاب می‌کنند و در سال ۲۰۲۰ مجددا آن را کاهش می‌دهند. یعنی روند کاهشی برای مقادیر استاندارد یک اصل اساسی جهت اجرایی کردن اقدامات کاهش آلاینده های هوا و حفظ و ارتقا سلامت مردم است .
در طی یک دهه اخیر شاید به جرات بتوان گفت که ما تنها کشوری در دنیا هستیم که با گذشت زمان نه تنها مقادیر استاندارد ملی کیفیت هوا را کاهش ندادیم بلکه با توجه به عدم دستیابی به کیفیت هوای مطلوب، حتی مقادیر استاندارد را افزایش داده ایم تا به نحوی مسئله را پاک کنیم و در زمان گزارش دهی گفته شود که وضعیت کیفیت هوا در حد استاندارد است!
حسنوند خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۸۸ تصمیم گیرندگان و تدوین کنندگان استانداردهای ملی کیفیت هوا، گایدلاین‌های سازمان جهانی بهداشت را به عنوان استاندارد ملی کپی کردند و برای مثال استاندارد روزانه PM۲.۵ را عدد ۲۵ و برای PM۱۰ عدد ۵۰ میکروگرم در متر مکعب را به تصویب رساندند.
سپس در سال ۱۳۹۲ زمانیکه مشخص شد ما فاصله زیادی با مقادیر استاندارد/رهنمود داریم، اقدام جالبی انجام شد و اعلام شد که گایدلاین‌های سازمان جهانی بهداشت خیلی سختگیرانه بوده و با شرایط کشور تناسبی نداشته بنابراین استاندارد را افزایش دادیم و مقادیر استاندارد روزانه PM۲.۵ را از عدد ۲۵ به ۳۵ و برای PM۱۰ از عدد ۵۰ به ۱۵۰ میکروگرم در متر مکعب افزایش دادند.
به نظر می‌رسد علت اصلی این افزایش و کاهش در دولت‌های مختلف این است که رویکرد علمی برای تدوین استاندارد کیفیت هوا وجود ندارد و صرفا ارائه گزارش و آماری که از لحاظ ظاهری بیانگر اوضاع وخیم آلودگی هوا نباشد مد نظر بوده است. تا کنون تمامی استانداردهای کیفیت هوا در کشور صرفا برگرفته از اصل کپی و پیست کردن از مقادیر سازمان جهانی بهداشت، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا و ... بوده است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا بیان کرد: میانگین سالانه‌ی آلاینده‌ها در کشور ما در حد متوسط جهانی است یعنی وضعیت وخیمی در این زمینه نداریم اما نکته‌ی نگران‌کننده این است که ما روند کاهشی در خصوص آلاینده‌ها در پیش نگرفتیم و این در حالیست که بسیاری از کشورهای دنیا گرچه وضعیت بدتری نسبت به ما دارند اما روند کاهشی غلظت آلاینده های هوا در آنها بسیار مشهود و معنادارست. برای مثال چین طی تقریبا پنج تا هفت سال گذشته، رکورد کاهش آلودگی هوا را در دنیا زده است.
حسنوند افزود: با توجه به این میزان از اثرات آلودگی هوا بر سلامت و خسارات اقتصادی منتسب به آن، انتظار می‌رود برنامه‌ها و اقدامات عملی جدی در این زمینه در کشور اجرایی شود. بدون شک براساس تجارب کشورهای دیگر، همکاری بین بخشی واقعی و همچنین برنامه های عملی کاهش آلودگی هوا منتج از شواهد علمی معتبر و نه مطالعات سوگرایانه، می توان روند غلظت آلاینده های هوا در کشور را بهبود بخشید.
افزایش میانگین غلظت دی‌اکسید گوگرد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال‌های ۹۷ و ۹۸
وی در پاسخ به پرسشی درباره‌ی مطالعه‌ای پیرامون استفاده‌ی صنایع مختلف از مازوت در سال گذشته و تاثیر آن بر آلودگی هوا گفت: ما بررسی هایی بر اساس داده‌های آلاینده دی‌اکسید گوگرد در ایستگاه‌های پایش انجام دادیم. این بررسی نشان داد تعداد موارد پیک ساعاتی غلظت دی‌اکسید گوگرد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۹۸ در تهران و شهرهای دیگر کشور، افزایش چشمگیری داشته است. اما ما واقعا اطلاعات موثقی درباره این که کدام صنایع از مازوت یا سوخت با گوگرد بالا استفاده می‌کنند نداریم.
عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: میانگین غلظت دی‌اکسید گوگرد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در شهر تهران افزایش یافته است. البته این افزایش از لحاظ میانگین سالانه خیلی بالا نبوده است. نکته‌ی مهم این است که تعداد موارد پیک ساعاتی غلظت دی‌اکسید گوگرد افزایش زیادی پیدا کرده است.
ما در گذشته توفیقات چشمگیری در کاهش این آلاینده داشتیم. استانداردهای یک ساعته، سه ساعته و ۲۴ ساعته برای دی‌اکسید گوگرد وجود دارد. استاندارد یک ساعته‌ی آن ppb ۷۵ است و در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبلتر، تعداد مواردی که غلظت ساعتی SO۲ بالاتر از استانداردبوده است بیشتر مشاهده شد.
حسنوند در پایان درباره‌ی تاثیر دی‌اکسید گوگرد بر بدن انسان گفت: دی‌اکسید گوگرد باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای تنفسی نظیر آسم و افزایش حملات آسمی می‌شود. مواجهه بلندمدت با آن باعث کاهش ظرفیت ریه در کودکان و اختلال در سیستم تنفسی می‌شود. دی‌اکسید گوگرد می‌تواند باعث تولید ذرات ثانویه شود. بخشی از این ذرات ثانویه ذرات معلقی هستند که بیشترین اثر را بر بدن انسان دارند. علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند زمانی که دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق همزمان افزایش پیدا کنند اثرات سینرژیستی خواهند داشت. یعنی تاثیرات آنها تشدید می‌شود.
از هر الودگی زیان دار تر است .