کم‌آبی در حال تبدیل به یک فاجعه
خشکسالی و بی‌آبی بیش از هر زمان دیگر به جغرافیای ایران نزدیک شده است. سفره‌های زیرزمینی روندی کاهشی به خود گرفته و ذخایر سد‌ها کم شده است. در این بحران بی‌آبی، سال گذشته نیز ایران شاهد بیشترین کاهش بارندگی طی نیم قرن اخیر هم بود. زنگ خطر کم‌آبی حتی در مناطق پرباران در دامنه کوه‌های زاگرس و سبلان در شمال غرب ایران نیز به صدا در آمده است. استان کهگیلویه و بویراحمد به تنهایی دارای ۱۰ درصد منابع آبی ایران است. اما با این وجود، ۱۲۵ روستای این استان با تنش آبی درگیر هستند.
تنش‌های داخلی آبی
کم‌آبی موجب تنش‌های آبی نیز شده و در چند سال اخیر بحران‌ها و درگیری‌ها بر سر آب در کشور گسترش یافته است. همین چند وقت پیش، اهالی شهرستان بن، مانع از انتقال آب به شهرستان بروجن (هر دو در استان چهارمحال و بختیاری) شدند و خودرو‌ها را به آتش کشیدند. چند روز پیش زنان یکی از روستا‌های شهرستان مشگین‌شهر استان اردبیل هم در اعتراض به کمبود آب آشامیدنی اقدام به بستن جاده کردند. صدای اعتراض کشاورزان اصفهانی به بی‌آبی نیز هر از چندگاهی بلند می‌شود. در این میان شرکت آب و فاضلاب هم خبر‌های ناگواری از وضعیت آب را اعلام کرد. این شرکت پیش‌بینی کرده است که از مجموع ۱۳۴۶ شهر در کشور، ۲۸۲ شهر در تنش آبی خواهند بود که از این تعداد ۱۰۱ شهر در وضعیت قرمز (بیش از ۲۰ درصد کمبود) خواهند بود. به گفته اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران ایران ۷۰۰۰ روستا کشور نیز با مشکل کم‌آبی مواجه است. حسین رضازاده، نماینده مجلس هم در این زمینه گفته است: میان برخی استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها، روستا‌ها و مردم با یکدیگر مناقشاتی بر سر آب وجود دارد که می‌توان به درگیری میان اصفهان و یزد اشاره کرد. کم‌آبی و دامته اعتراض به آن به حدی در سطح کشور گسترش پیدا کرده است بیم آن می‌رود که فتنه‌ای تحت عنوان فتنه آب در کشور شکل بگیرد.
اختلافات بین‌المللی بر سر آب
کم‌آبی در کشور فقط منجر به تنش‌های داخلی نشده، بلکه اختلافات بین‌المللی را نیز به دنبال داشته است. اختلاف با کشور‌های همسایه از جمله افغانستان سر منابع آب شور و شیرین مرزی مثال روشنی از این‌ماجراست. محمداشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان ماه گذشته در مراسم افتتاح سد کمال‌خان از تبادل آب با نفت سخن گفت. وی گفته: به تعهد خود دربرابر حق‌آبه ایران متعهد هستیم و درصورت تقاضای مازاد از سوی این کشور حاضر به تبادل نفت در برابر آب خواهیم بود. به گفته عزت‌الله عزتی، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران، موضوع آب هیرمند به یک اهرم سیاسی- اقتصادی در دست دولت افغانستان تبدیل‌شده تا از آن در روابط سیاسی و موازنه قدرت با ایران استفاده کند. لازم به ذکر است سد کمال‌خان بر مسیر رود هیرمند ساخته شده است. هیرمند از کوه‌های هندوکش افغانستان سرچشمه می‌گیرد و به دریاچه هامون می‌ریزد. اکنون با وجود سد کمال‌خان بیم آن می‌رود که دریاچه هامون برای همیشه خشک شود.
تبعات کم‌آبی
کم‌آبی در کشور بر صنایع وابسته به آب نیز تاثیر گذاشته است. حسن روحانی، رئیس‌جمهور چند روز پیش اعلام کرد: ظرفیت سد‌های ما امروز خالی است. در بخش برق، برق‌هایی که برق‌آبی هستند امسال دچار مشکلاتی می‌شوند. تبعات بی‌آبی و خشکی تالاب‌ها و‌روخانه‌ها در یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود. فرونشست زمین و فروچاله‌ها یکی از تبعات وحشتناک برداشت بیش از منابع آبی است. موضوعی که اکنون جغرافیای ایران را تهدید می‌کند. در برخی از نقاط کشور مانند دشت فسا سالانه ۳ تا ۴ سانتیمتر است. این رقم در شیراز به ۷ تا ۸ سانتی متر و در منطقه مرودشت ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر نیز رسیده است. این در حالی است که سالی ۴ تا ۵ میلی متر فرو نشست در نرم جهانی یک بحران محسوب می‌شود حال برخی از مناطق ایران از بحران هم فراتر رفته است.
از دیدگاه محمد درویش، مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های محیط زیست، ایران دارای بیشترین میزان فرسایش خاک در دنیا و ۸ برابر متوسط جهانی است. وی زیان اقتصادی ناشی از این پدیده را ۵۶ میلیارد دلار در سال می‌داند.
بی آبی ایران در مجلات بین‌المللی
مشکل کم‌آبی ایران که می‌رود به یک بحران و فاجعه تبدیل شود فقط از زبان کارشناسان داخلی شنیده نمی‌شود، رسانه‌های بین‌المللی نیز به آن پرداخته اند. مجله نیچر به‌تازگی ابعاد این بحران جدی را با انتشار مقاله‌ای تکان‌دهنده از وضعیت آب و خشکسالی در ایران با عنوان «کاهش آب‌های زیرزمینی ایران» به قلم ۳ ایرانی (سمانه اشرف، علی ناظمی و امیر آقاکوچک) پژوهشگران دانشگاه‌های کانادا و آمریکا بررسی کرد. در این مقاله، داده‌های متوسط ماهانه سطح آب زیرزمینی در ۳۰ حوضه آبریز اصلی و ۴۷۸ زیر‌حوضه مورد بررسی قرار گرفت تا روند کاهش آب‌های زیرزمینی در سراسر کشور به‌صورت کمی مشخص شود. تحلیل داده‌های این مقاله نشان می‌دهد که در دوره ۱۵ ساله بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ عناصر طبیعی و انسانی ۷۴ کیلومتر مکعب از آب‌های زیرزمینی ایران را خالی کرده‌اند و در پی کاهش شدید آب‌های زیرزمینی کشور، بحران‌های متعدد ایران را تهدید می‌کند. مهم‌ترین یافته این مقاله علمی آنجاست که اعلام می‌کند: عامل اصلی کاهش شدید آب‌های زیرزمینی انسان است که در بخش برداشت گسترده آب تعریف می‌شود. اگرچه دوره مرطوب اخیر در سال‌های ۹۷ و ۹۸ باعث شد سرعت تنش آب زیرزمینی در برخی از مناطق ایران کاهش یابد، اما تجزیه و تحلیل‌ها به وضوح نشان می‌دهد که منابع آب زیرزمینی ایران بسیار سریع‌تر از زمان جبران از بین خواهد رفت. جالب است بدانیم با وجود بحران کم‌آبی در کشور، ایران از نظر برداشت آب‌های زیرزمینی در خاورمیانه رتبه نخست را دارد و ۳۴ درصد کل برداشت آب در منطقه را به تنهایی انجام می‌دهد. این درحالی است که آب‌های زیرزمینی منبع اصلی آب در ایران است و تقریباً ۶۰ درصد از آب‌های شیرین کشور را تشکیل می‌دهد.
