اسناد محرمانه درباره تلاش آمریکا برای تشکیل "ناتو عربی" و اشتیاق عربستان
به نوشته روزنامه الاخبار لبنان، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا از هیچ وسیله‌ای برای تحقق استراتژی خود فروگذاری نکرد. از زمان سفر نخستش به ریاض به دنبال فریفتن هم‌پیمانانش درباره تشکیل جبهه‌ای برای مقابله با "دشمن ایرانی" و در عین حال کاهش بار چالش‌هایی بود که روی دوش خودشان بود و نمی‌توانستند به تنهایی با آن تعامل کنند و این اقدام همزمان با دوشیده شدن این کشورها صورت می‌گرفت. ترامپ در اجرای این طرح تعلل نکرد. هنوز چند ماه از سفر وی نگذشته بود که فصل جدیدی از نمایش قدرت آمریکا تحت شعار "ائتلاف خاورمیانه استراتژیک" یا "ناتو عربی" آغاز شد.
این مساله در سایه فشارهای زیاد علیه ایران صورت گرفت. عربستان در آن زمان هیجان و اشتیاق بیشتری برای چنین طرحی داشت. عربستان کاملا به استراتژی ترامپ ایمان آورد و هرچه داشت در اختیارش قرار داد. اما وقایع نشست‌هایی که صحبت از ناتو عربی را فاش کرد نشان داد که چقدر ریاض به آنچه خلاف واقعیت بود امید بسته بود و همین نشان دهنده عمق اختلافات میان طرف‌هایی است که خواهان جبهه متحدی برای دفاع از این کشور هستند. در جزئیات مشخص می‌شود که یکی از اهداف اصلی "مسا" اصلاح سامانه حفاظت از امنیت خلیج فارس براساس قاعده مشهور ترامپ بود: "باید پول بدهید". این علاوه بر معاملات تسلیحاتی با این کشورها بود. در پیشنهاد کاخ سفید در سند محرمانه سعودی که تاریخ آن به چهارم ژوئیه ۲۰۱۹ بازمی‌گردد به صراحت به آن اشاره شده است. در آن اشاره شده که تمام طرف‌ها باید معاملات سلاح با آمریکا را جلو بیندازند و به امضای معامله نظامی برای نظام منطقه‌ای مشترک هشدار سریع علیه موشک‌های بالستیک پایبند باشند.
همچنین در آن آمده است، توافق‌نامه امضا شده ما را (آمریکا) ملزم به اتخاذ اقدام نظامی در صورت وقوع تجاوزات نمی‌کند. طرف سعودی در این باره معتقد بود که این رویکرد فواید مهمی را برای آمریکا دارد بدون اینکه بار سنگینی را متحمل شود اما برای کشورهای دیگر از جمله عربستان فواید بسیار کمی دارد. همچنین مساله مهم این بود که عربستان، امارات و بحرین پافشاری می‌کردند که مقابله با ایران و شاخه‌های آن محور اصلی فعالیت این ائتلاف باشد. گویی در قصد و نیت آمریکایی‌ها درباره ناتو عربی شک داشتند. آنها همچنین خواهان تضمین عدم تأثیر این پیمان بر متنوع کردن منابع سامانه‌های دفاعی یا توافق‌های دوجانبه محرمانه با کشورهای دیگر بودند.
اما در دیگر طرف خلیج فارس، موضع عمان و کویت بیشتر همگامی بود تا مشارکت جدی. اظهارات رئیس هیئت عمان بیانگر این مساله است که گفته بود:" بله ما با بعد اقتصادی موافقیم نه بعد نظامی. همچنین عمان خواسته بود نام ائتلاف به همایش، اتحادیه یا طرح تغییر کند.
طرف کویتی نیز گفته بود: ما اقدامات الزام‌آوری در قانون اساسی داریم. اما قطر مثل همیشه بر مخالفت با عربستان و ادامه بحران شورای همکاری خلیج فارس تأکید داشت که یکی از تهدیداتی بود که تشکیل این ائتلاف با آن مواجه می‌شد. موضع مهم‌تر موضع مصر بود که مشارکتش در نشست‌های تأسیس ائتلاف زیاد طول نکشید و به سرعت از آن عقب‌نشینی کرد و بر لزوم متمرکز شدن بیشتر بر بعد سیاسی تأکید کرد. همچنین بر لزوم تفاوت قائل شدن بین گروه‌های مسلح و گروه‌های تروریستی تأکید کرد. درباره موضع اردن باید گفت که موضع این کشور متناسب با نگرانی همیشگی امان از قطع کمک‌های عربستان بود و موضع اردن طی نشست‌ها برخلاف موضع عربستان تأکید بر بخش اقتصادی بود.
تمام این مسائل باعث شد تا این طرح عمر طولانی نداشته باشد و مثل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا که به سرعت کاخ سفید را ترک کرد تا جو بایدن جانشین او شده و صفحه جدیدی در منطقه باز شود این طرح نیز از بین رفت. عربستان چاره‌ای جز تعامل با وضعیت جدید نداشت.
تحولات کنونی سیاست‌های عربستان نشان دهنده دست کشیدن از "اهداف موجودیتی" نیست که در اسناد پیشنهادات عربستان و مواضع نمایندگانش در کنار امارات و بحرین دیده می‌شد.
گفته شده بود، طرحی که صحبت درباره آن قبل از ورود ترامپ به کاخ سفید آغاز شده بود مورد توجه دولت‌های جدید نیز خواهد بود اما احتمالا در راس اولویت‌های آنها نخواهد بود.
۱.پیشنهاد آمریکا
کلیات پیشنهاد آمریکا درباره تأسیس ائتلاف که در سند محرمانه عربستان در چهارم ژوئیه ۲۰۱۹ آمده است، اینجا مطرح می‌شود.
هدف اصلی:
ایجاد نهادها برای تأسیس نیرویی علیه تجاوز ایران، تروریسم و تندروی و تقویت رشد و توسعه اقتصادی.
اهداف فرعی ائتلاف:
_خاورمیانه سد محکمی در برابر هرگونه گروه‌های متخاصم شود.
_خاورمیانه به محیطی تبدیل شود که تروریست‌ها نتوانند در آن زندگی کنند.
_اقتصادهای قوی و دولت‌ها باثبات بر منطقه سیطره یابند.
_تاسیس بازار قوی برای بخش خصوصی در کشورهای ائتلاف.
_تقویت ثبات بازارهای انرژی جهانی.
_افزایش توانایی‌های نظامی و همکاری نظامی بین گروه‌های منطقه‌ای و گروه‌های امنیت داخلی و دستگاه‌های اطلاعات.
_پیش رفتن به سمت رشد اقتصادی قوی.
_مجهز کردن کشورهای عضو ائتلاف به جدیدترین سامانه‌های دفاعی آمریکا.
_آموزش و مسلح کردن کشورهای عضو با روش‌های منحصربفرد.
روند ائتلاف خاورمیانه استراتژیک(مسا) برای مبارزه با تروریسم:
ائتلاف بین‌المللی مسا برای تحقق نتایج نهایی زیر تلاش می‌کند:
_بازداشتن یا ممانعت از استفاده کشورهای حامی "تروریسم" از خشونت و از بین بردن توانایی و تمایل آنها برای استفاده از "تروریسم" برای برهم زدن ثبات خاورمیانه.
_از بین بردن تهدید ناشی از گروه‌های تروریستی غیر بین‌المللی.
_ممانعت از دستیابی تروریست‌ها به منابع مالی و عبور از مرزهای کشورهای ائتلاف مسا.
_ممانعت از تاثیر ناشی از تروریسم و فعالیت‌های خشونت‌آمیز مورد حمایت از سوی ایدئولوژی‌های افراط‌گرایانه در زمینه‌های واقعیت، اطلاعاتی و سایبری.
_تقویت تلاش‌های ارتباط استراتژیک یکپارچه میان کشورهای ائتلاف مسا برای رسوا کردن تاکتیک‌های تروریستی.
کمیته امنیتی مسا مکانیزم دوره‌ای را برای بازنگری و به روز رسانی استراتژی تأسیس کرد.
مسا مفهوم فراگیر امنیت منطقه‌ای:
_آمریکا معتقد است که باید به ائتلاف خاورمیانه با نگاهی فراگیر و از بعد امنیتی و سیاسی و انرژی و همکاری اقتصادی نگریسته شود. وجود همه این مسائل فرصتی را برای بهبود امنیت، ثبات و شکوفایی منطقه فراهم خواهد کرد.
_برخی کشورهای عضو ائتلاف از رویکرد مطرح شده توسط آمریکا درباره دو ستون مسا یعنی اقتصاد و انرژی حمایت می‌کنند و ما از دولت‌های شما می‌خواهیم در فواید ائتلافی با ابعاد گسترده‌تر به جای ائتلافی که تنها بر بعد امنیتی متمرکز است، فکر کنید.
_آمریکا مانع این نمی‌شود که بر ابعاد چهارگانه(امنیتی، سیاسی، اقتصادی و انرژی) متمرکز شود و معتقد است که مرحله مشخصی می‌توان بر بعد مشخصی متمرکز شد. اما عقیده ما این است که مسا باید تمام این چهار بعد را تقویت کند. تعدادی از کشورها با ما در این مساله اتفاق نظر دارند.
چارچوب اجرایی ائتلاف
۱.بعد نظامی:
به تمام کشورهای عضو در این مرحله عنوان هم‌پیمان اصلی خارج ناتو داده می‌شود. آمریکا مایل نیست این ائتلاف شبیه ائتلاف نظامی ناتو باشد یا شامل ماده پنجم آن یعنی وجود رهبری نظامی یا حضور نیروهای نظامی باشد. آمریکا معتقد است که ائتلاف باید از طریق سند امضا شده از سوی تمام کشورها تأسیس شود.
_اجرای فوری معاملات تسلیحاتی با آمریکا و پایبندی تمام طرف‌ها به امضای معامله نظامی سامانه منطقه‌ای مشترک هشدار سریع علیه موشک‌های بالستیک.
_آموزش نظامی و مسلح کردن کشورهای عضو با روش‌های منحصربفرد.
_فراهم کردن چارچوب الزام‌آور برای امنیت مشترک.
_تاسیس چارچوب همکاری در زمینه امنیت کشتیرانی.
۲- بخش سیاسی:
-حل اختلافات میان کشورهای عضو.
۳- بخش تجاری:
- آمادگی برای انعقاد قرارداد تجارت آزاد.
-ایجاد یک چارچوب اقتصادی یکپارچه.
۴- بخش انرژی:
- اتخاذ گام‌های بیشتر برای افزایش سطح تکامل در بخش انرژی.
اعضای ائتلاف:
- این ائتلاف با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اردن همراه با فرصت پیوستن مصر و سایر کشورها آغاز می‌شود.
-به برخی از کشورهای مشخص اروپایی و آسیایی فرصت شرکت در این ائتلاف اعطا خواهد شد که شامل انگلیس، فرانسه و ژاپن می شود اما تنها محدود به این کشورها نمی شود.
مقر میسا:
-ایالات متحده معتقد است که تعیین مقر دائمی برای ائتلاف زود است به ویژه که هنوز در مورد نقش و فعالیت های چهار کشور اصلی و نقش هر کشور عضو اتفاق نظر وجود ندارد.
-ایالات متحده معتقد است که در دراز مدت ما باید نهادینه سازی همکاری خود را از جمله تاسیس مقر دائمی برای ائتلاف با نمایندگی دائمی کشورهای عضو در نظر بگیریم.
مکانیزم رأی گیری:
-ایالات متحده معتقد است که یک سیستم رأی گیری مبتنی بر اجماع، به ویژه در مرحله تاسیس مناسب ترین مکانیسم است.
مراکز کیفیت:
- به این مراکز به عنوان مولفه اصلی رکن امنیتی میسا نگاه می کنیم.
- این مراکز امکانات، پتانسیل و همکاری مشترک نیروهای امنیتی کشورهای مشارکت کننده را ارتقا خواهد بخشید، نخستین گام طبیعی برای افزایش انسجام و ادغام میان کشورهای میسا.
- وظایف هر مرکز شامل آموزش، رزمایش، توسعه آموزه های نظامی، شناسایی تجهیزات ضروری برای ایجاد امکانات جدید و قادر ساختن نیروهای شما برای همکاری مشترک با آمریکا و با یکدیگر خواهد شد.
- نقطه تمرکز هر مرکزی با عناصر اصلی در محیط امنیتی از جمله توسعه توانایی‌های جمعی در زمینه‌های دفاع موشکی هوایی، عملیات دریایی، دفاع سایبری، جنگ‌های نامتقارن، فرماندهی و کنترل، بسیج و پشتیبانی در سطح استراتژیک و امنیت مرزها همسو خواهد شد.
۲- تصورات طرف سعودی
عربستان ملاحظات و توصیه‌هایی درباره اهداف و استراتژی ائتلاف مشخص کرد که مهمترین آنها عبارتند از:
- جداسازی روند امنیتی و نظامی از روند اقتصادی و تجاری. چنانچه این امکان فراهم نشود این دو زیر یک چتر و در دو روند جداگانه خواهند بود.
- تضمین عدم تاثیرگذاری این ائتلاف بر تصمیم عربستان در حوزه نفت.
- تاکید بر اینکه این ائتلاف شامل مقابله با بازوهای ایران در منطقه می‌شود.
- اهمیت پیوستن مصر به این ائتلاف در مرحله نخستین به ویژه در زمینه نظامی.
- مکانیزم حل اختلافات بند تعلیق عضویت کشوری را شامل شود که در تهدید امنیت و ثبات کشورهای عضو نقش دارد.
- تضمین عدم اثرگذاری این ائتلاف بر متنوع‌سازی منابع سامانه‌های دفاعی یا بر توافق‌های دوجانبه بسیار محرمانه با دیگر کشورها؛ توافق‌هایی که به‌موجب آن، به سامانه‌های تسلیحاتی راهبردی دست یافته می‌شود و همچنین تأثیر آن بر توافق‌های محرمانه تبادل اطلاعات و دیگر مواردی که نمی‌توان آن را برای دیگر طرف‌ها فاش کرد.
- تضمین نقش ائتلاف در بالا بردن طبقه بندی کشورهای عضو خود به گونه‌ای که افزایش همکاری با طرف آمریکایی در تمامی زمینه‌ها به ویژه در تسریع قراردادهای تسلیحاتی، سامانه هشدار سریع درباره موشک‌های بالستیک و سامانه‌های نظارتی و جمع آوری اطلاعات را به دنبال داشته باشد.
