روزهای سرنوشت‌ساز برجام
یکی از ویژگی های بارز مذاکرات وین به ویژه دور چهارم و جاری آن، نگرانی اعضای حاضر در نشست نسبت به از دست رفتن زمان است؛ دغدغه هایی که به وضوح در کلام آن ها خود را نشان می دهد. در همین ارتباط «جوزپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تازگی اظهار کرده که نسبت به نتیجه بخش بودن مذاکرات خوش بین است اما «چند هفته بیشتر فرصت نمانده، زمان محدود است و هنوز کارهای زیادی برای انجام دادن وجود دارد.» در ایران نیز اعتقاد بر این است که فرسایشی شدن مذاکرات بیش از آنکه مفید باشد، کلاف در هم تنیده موضوع های مطرح شده در مذاکرات را پیچیده تر می کند.
از این رو عصر چهارشنبه ۲۵ فروردین ماه، رهبر معظم انقلاب در محفل مجازی انس با قرآن فرمودند: «تشخیص مسوولین ما این است که برویم مذاکره کنیم تا همین سیاست را اعمال کنیم. ما بحثی نداریم در این زمینه منتها باید مراقبت بشود ومذاکره فرسایشی نباید باشد. نباید جوری باشد که طرف ها بخواهند همین طور کش بدهند که این برای کشور ضرر دارد.»
اعضای تیم دیپلماتیک و وزارت امور خارجه کشورمان نیز بیانات رهبری را سرلوحه رایزنی های هسته ای خود قرار داده اند. چندی پیش «سید عباس عراقچی» معاون وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ارشد کشورمان که در وین به سر می‌برد، تاکید کرد: ما فرصت برای مذاکرات فرسایشی نداریم و مایل به مذاکرات فرسایشی نیستیم و باید سریع تر به جمع بندی برسیم و این را باید در عمل ببینیم که حرکت و شتاب به سمت رسیدن به توافق در حد معقول و مقبولی وجود دارد در غیر این صورت ما دلیلی برای ادامه مذاکره نمی‌بینیم. در همین پیوند «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز تاکید کرد که ایران برای به سرانجام رسیدن مذاکرات عجله‌ای ندارد ضمن این که اجازه فرسایشی شدن آن را هم نمی‌دهد.
برخی تحلیلگران معتقدند که فرسایشی شدن روند مذاکرات وین، مطالبه و از سیاست‌های آمریکا است. در حالی که جمهوری اسلامی یک خواسته منطقی و روشن دارد که لغو تمامی تحریم های یک‌جانبه وغیر قانونی دولت آمریکا است.
ضمن اینکه نظریه بازی‌ها در روابط بین الملل این آموزه را با خود به همراه دارد که در بحران های بین‌المللی هرچه شمار بازیگران و گستره موضوع های مورد مناقشه بیشتر باشد، دستیابی به توافق سخت‌تر و بلکه امکان‌ناپذیر می‌شود. در مذاکرات هسته ای نیز کشورهایی با منافع متفاوت و ناهمسو شرکت دارند و از حیث موضوع هم باید گفت که آمریکا و اروپا در پی آن‌اند فراتر از مناقشه هسته‌ای به فعالیت های موشکی و منطقه ای ایران و همچنین اختلاف حقوق بشری بپردازند.
تلاش برخی اعضای برجام برای حضور عربستان، اسراییل و دیگر بازیگران منطقه در مذاکرات هسته ای از دیگر پیامدهای فرسایشی شدن گفت وگو ها است. بنابراین هر کشوری که در پی افزایش بازیگران و تکثر موضوعات باشد، عملا نمی‌خواهد این توافق به سرانجام برسد؛ بلکه در پی کشدارکردن موضوع است.
در مقابل دیدگاه بالا، برخی کارشناسان هم بر این باورند که تعجیل و تلاش بیش از حد برای دستیابی به توافق زودهنگام به پنهان ماندن لایه های زیرین گفت وگو ها منجر خواهد شد و برخی از نکات ظریفِ حقوقی، سیاسی و فنی از نگاه دیپلمات ها و کارشناسان حاضر در نشست دور خواهد ماند.
اما اینکه زمان مناسب و مدنظر دو طرف برای دستیابی به توافق چه زمانی است، باید گفت که ضرب الاجل ایران به آژانس و به عبارتی پایان توافق سه ماهه آن ها در این زمینه تعیین کننده خواهد بود.
اوایل اسفندماه پارسال بود که تنها چند روز قبل از پایان ضرب الاجل مجلس به طرف غربی برای لغو تحریم ها ذیل قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از حقوق ملت ایران»، تهران و آژانس توافقی امضا و بیانیه ای در این باره منتشر کردند. بر پایه این بیانیه، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.
بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
افزون بر آغاز شمارش معکوس برای پایان یابی توافق سه ماهه تهران و آژانس (سوم خردادماه)، انتخابات ریاست جمهوری ایران از دیگر نگرانی های طرف غربی است؛ انتخاباتی که نام نویسی نامزدهای آن پایان یافته و بعد از تایید شورای نگهبان و یک دوره رقابت سیاسی، ۲۸ خردادماه با رای مردم تعیین تکلیف می شود. از این رو طی روز ها و هفته های اخیر، اعضای حاضر در اجلاس وین بیش از هر موضوعی بر عنصر زمان و ضرورت احیای توافق در این مدت اندک باقی مانده اصرار می ورزند.
