آمریکا چشم انتظار دور پنجم مذاکرات وین
حسین آهن، کارشناس مسائل منطقه در یادداشتی می‌نویسد: جن ساکی سخنگوی کاخ سفید روز دوشنبه در نشست خبری خود به نکته مهمی اشاره کرده که آن را باید تمام علت اشتیاق آمریکا به بازگشت به برجام تلقی کرد. برای اینکه درک درستی از روند مذاکرات داشته باشیم و بدانیم که عامل زمان چقدر برای آمریکا در بازگشت به برجام مهم است، اشاره ای می کنیم به بخشی از سخنان وی که گفته، «گزینه‌ای به عنوان جایگزین برجام نداریم، عدم پیگیری مذاکرات وین مفهومش این است که ما از توانایی‌های هسته‌ای ایران درک درست، نظارت و دسترسی نداشته باشیم.»
سه موضوع درک درست، نظارت و دسترسی، کلید واژه علت تلاش آمریکا برای بازگشت به برجام می باشد. خروج آمریکا از برجام و اقداماتی که ایران اتخاذ کرد و مرحله به مرحله تعهدات برجامی خود را کاهش داد، منجر به این شد که آمریکا با نگرانی چشم به نتایج دور پنجم مذاکرات برجام در وین بدوزد.
باید گفت که سه مورد مطرح شده از سوی این مقام آمریکایی، با اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی محقق شده بود. اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توسط ایران به بازرسان آژانس اجازه می‌داد تا هر زمان که ضروری تشخیص دهند، از مراکز اتمی ایران بازدید و بازرسی های مورد نظر خود را انجام دهند. برای تامین اهداف نظارتی آژانس در رابطه با مراکز هسته ای ایران، دوربین هایی در مراکز هسته ای کشورمان نصب گردیده که 24 ساعته فعالیت این مراکز را ضبط و در صورت درخواست بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی ( IAEA)، از طرف آنها مورد بازبینی قرار می گیرد.
اما طبق ماده ۶ قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران، دولت موظف شده بود که در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعاهد در برجام درقبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کلیه موانع صادرات و فروش نفت و فرآورده های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع منابع ارزی حاصل از فروش نفت، دو ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون، سازمان انرژی اتمی نظارت های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند. طبق این قانون از تاریخ ۴ اسفند ۱۳۹۹ به علت لغو نشدن تحریم‌های ایران و اجرا نشدن مفاد برجام، بایستی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف و دیگر اجازه نظارت های فراپادمانی به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده نمی شد.
در جریان دیدار چند ماه قبل رافائل گروسی مدیر کل آژانس با مقام‌های کشورمان، توافق شده بود که ایران به مدت 90 روز اطلاعات فعالیت مراکز هسته ای اش را نزد خود نگه دارد و در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچگونه دسترسی نداشته باشد. همچنین مقرر شده بود چنانچه ظرف مهلت 90 روزه، تحریم ها به طور کامل لغو گردید، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس گذاشته و فعالیت های نظارتی از سایت های هسته ای ایران از سر گرفته شود. در غیر اینصورت اطلاعات دوربین های آژانس برای همیشه پاک می‌گردید.
با پایان مهلت 90 روزه و با توجه به اینکه در طی این مدت توافقی بین ایران و اعضای باقی مانده در برجام، در رابطه با بازگشت شرایط به زمان قبل از خروج آمریکا از برجام و لغو کلیه تحریم ها بعمل نیامد، سازمان انرژی اتمی ایران می توانست اطلاعات ضبط شده را پاک کند و مانع دسترسی آژانس به آنهاشود.
یکی از وعده‌های انتخاباتی جو بایدن، بازگشت سریع به توافق هسته‌ای با ایران بود. چرا که به اعتقاد وی و سایر مقامات فعلی آمریکا، سیاست موسوم به «فشار حداکثری» در برابر اراده مردم ایران شکست خورده و با گذشت حدود سه سال از بازگشت مجدد تحریم ها، ایران همچنان توانسته بود که با تمهیدات خود تحریم ها را خنثی نموده و یا دور بزند. از طرف دیگر اقدام آمریکا در خروج از برجام و بازگرداندن مجدد تحریم ها باعث شد تا ایران در اقدامی جبرانی، محدودیت‌های موجود در توافق هسته‌ای را کنار بگذارد. اکنون 90 روز است که بازرسان آژانس از اقداماتی که ایران در مراکز هسته ای خود انجام داده بی خبر هستند و مایلند که بار دیگر بتوانند نظارت‌های خود بر فعالیت تاسیسات هسته ای ایران را از سربگیرند. از این رو آژانس بین المللی انرژی اتمی در تعامل با ایران یک مهلت 30 روزه دیگر گرفته، بلکه در این بازه زمانی، اختلافات بین ایران و طرفهای برجام بر سر نحوه برداشتن تحریم‌ها (که از نظر ایران باید تایید شدنی و قابل راستی‌آزمایی باشد) حل شود.
دشواری مذاکرات وین در این علت نهفته است که ما چه مکانیسمی باید طراحی کنیم که از نقض مجدد تعهدات از سوی آمریکا جلوگیری کنیم.
موضوع تفکیک قائل شدن بین تحریم های هسته ای و سایر تحریم ها، یکی از راه هایی است که در آینده آمریکا می تواند بدون خروج از برجام، عین همان تحریم های هسته ای را مجددا بر ما تحمیل کند. لذا باید هشیار باشیم تا بار دیگر تحریم های هسته ای با عناوین دیگری از جمله تروریسم و حقوق بشر بر ما تحمیل نشوند.
