جنگ ديپلمات‌ها در وين
مکان: گراند هتل وین، زمان: ۱۲ ژوئن ۲۰۲۱: صدای فلاش دوربین عکاس‌ها با فریاد معدود خبرنگاران حاضر که سوال می‌کنند: «از مذاکرات چه خبر؟» یکی می‌شود. خودرو‌های تشریفات سیاه رنگ یک به یک مقابل درب ورودی هتل می‌ایستند تا دیپلمات‌هایی از ایران، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان در حالی که کیف‌های حامل اسناد مذاکرات را حمل می‌کنند با عبور از در شیشه‌ای از تیررس نگاه خبرنگاران خارج شوند.
ششمین دور از رایزنی‌ها در وین برای احیای برجام در حالی آغاز شده که ادبیات مذاکره‌کنندگان به شکل محسوسی تغییر کرده است. در حالی که دیپلمات‌ها دور‌های چهارم و پنجم مذاکرات را با این جمله حاکی از خوش‌بینی آغاز کردند که این دور می‌تواند دور پایانی باشد حالا همه چیز تغییر کرده و روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و روسیه می‌گویند، دور ششم قطعا نمی‌تواند به جمع‌بندی نهایی در رایزنی‌ها منتهی شود. حتی میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه که به چهره رسانه‌ای این مذاکرات تبدیل شده پس از پایان نشست کمیسیون مشترک به خبرنگاران گفت که رسیدن به تفاهم به حداقل چند هفته دیگر زمان نیاز دارد. عبارتی که با سخنان اولیانوف در دور چهارم و زمانی که از بسیار نزدیک بودن توافق سخن گفت در تضاد کامل است. هیچ کدام از این فراز و فرود‌های خبری برای اهل فن و ناظران روند مذاکرات هسته‌ای برای تولد برجام و حتی پیش از آن عجیب و غریب نیست. در حالی که افکار عمومی پیگیر مذاکرات می‌گوید از جمله‌بندی‌های تکراری هیات مذاکره‌کننده ایرانی و سایرین به ستوه آمده و برخی نیز هیات مذاکره‌کننده را به مخفی‌کاری متهم می‌کنند، سخنان عباس عراقچی رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در آغاز ماراتن ششم مذاکراتی در وین و پس از ۹۰ دقیقه رایزنی با هیات‌های ۱+۴ سرنخ‌های خوبی از اختلاف‌های باقیمانده ارایه کرد.
هر دور رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای برجام در وین به شکل سنتی در دو ماه گذشته با یک جلسه کمیسیون مشترک میان ایران و ۱+۴ آغاز و با جلسه جمع‌بندی همین جمع به پایان می‌رسد. شامگاه شنبه به وقت تهران، عراقچی در گفتگو با خبرنگار صدا و سیما در وین در توضیح آنچه در جلسه کمیسیون مشترک گذشت از عزم و اراده طرف‌ها برای سرعت بخشیدن به کار خبر داده و گفت: قرار شد با سرعت بیشتر در جلسات متعدد کارشناسی و سیاسی، موضوعاتی که کماکان مورد اختلاف است را مورد بحث قرار دهیم تا راه‌حل‌های لازم برای آن‌ها پیدا شود.
گره‌های اصلی: راستی‌آزمایی اقدام امریکا و فعالیت هسته‌ای ایران
در حالی که در ۳ دور گذشته بیشترین پرسش این بوده که کدام اختلاف‌ها تهران و واشنگتن را همچنان از نشستن بر سر یک میز به عنوان اعضای برجام دور نگاه داشته، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران نوری بر ابهام رسانه‌ها درباره پشت پرده مذاکرات انداخته و از پیچیدگی‌های موجود در روند راستی‌آزمایی اقدام‌های امریکا همچنین نحوه بازگشت فعالیت‌های هسته‌ای ایران به سطح کمی و کیفی قید شده در برجام خبر داد. معاون سیاسی وزیر خارجه در این باره گفت: با وضعیت پیچیده‌ای مواجه هستیم: هم بازگشت امریکا به برجام یک‌سری مسائل فنی، حقوقی و سیاسی دارد و هم راستی‌آزمایی اقدامات امریکا از پیچیدگی‌هایی برخوردار است و باید برای آن برنامه‌ریزی شده و شاخص تعیین شود. این پیچیدگی در اقدام ایران نیز وجود دارد. طبیعتا با توجه به پیشرفت‌های سریع علمی و فنی ایران در این مدت، نحوه تنظیم آن‌ها با بازگشت به برجام پیچیدگی‌های خودش را دارد و این‌ها بحث‌های مفصلی را می‌طلبد.
در جست و جوی تصویر کاملی از توافق نهایی
ایران و ۱+۴ پس از نخستین دور رایزنی‌ها در وین در فروردین ماه به این نتیجه رسیدند که باید با تقسیم‌بندی کار به دو گروه هسته‌ای و رفع تحریم روند بازگشت اعضای اولیه به توافق را تسهیل کنند. با پیشرفت کار در این دو گروه، نیاز به گروه سومی احساس شد که بتواند برای انجام مسوولیت‌های هر کشور در برجام جدول زمانی به شمول تناوب و تناظر گام‌های دو طرف تعیین کند. از نخستین روز‌های آغاز به کار دولت جو بایدن در ایالات متحده در ماه ژانویه ۲۰۲۱ ایران یکصدا اعلام کرد که ایالات متحده به عنوان عضوی که از برجام خارج شد باید تمام تحریم‌های وضع شده در دولت پیشین ایالات متحده را لغو کرده و به ایران برای راستی‌آزمایی لغو این تحریم‌ها فرصت بدهد. پس از آن ایران می‌تواند اقدام‌های هسته‌ای متناقض با برجام که در پاسخ به بدعهدی طرف‌های مقابل انجام داده را به نقطه صفر بازگرداند. به نظر می‌رسد که به رغم تشکیل این گروه سوم هنوز کار در این گروه به دلیل لجبازی سیاسی و جاه‌طلبی مذاکراتی امریکا به کندی پیش می‌رود.
عباس عراقچی در آغاز دور ششم رایزنی‌ها این موضع ایران را دوباره تکرار کرده و گفت: امریکا باید همه اقداماتش را ابتدا انجام دهد و جمهوری اسلامی ایران پس از راستی‌آزمایی این اقدام‌های امریکا به تعهدات خود بازمی‌گردد. این ملاک کار ماست ولی برای همین هم احتیاج به جدول‌بندی زمانی داریم. باید مشخص شود که در صورت جمع‌بندی مذاکرات، مراحل تایید و تصویب آن در هر کشور چگونه باشد و در چه مدت انجام شود. نهایتا در چه روزی به اجرا می‌رسیم و در آن روز امریکا باید چه کار کند. مذاکرات در روز‌های آینده ادامه خواهد داشت تا به یک جمع‌بندی و به موقعیتی برسیم که ان‌شاءالله تصویر تقریبا کاملی را از یک توافق نهایی داشته باشیم که وقتی این بار به پایتخت‌ها برمی‌گردیم، قابلیت تأمل و تصمیم‌گیری وجود داشته باشد.
امیدواری برای انتخابات باشکوه که ضرب‌الاجل مذاکراتی نیست
رایزنی‌ها برای احیای برجام از هفته‌ای آغاز شد که با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران به پایان خواهد رسید. کمتر از ۷ روز پس از این انتخابات نیز تفاهم فنی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حفظ تصاویر ضبط شده از تاسیسات هسته‌ای ایران به پایان می‌رسد. این دو همزمانی پرسش‌هایی را درباره تاثیرپذیری مذاکرات از انتخابات مطرح کرده که عراقچی هم در پایان دور پنجم رایزنی‌ها و هم در ابتدای ششمین دور این گفتگو‌ها آن را رد کرد. معاون سیاسی وزیر خارجه در پاسخ به این سوال که آیا مذاکرات تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ادامه می‌یابد؟ گفت: ما به دنبال دستیابی به یک توافق مطلوب و خوب برای جمهوری اسلامی ایران هستیم و در این مسیر نه عجله می‌کنیم و نه وقت را تلف می‌کنیم. هر چه زودتر به توافق برسیم البته بهتر است، مهم این است که در این توافق آن اصولی که ایران بخواهد رعایت شده باشد و شاخص‌هایی که بخواهیم به آن رسیده باشیم. انتخابات ریاست‌جمهوری در پیش است. امیدوارم انتخابات پرشکوهی با مشارکت مردم باشد و آنچه مردم تشخیص می‌دهند در صندوق‌های رای مشخص شود. این یک عمل بسیار مهمی برای کشور است ولی به جای خودش انجام خواهد شد. مذاکرات ما موکول به انتخابات نیست. برای ما آنچه ملاک است این است که در مسیر تحقق خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران حرکت کنیم. تاریخی برای خودمان ملاک قرار نمی‌دهیم که چه زمانی برسیم یا نرسیم، قبل از چه اقدام دیگری باشد یا نباشد. تا هر زمانی که طول بکشد و نیاز بدانیم که مذاکرات را ادامه دهیم برای اینکه به مطلوب خودمان برسیم، مذاکرات ادامه خواهد یافت بدون اینکه وقتی تلف کنیم یا اجازه دهیم دیگران وقت تلف کنند. رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در ادامه این گفتگو با خبرنگار صدا و سیما در وین به گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال جمع‌بندی نهایی در این دور پایان داده و گفت: فکر نمی‌کنم ظرف هفته جاری بتوانیم به جمع‌بندی نهایی برسیم. تصور بنده این است حداقل یک بار دیگر باید جمع‌بندی مذاکرات به پایتخت‌ها منتقل شود و در این دور از مذاکرات هم فکر نمی‌کنم ما به جمع‌بندی نهایی برسیم.
هشدار ایران به ۱+۳
مهم‌ترین بخش سخنان معاون سیاسی وزیر خارجه در وین که ریاست مذاکرات هسته‌ای را برعهده دارد به هشدار به طرف‌های مذاکره‌کننده و به طور مشخص تروییکای اروپایی و امریکا اختصاص داشت. به گزارش «اعتماد» در مسیر بازگشت ایران و امریکا به برجام، انجام بخش قابل توجهی از تعهدات دو طرف محل مناقشه نیست چراکه در متن صریح برجام و ضمائم آن که وظایف هر کدام از طرفین با جزییات کامل مشخص شده است. در ۵ دور گذشته از مذاکرات که دو تیم کارشناسی به شکل شبانه‌روزی کار را پیش بردند، وضعیت این تعهدات مشخص شد، اما پرانتز‌های محدودی که همچنان باز مانده در حقیقت سخت‌ترین بخش کار را شامل می‌شوند. طرف مقابل ایران به خوبی می‌داند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران از حیث توانمندی علمی و تحقیقی به مرحله غیرقابل بازگشت رسیده لذا تلاش می‌کند با مهندسی پازل تحریمی که دولت پیشین ایالات متحده پیش روی ایران قرار داده از اعطای امتیاز در حوزه‌هایی که ادعا می‌کند در تناقض با برجام نیستند و فعالیت‌های منطقه‌ای یا موشکی یا حقوق بشری ایران را شامل می‌شود، تبعات جبران‌ناپذیر خروج ترامپ از برجام را تا حدودی جبران کند. این جاه‌طلبی و زیاده‌خواهی مذاکراتی طرف مقابل با مقاومت ایران روبه‌رو شده و عباس عراقچی به طرف مقابل هشدار داد که اگر به دنبال احیای برجام است باید انعطاف بیشتری نشان دهد. معاون سیاسی وزیر خارجه در این باره گفت: طرف‌های مقابل ما در نقطه‌ای هستند که باید تصمیم خودشان را بگیرند. جمهوری اسلامی ایران تصمیمات سخت خودش را قبلا اتخاذ کرده است. آن موقعی که ایران در مقابل خروج ترامپ و امریکا از برجام تصمیم گرفت که در برجام بماند، تصمیم سخت ما آن موقع اتخاذ شده و الان نوبت طرف‌های مقابل ماست که تصمیمات سخت خودشان را بگیرند. اگر می‌خواهند برجام را حفظ کنند باید انعطافات لازم را داشته باشند و بتوانند تصمیم بگیرند. ما آمادگی داریم مذاکرات را تا آنجا که آن‌ها بتوانند به تصمیم برسند، ادامه دهیم. جمهوری اسلامی ایران قطعا بدون رسیدن به خواسته‌های کلیدی خود توافق نخواهد کرد.
چند روایت از یک مذاکره: از مقام امریکایی گمنام تا همصدایی روسیه و چین با ایران
رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده در رایزنی‌های برجامی در وین مرد پشت پرده مذاکرات است. مخالفت ایران با حضور هیات امریکایی در جلسات کمیسیون مشترک همچنین رد هر گونه مذاکره مستقیم با این تیم عملا هیات مذاکره‌کننده امریکا را به حضور در جلسات پشت پرده و محرمانه محدود کرده است. در حالی که در مذاکرات منتهی به حصول برجام در جولای سال ۲۰۱۵ رابرت مالی از چهره‌های ثابت پشت میز مذاکره با هیات ایرانی بود که دوشادوش جان کری یا ارنست مونیز، وزرای خارجه و انرژی دولت وقت امریکا می‌نشست این روز‌ها معدود تصاویری که از او در وین منتشر شده، او را در حال قدم زدن در وین برای رسیدن به محل مذاکرات دو و چندجانبه با ۱+۴ نشان می‌دهد. شاید هم دور ماندن از تیررس خبرنگاران ترفند مذاکراتی باشد که تیم امریکا به منظور کاستن از تبعات زیاد سخن گفتن درباره جزییات رایزنی‌ها و تاثیر منفی آن بر فضای ضدایرانی در میان جمهوری‌خواهان امریکایی انتخاب کرده است. با این وجود یک مقام امریکایی از ابتدای آغاز به کار مذاکرات در وین مسوولیت فضاسازی رسانه‌ای درباره چند و، چون رایزنی‌ها را به شرط عدم افشای نام بر عهده داشت.
این مقام امریکایی همزمان با آغاز دور ششم رایزنی‌ها در وین به روزنامه امریکایی واشنگتن پُست گفت: «ایالات متحده و ایران در مذاکرات غیرمستقیم پیشرفت داشتند، اما توافق نهایی هنوز دست‌یافتنی نیست. تهران و واشنگتن تقریبا در همه موضوعات مورد رایزنی در دیدار‌های غیرمستقیم‌شان طی دو ماه اخیر پیشرفت داشته‌اند، اما دولت بایدن همچنان درباره اینکه به توافق نهایی نزدیک‌تر شده است یا نه مطمئن نیست. برطرف کردن شکاف‌ها و رفع اختلافات باقی مانده برای رسیدن به توافق نهایی «چند هفته» زمان می‌برد. تا زمانی که بی‌اعتمادی بین دو طرف (واشنگتن و تهران) برطرف و تصمیمات سیاسی برای پذیرش نتایج مذاکرات در وین اتخاذ نشود اینکه ۷۰ یا ۸۰ درصد (توافق شده باشد) مهم نیست».
در گزارش واشنگتن پُست به نقل از یک مقام یکی از ۳ کشور اروپایی حاضر در برجام گفته شده: «از منظر صرف ریاضی خوشبین هستیم که حصول توافق امکان‌پذیر است البته این حرف، بخشی از پاسخ است و بقیه موضوعات باقی مانده برای حصول توافق نهایی بیشتر سیاسی است».
آلن ماتون، نماینده تیم مذاکره‌کننده اروپا حاضر در وین نیز در جمع خبرنگاران گفت: «ما در حال پیشرفت هستیم، اما مذاکرات جدی در جریان است و تعدادی از مسائل از جمله در مورد چگونگی اجرای مراحل باقی مانده است. اتحادیه اروپا به گفتگو با همه شرکت‌کنندگان ادامه خواهد داد و به طور جداگانه با ایالات متحده برای یافتن راه‌هایی برای رسیدن به توافق نهایی در روز‌های آینده گفتگو خواهد کرد». میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز ساعاتی پس از انتشار سخنان همتای مذاکراتی ایرانی خود با تایید اظهارات عراقچی در توییتر نوشت: کاملا موافقم که نمی‌توان در روز‌های آینده انتظار نهایی شدن مذاکرات وین را داشت همچنین مشخص است که ما نمی‌توانیم تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۸ژوئن) پیش‌نویس سند نهایی [مذاکرات وین]را مرتب و تکمیل کنیم. با تمام اوصاف توافق در مذاکرات وین در دسترس است.
وانگ کان، نماینده چین در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و نماینده این کشور در مذاکرات احیای برجام نیز در جمع خبرنگاران درباره وضعیت مذاکرات گفت: امریکا باید وقت‌کشی و اهمال را کنار بگذارد و برای برداشتن کامل و جامع تحریم‌ها [ایران]اقدام قاطعی کند. طرف‌های مرتبط هم باید اقدامات موثر برای جلوگیری از تکرار خروج امریکا از برجام یا اعمال مجدد تحریم‌هاانجام دهند. نگرانی‌های ایران درباره برداشتن تحریم‌ها، مشروع و قانونی هستند. امریکا باید ابتدا تمام تحریم‌های غیرقانونی یکجانبه بر ایران و طرف‌های ثالث را بردارد. تحریم تسلیحات متعارف علیه ایران که با برجام و قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت همخوانی ندارد نیز باید برداشته شوند. از همه طرف‌های دخیل در مذاکرات وین می‌خواهم، تلاش‌های خود را برای رسیدن به راهکاری جهت بازگرداندن سریع امریکا و ایران به اجرای کامل برجام دو برابر کنند.
