اوپک پیروز شده‌است

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: 47 سال از عمر سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک می‌گذرد. در طول این سال‌ها، این سازمان بیشتر در اسم و در ظاهر کارتل بوده است و نتوانسته در عمل کنترل قیمت نفت را در دست داشته باشد.

این سازمان سقف تولید را برای اعضا در نظر می‌گیرد تا بازار را مطابق میل خود تنظیم کند، چیزی که بسیاری از اعضای آن در عمل نادیده می‌گیرند و از سقف تولید تعریف‌شده فراتر می‌روند.

پس اوپک عموما پیرو بالا و پایین شدن قیمت نفت است. این نوسانات قیمت از شرایط عرضه و تقاضا پیروی می‌کند.
 
حالا شرایط عوض شده است و اوپک می‌تواند نقش اصلی را بر عهده بگیرد و تبدیل به کارتلی فعال و قدرتمند شود، چیزی که خبری بد برای ماست. 

به همین اجلاس هفته گذشته اوپک در وین نگاه کنید. وزیران نفت کشورهای عضو اوپک تصمیم گرفتند که تولید نفتشان را افزایش ندهند، در حالی که دلیلی کاملا روشن برای بالا بردن تولید نفت وجود دارد. نه تنها قیمت نفت به بیشتر از 100 دلار در هر بشکه رسیده است، که آمریکا هم در شرف بحران اقتصادی قرار دارد - اگر این بحران هنوز آغاز نشده باشد - و بقیه کشورهای دنیا هم با کاهش رشد اقتصادی مواجهند.
 
وزیران اوپک به این چیزها اعتنایی نکردند. آن‌ها حتی نشان دادند که بیشتر تمایل به کاهش تولید دارند، چرا که ممکن است اقتصادهای ضعیف شده دنیا توان خرید نفت نداشته باشند و کاهش در تقاضا باعث افت قیمت نفت از سطح فعلی شود. این اصلا خبر خوبی برای ما نیست.

مشکل در این جاست که کاهش قیمت نفت، یکی از مکانیزم‌هایی است که با آن رکود یا کاهش رشد اقتصادی تصحیح می‌شود. قیمت پایین‌تر بنزین، نفت خانگی و گازوییل باعث می‌شود که قدرت خرید مصرف‌کنندگان افزایش یابد. این تورم را فرومی‌نشاند و اعتماد مردم را بالا می‌برد. 

به این ترتیب قیمت پایین نفت "تثبیت‌کننده خودکار" اقتصاد در حال نزول است. اگر این "تثبیت‌کننده" را خلع سلاح کنند و یا بدتر از آن تبدیل به "بی‌ثبات‌‌کننده خودکار"ش کنند، بر کاهش رشد اقتصادی و رکود دامن خواهد زد.

البته تولیدکنندگان نفت کاری به این کارها ندارند. قیمت بالای نفت به نفع آن‌ها بوده است. به گفته فیلیپ ورلگر جونیور (اقتصاددان انرژی) نسبت به سال 1999، سود نفتی کشورهای اوپک بیش از چهار برابر شده و به رقم تخمینی 670 میلیارد دلار در سال 2007 رسیده است. 

چیزی که برای کارشناسان در هر سطحی هنوز به خوبی مشخص نیست این است که آیا اوپک تنها از اقبال بلندی بهره‌مند بوده یا این که حقیقتا مثل یک کارتل بزرگ کار کرده است و با محدود ساختن تولید قیمت‌ها را افزایش داده است. جواب درست این است: هر دو. 


درباره بخت فراوان اوپک که شکی وجود ندارد. دو اشتباه بسیار بزرگ در محاسبات نفتی به اوپک سود رساند. اول این که تقاضای گسترده نفت در سرتاسر دنیا کم‌تر از حد واقعی ارزیابی شد. 

این تقاضا به خصوص از سوی چین بسیار بالاتر از حد انتظار بود. از سال 1999 مصرف نفت چین تقریبا دو برابر شده است و به 5/7 میلیون بشکه نفت در روز رسیده است. 

البته باید توجه داشت که در سال 2007 مصرف نفت دنیا 86 میلیون بشکه در روز بود که نسبت به سال 1999 رشدی 13 درصدی داشته است. مصرف نفت آمریکا در حال حاضر 8/20 میلیون بشکه در روز است که از آن موقع تا حالا 7 درصد بیشتر شده است. 

جنگ، منازعات مدنی و غیر نظامی و ملی‌سازی باعث کاهش تولید در عراق، نیجریه، ایران، ونزوئلا و جاهای دیگر شده است.

موسسه تحقیقات سیاست‌های انرژی (‌EPRINC) اعلام کرده که بدون این مسائل، ظرفیت تولید جهانی 5/4 میلیون بشکه در روز بیشتر می‌شد. تلفیقی از تقاضای بالا و عرضه پایین باعث شده که قیمت نفت به رکوردهای فعلی برسد.

این تنها نصف ماجرا بود. به اواخر سال 2006 بازگردید، قیمت نفت ماه آگوست آن سال 70 دلار برای هر بشکه بود که در ماه‌های پایانی سال به 50 دلار کاهش یافت. البته حتی همین قیمت 50 دلاری هم نسبت به چند سال قبل رقمی نجومی به شمار می‌رفت. 

یک کارتل واقعی در این شرایط تولید نفت را کاهش می‌داد تا قیمت دوباره بالا برود. این همان کاری است که اوپک انجام داد، آن‌ها در دو مرحله تولید را به اندازه 800 هزار بشکه در روز کاهش دادند. لری گلدستاین کارشناس EPRINC می‌گوید: "تا ماه جولای سال بعد 125 میلیون بشکه از انبار کشورها محو شده بود." 

در پایان سال 2007 ذخایر نفتی کشورها به پایین‌ترین حدشان در سه سال گذشته رسید. طبیعی بود که قیمت‌ها بالاتر بروند. اگر اوپک در آن هنگام دست به کاهش تولید نمی‌زد این اتفاق نمی‌افتاد. 

قدرت فعلی اوپک در سطح دنیا، به گفته ورلگر به اوایل سال 1999 بازمی‌گردد. بحران اقتصادی آسیا در سال‌های 1997 و 1998 باعث کاهش تقاضا شده بود. بر عرضه هم نظارت خاصی اعمال نمی‌شد. 

عربستان سعودی در آن سال مذاکرات فراوانی با سایر تولیدکنندگان نفت از جمله ایران، کویت، ونزوئلا و حتی سایر کشورهای غیرعضو در اوپک، مثل روسیه، نروژ و مکزیک انجام داد. قرار بر این شد که تولید نفت کاهش بسیاری پیدا کند. 

در نظر گرفتن سقف تولید به شکلی حیرت‌آور به نفع این کشورها تمام شد. این کشورها در آن هنگام از افت شدید درآمد نفتی‌شان نگران بودند و به گفته ورلگر "از آن‌جا بود که اوپک شد یک کارتل واقعی". 


البته ما هم داریم هزینه کوتاه‌بینی خود را می‌پردازیم. اتکا بر واردات نفت که حالا 60 درصد منابع نفتی ما را تشکیل می‌دهد امری اجتناب‌ناپذیر است. به زبان ساده، ما خیلی زیاد مصرف می‌کنیم و خیلی کم تولید می‌کنیم. 

اما می‌توانیم قدرت اوپک در بازار را با کاهش مصرف نفت و افزایش عرضه جبران کنیم. وقتی شکاف جهانی بین عرضه و تقاضا بیش از حد شود، تولیدکنندگان دیگر به سختی بتوانند بازار را کنترل کنند. 

هر چه توان تولید این کشورها بیشتر باشد، بیشتر به فکر افزایش تولید نفت می‌افتند تا درآمدشان را بیشتر کنند. امروز کنترل عرضه کار راحت‌تری است، چرا که اکثر دارندگان نفت دارند تقریبا به اندازه حداکثر ظرفیت تولیدشان تولید می‌کنند.

فقط چند کشور هستند که می‌توانند تولید نفتشان را از چیزی که در حال حاضر هست بیشتر کنند، به خصوص عربستان سعودی که می‌تواند تولیدش را به حدی برساند که قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
 
رویکرد آمریکایی‌ها این است که برای تولیدکنندگان خارجی یاوه‌سرایی کنند و احمقانه فکر کنند که آن‌ها باید منافعشان را به خاطر ما کنار بگذارند. این خودبزرگ‌بینی ما باعث می‌شود آن‌ها در جهت معکوس حرکت کنند و آزادی عمل‌شان در تولید نفت را کاهش ندهند.
 
تازه همین پارسال بود که کنگره آمریکا استانداردهای مصرف بنزین خودروها و کامیون‌های سبک را افزایش داد. تاثیر این کار آن‌ها در کاهش مصرف بنزین خودروها چند سال بعد دیده خواهد شد. 

ما مصرانه بر این پا می‌فشاریم که مالیات بنزین افزایش نیابد. اگر این اتفاق بیفتد، رانندگی‌های غیرلازم کم می‌شود و تقاضا برای خودروهای دارای مصرف بنزین پایین افزایش می‌یابد. بهتر است که خودمان مالیات را بیشتر کنیم تا این که بگذاریم خارجی‌ها با قیمت بالای نفت از ما عملا مالیات بگیرند. ما مرتبا حفاری چاه‌های نفت در آلاسکا و سایر نقاط آمریکا را هم کاهش داده‌ایم. 

در جمع‌بندی، می‌توان به حق گفت که آمریکا در پیروزی حال حاضر اوپک به شکلی ناخودآگاه نقش داشته است. این کشور بسیار کم به فکر کاهش واردات نفتش بوده است. میزان این پیروزی اوپک را در سال جاری و سال بعد خواهیم دید.
 
البته وزارت انرژی آمریکا پیش‌بینی می‌کند که تولیدکنندگان نفتی که عضو اوپک نیستند، مثل برزیل، کانادا، قزاقستان و سایر کشورها تولید نفتشان را افزایش خواهند داد. اقتصاد جهانی ضعیف‌تر خواهد شد و تقاضا برای نفت هم کاهش خواهد یافت. حتی اوپک هم نمی‌تواند قیمت‌ها را در سطح فعلی بالا و ناخوش‌آیندشان نگه دارد. 

هر اتفاقی که بیفتد تهدید بلندمدت حضور یک کارتل نفتی باقی خواهد ماند. باید قدم‌هایی سخت را برداریم تا قدرت آن‌ها را محدود کنیم. هر چند با توجه به خودشیفتگی‌مان چنین کاری را نخواهیم کرد.