چگونه می‌توان کودکان را از آسیب‌های فضای مجازی مصون نگه داشت؟
فرهاد یوسفی اردبیلی اظهار کرد: بعضاً اولیا به دلیل طبع نسبتاً سنتی، گذشته گرا و محافظ کارتری که از آن برخوردارند با حالت قهر و ناآشنا با فناوری‌های پیشرفته و تکنولوژی‌های نو در حوزه رسانه‌ای و ارتباطات اجتماعی مواجه می‌شوند یا به دلیل مسائلی چون مشغله و روزمرگی و همچنین در برخی موارد به دلیل نارسایی‌هایی در زمینه فرهنگی و تربیتی خانواده، نسبت به نحوه بهره‌گیری از رسانه و فناوری‌های ارتباطی، الگوی کارآمد و مؤثری ترسیم و ارائه نمی‌شود و حتی در مواردی و در عمل فرزندان به حال خود رها شده‌اند.
وی با بیان اینکه قطعاً الگو و نسخه واحدی در این زمینه کارساز نخواهد بود و بسته به شرایطی که فرزندان در آن قرار دارد پاسخ‌ها متفاوت است، ادامه داد: در کنار جامعه و مدرسه، خانواده‌ها باید به وظایف خویش در این زمینه عمل کنند.
یوسفی افزود: فرزندانی که از اولیایی حساس، متعهد و آشنا با مسائل تربیتی برخوردار باشند، در بستر تربیتی مناسب از امکانات تعالی دینی، اخلاقی، علمی، هنری، ورزشی و در مجموع هویتی خویش برخوردار خواهند شد و در این عرصه به‌گونه‌ای تربیت خواهند شد که به‌طورکلی در برابر آسیب‌ها، تهدیدها و انواع خطرات احتمالی که در فراز و نشیب زندگی فراروی آن‌ها رخ می‌دهد به‌گونه‌ای باکفایت عمل کنند.
به باور این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات، در این زمینه موارد تربیت دینی - انقلابی فرزند، تربیت نوع‌دوستانهٔ فرزند، تربیت علمی و خلاق فرزند، تربیت هنری فرزند، هویت بخشیدن به فرزند، شکوفاسازی استعدادهای فرزند، ارضای هیجان جویی فرزند، توجه به گروه همسالان فرزند و حساسیت لازم به نحوه پرکردن اوقات فراغت و ... قابل‌طرح هستند.
یوسفی تصریح کرد: در بحث سواد رسانه‌ای اولیا نیز به‌عنوان زمینه‌ساز و پیش‌نیاز سواد رسانه‌ای کودکان، اقدام‌هایی نظیر ضرورت کسب شناخت، انتقال برخی از اطلاعات ضروری به فرزند و درنهایت فرهنگ‌سازی جهت استفاده بهینه از رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطی حائز اهمیت است.
ضرورت تدوین رژیم مصرف رسانه‌ای
وی تشریح کرد: افزایش میزان نظارت والدین بر نحوه و کیفیت استفاده کودکان از رسانه‌ها، تلاش اولیا برای افزایش آگاهی از مضامین و محتوای تولیدات رسانه مورداستفاده توسط کودک خود، مشخص‌کردن قواعد مشخص برای کودکان در استفاده از رسانه شامل نوع وسیله، محل استفاده در منزل، مدت‌زمان، ساعات استفاده از جمله محورهای مدنظر در این زمینه می‌باشند.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات اضافه کرد: استفاده از ظرفیت برنامه‌های کودک در رسانه ملی و شبکه‌های استانی برای آموزش سواد رسانه‌ای، توجه به قابلیت منحصربه‌فرد و فوق‌العاده بازی‌های رایانه‌ای و تولید بازی‌های بومی با مضامین انتقال پیام‌های مرتبط باسواد رسانه‌ای، گنجاندن این سرفصل و محتوا در دروس آموزشی از مقطع ابتدایی به صورتی پربارتر و استفاده از کارگاه‌های آموزشی ویژه کودکان و اولیا در مدارس و لحاظ جدی آموزش سواد رسانه‌ای در آموزش رسمی مدارس ابتدایی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند مؤثر واقع شود.
یوسفی با بیان اینکه تدوین الگویی تحت عنوان رژیم مصرف رسانه‌ای توسط آموزش‌وپرورش در خصوص کودکان دانش‌آموز بسیار ضروری است، ادامه داد: برخی اصلاحات و تغییرات در سیستم آموزشی متناسب با مقتضیات زمانی جهت انطباق با شرایط حاضر و پاسخ‌گویی به نیازهای موجود ضروری است.
به‌خاطر شرایط سنی کودکان، توجه به انتخاب رویکرد کودک محور در آموزش سواد رسانه‌ای و مدل‌های متناسب با شیوه‌های دوسویه و گفت‌وگویی و توجه به آموزش در دو سطح عملی و نظری، اهمیت دارد.
اولیای مدرسه با تکنولوژی‌های نوین ارتباطی آشنا شوند
به گفته یوسفی، در سطح نظری کودکان متناسب با سن خود مبانی مفهومی رسانه و واژگان اصلی علم مطالعات رسانه و موارد مرتبط را یاد می‌گیرند و در سطح عملی نیز مهارت نقد، تفکر انتقادی و بازخورد دادن را می‌آموزند.
وی با بیان اینکه تغییر آموزش سنتی در مدارس که به‌نوعی آموزش بانکی و انبارکردن اطلاعات در ذهن دانش‌آموزان است به شیوه آموزش از طریق طرح مسئله، گامی مهم و اساسی در ملزم کردن کودکان و نوجوانان به تفکر انتقادی به‌عنوان عاملی برای توسعه‌یافتگی است، تصریح کرد: در شیوه آموزشی طرح مسئله، به کمک گفت‌وشنود انتقادی و طرح سؤالات تحریک‌کننده توسط معلم، ذهن دانش‌آموزان برای فکر واداشته می‌شود و دانش‌آموزان راجع به سؤال، نظر خود را در کلاس درس ارائه می‌دهند.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات بر این باور است که شناخت اولیای مدرسه از تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و ارتقای سواد رسانه‌ای خود مربیان، تولید و به‌کارگیری محتواهای الکترونیکی آموزشی، توسعه و تأمین زیرساخت‌ها در مدارس از جمله مواردی دیگر هستند که به مدد فعالیت‌های پژوهشی می‌بایست جهت دستیابی به اهدافی همچون پرورش کودکان متفکر در برخورد با رسانه‌ها، مدیریت اطلاعات توسط کودکان و تسلیم نشدن در برابر ابزارهای رسانه‌ای قدرتمند جهانی، افزایش توانایی مهارت کودکان برای برقراری ارتباط و طرح عقاید و افکار خود در سطح گسترده، ایجاد توانایی تحلیل پیام در رسانه توسط دانش‌آموزان، لحاظ شود.
وی با بیان اینکه این روزها به دلیل آموزش مجازی کودکان، وابستگی به فضای مجازی بیشتر شده است، افزود: در کنار مزایای متعدد بهره‌گیری از این فناوری‌ها، لحاظ آسیب‌ها و زیان‌هایی همچون احساس انزوا، افسردگی، احساس بی‌حوصلگی و خستگی، کم‌رنگ‌تر شدن مرز بین خیال و واقعیت، پیامدهای بد و ناخوشایند به لحاظ مواجهه با محتواهای خشن و جنسی و غیراخلاقی، افزایش رفتارهای پرخاشگرانه و کاهش اقدامات جامعه یاور بسیار ضروری است.
یوسفی با اشاره به اینکه علاوه بر آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی برای کودکان، آسیب‌های سلامت جسمانی نیز حائز اهمیت است، ادامه داد: کم‌تحرکی و چاقی و اختلال در رشد جسمانی خطر ابتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت، بروز اختلال‌های حرکتی، سردرد و خستگی چشم، اختلالات خواب جزو آسیب‌های این حوزه محسوب می‌شوند.
حضور کودکان در فضای مجازی با نظارت والدین
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات با تاکید بر اینکه سو استفاده از کودکان در فضای مجازی و زورگویی‌های اینترنتی از جمله موارد مشابه دیگر در زمینه آسیب‌ها است، تصریح کرد: والدین در درجه اول باید خودشان آسیب‌های فضای مجازی را در خصوص کودکان بشناسند و با این شناخت و آگاهی فضای گرم و ایمن و صمیمی در خانواده و اعتماد کودک به والدین بدون واهمه باعث می‌شود از بروز اتفاق‌های ناخوشایند پیشگیری بموقع انجام داد.
وی با اشاره به اینکه در چنین فضای صمیمی مبتنی بر اعتماد باید به کودکان واضح و بی‌پرده گفته شود که فعالیت‌های آن‌ها در فضای مجازی زیر نظر والدین باید باشد، تشریح کرد: آموزش به کودکان در خصوص اینکه چطور و به چه شکل مناسب و به‌جا از فضای مجازی استفاده کنند از گام‌های اساسی است.
یوسفی یادآور شد: مواردی همچون ممنوعیت اشتراک‌گذاری تصاویر خانوادگی و شخصی، حفاظت از رمزهای عبور شخصی و محرمانه، عدم قرار ملاقات با افرادی که در فضای مجازی آشنا شده‌اند، فاش نساختن اطلاعات شخصی اعم از آدرس، شماره تماس، اسم مدرسه و… در اینترنت، عدم پاسخ‌گویی به پیام‌ها و متن‌های مشکوک و تهدیدآمیز، اطلاع دادن موضوعات مهم به والدین و ... ازجمله محورها مدنظر برای حضور در شبکه‌های اجتماعی است.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات با اشاره به اینکه در هر خانواده باید قوانینی برای استفاده از فضاهای مجازی باشد و همه اعضای خانواده ملزم به رعایت آن‌ها باشند، گفت: همراهی کودکان در فضای مجازی و اختصاص وقت توسط والدین، نشان کردن سایت‌های مورد تأیید و موردعلاقه کودک جهت دسترسی ساده‌تر بدون جستجو، استقرار رایانه در فضای مشترک خانه که امکان نظارت مستمر بر عملکرد کودک امکان‌پذیر باشد یا نظارت متناسب شایسته در وسیله‌هایی چون گوشی و تبلت از جمله موارد دیگر است.
وی تشریح کرد: عدم عضویت در شبکه‌های مجازی غیر کلاسی توسط کودکان و استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی و محافظ برای محدود ساختن دسترسی کودک به سایر برنامه‌های دستگاه یا وب‌سایت‌های نامناسب امکان نظارت بر فعالیت‌های کودکان در فضای مجازی را تسهیل و ارتقا خواهد داد.
