سبوكي به بلوغ هنري رسيده است

آفتاب‌‌نیوز : در كشور ما شايد كاريكاتور از جمله هنرهايي باشد كه با وجود اقبال عمومي و علاقه‌اي كه قاطبه مردم به آن دارند و گاه با ديدن كاريكاتوري به وجد مي‌آيند، اما هنوز چنان كه بايد و شايسته است شناخته شده نيست، هنري كه سالها در جامعه مطبوعاتي ايران به خدمت مشغول است، اما در حقيقت آن را مي‌توان از هنرهاي جواني دانست كه بايد براي حضور بيشتر خود در عرصه رسانه‌هاي عمومي از جمله مطبوعات سعي بيشتري كند؛ در خانه كاريكاتور، روزي كه از افشين سبوكي تجليل به عمل آمد؛ اما چهره‌هاي جوان، پرانرژي و در عين حال هدفداري آمده بودند كه به اين هنر با عشق و علاقه فكر مي‌كنند تا بتوانند آنچه كه شايسته اين هنر است را در جامعه بشناسانند و عرضه كنند. البته ضمن اينكه اين سنت را به فال نيك مي‌گيريم، ولي لازم به يادآوري است كه فقط از هنرمنداني كه سني از آنها گذشته تجليل نشود، بلكه هنرمندان جواني هستند كه با وجود سن كم شايسته تجليل و تكريم‌اند.

وقتي كه وارد خانه كاريكاتور مي‌شوي در و ديوار گواهي مي‌دهند كه اين خانه با خانه‌هاي ديگر تفاوت دارد، روزي كه كارهاي افشين سبوكي در فضاي راهرو و سالن خانه تو را به تماشاي خود دعوت مي‌كرد، اما مي‌دانستي براي تجليل از كسي مي‌روي كه در آستانه مهاجرت به كشور كاناداست تا بر داشته‌ها و اندوخته‌هاي خود بيافزايد، به اين اميد كه در آينده با كوله‌باري از تجربه و دانش به كشور برگردد.

افشين سبوكي سال 1345 متولد شد و فارغ‌التحصيل رشته نقاشي از دانشگاه تهران است و همكاري خود را با مطبوعات به شكل حرفه‌اي از سال 1371 با روزنامه همشهري و كيهان كاريكاتور آغاز كرد و در طول يك دهه در عرصه اين هنر به‌ويژه «كاريكاتور چهره» به چهره‌اي موفق تبديل شده است. وي حدود يك دهه نيز در خانه كاريكاتور كه وابسته به سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران است، به آموزش طراحي و كاريكاتور مشغول بود و شاگردان فراواني را به جامعه هنري و مطبوعاتي كشور معرفي كرد. وي اساسا تيپ وشخصيتي آرام، متين و با وجود توانايي‌ها بي‌ادعا و فروتن است.

مراسم تجليل از افشين سبوكي از جنس ديگري بود، از يك جا نشستن در فضاي تاريك و فقط به سخنان چند تن گوش كردن خبري نبود، ضمن آنكه سالن كوچك خانه چنين اجازه‌اي را نمي‌داد، اما در عين حال هنرمندان آمده بودند تا در فضايي صميمي با سبوكي خوش‌وبش و گفت‌وگو كنند. در حقيقت مي‌توان گفت كه مراسم تجليل از يك هنرمند كاريكاتوريست، كاريكاتوري از مراسم‌هاي معمول و روزمره بود: از ابتداي ورود تا اهداي لوح يادبود خانه كاريكاتور و جوايز ديگر به سبوكي همه ساده، بي‌تكلف و بدون زرق وبرق بود! همه كساني كه آمده بودند واقعا براي تجليل از سبوكي و هنر كاريكاتور حضور يافتند، نه براي افاده و تبختر و فخر فروختن! اينجا هر كسي كه آمده بود يا افشين سبوكي را مي‌شناخت، يا كاريكاتور را و يا كارهاي سبوكي را.

همانگونه كه گفته شد از ابتدا كه وارد سالن خانه كاريكاتور مي‌شدي در وهله اول كارهاي سبوكي تو را به مهماني تماشايي شيرين از رنگها و طرح‌هاي قوي دعوت مي‌كرد و خود سبوكي و همسرش كه با رويي شاد و خندان از تو استقبال مي‌كردند و سپاسدار همكاران و دوستان خود بودند و جالب‌تر شاگردان سبوكي بودند كه داشته‌هاي خود را مديون او مي‌دانستند و از او به عنوان معلمي شكيبا و توانا در عرصه آموزش ياد مي‌كردند.

در اين مراسم سه تن از كاريكاتوريستهاي كشور آقايان: اسماعيل عباسي، داود شهيدي و اردشير رستمي هنگام اهداي لوح يادبود به افشين سبوكي، در دقايقي اندك در باره كارهاي سبوكي سخن گفتند.

*گفت‌وگو با چهارتن از كاريكاتوريستهاي ايران در باره ويژگي و كارهاي افشين سبوكي

در اثناي اين مراسم آقايان اسماعيل عباسي، توكا نيستاني، فرهاد فروتنيان و اردشير رستمي از كاريكاتوريستهاي معاصر كشور در گفت‌وگويي اختصاصي با آفتاب‌نيوز ديدگاه‌هاي خود را در باره كارها و طرح‌هاي سبو كي ابراز داشتند.

عباسي:سبوكي در ترسيم خطوط محيطي به پختگي رسيد
اسماعيل عباسي روزنامه‌نگار و كاريكاتوريست پيشكسوت و نام آشناي ايران گفت: سبوكي دوره‌اي را طي كرد كه يك سير تكاملي در هنر ايشان ديده مي‌شود. از ويژگي‌هاي سبوكي در شيوه كاري به يك معنا مي‌توان گفت كه وي هنرمندي خودساخته است. وي در شيوه كاري كه بنيان گذاشت، ضمن آنكه از كارهاي ديگر هنرمندان در كاريكاتور چهره الهام گرفت، ولي با ابتكاراتي كه به خرج داد، به مرز خلاقيت رسيد و سبكي را به وجود آورد كه بدون امضاي او هم قابل تميز است؛ براي هنرمند اين موفقيت مهم و حايز اهميت است.

عباسي گفت: سبوكي از هنرمندان نسل بعد از انقلاب است. وي از كساني است كه از همان ابتدا در كنار فراگيري طراحي در «كاريكاتور چهره» استعداد خيلي خوبي از خود نشان داد و به يك روشي از طراحي در چهره رسيد كه از آن در طراحي به عنوان «روش حجمي» ياد مي‌كنند. اين روش بسيار سخت است. براي طراحي چهره مهارت زيادي لازم است به گونه‌اي كه هنرمند بايد بتواند هم اغراق و شباهت به سوژه اصلي را به خوبي اجرا كند؛ ولي سبوكي با كارهايي كه از همان آغاز شروع كرد، توانست اين دو را در كنار هم انجام دهد و در كاريكاتور چهره صاحب نام شود.

عباسي كه خود در تئوري كاريكاتور صاحب نظر است، مي‌افزايد: كاريكاتور شاخه‌هاي مختلفي دارد، مانند كميك استريپ يا انيميشن؛ هنرمندي كه استعداد خاصي از خود سراغ دارد مي‌تواند در اين شيوه‌ها توانايي‌هاي خود را بيازمايد كه سبوكي با هوشياري استعداد خود را شناخت و در اين كارها هم موفق شد.

وي افزود: يك كاريكاتوريست براي طراحي چهره بايد دو مهارت را همزمان داشته باشد: يكي قدرت طراحي كه بتواند تمام خصوصيات فيزيكي چهره را طراحي كند كه ابعاد اغراق آميزي به آنها بدهد و ديگري برداشتهاي خاص هنرمند است؛ افشين در هر دو زمينه به موفقيت رسيد. وي غير از كاريكاتور چهره در طراحي آزاد، تيپ‌ها وشخصيت‌هايي خلق كرد كه متعلق به خود اوست. ضمن آنكه سبوكي به گفته خودش آدمكها را از هنرمندان بزرگ فرانسه مثل سامپه و يا بوسك گرفته است، ولي با يك مقدار تغييرات به اين آدمك شخصيت داد و آن را به نام خودش ثبت كرد.
از ديگر ويژگي‌هاي كار او اين است كه وي خطوط محيطي را خيلي با پختگي انجام مي‌داد؛ در ترسيم خطوط محيطي به پختگي رسيد. اينها را با قلم مو درست اجرا مي‌كند و اين خطوط تناسب‌هاي زيبايي دارند؛ مانند خط نستعليق ما؛ بسيار برجسته و پررنگ هستند. سبوكي به فيلمهاي كوتاه كارتوني هم روي آورد كه در آنها هم موفق بود.

عباسي يادآور شد: سبوكي به بلوغ هنري رسيده است، و از اينكه راهي خارج از كشور است از يك طرف مايه اميدواري است و از طرف ديگر مايه تاسف. اميدواري از اين جهت كه ايشان به داشته‌هاي علمي خود بيافزايند و تاسف از اينكه خلأ ايشان در مطبوعات حس خواهد شد.

نيستاني:كار سبوكي صرفا دفرمه كردن مدل نيست
«توكا نيستاني» از كاريكاتوريستهاي مطرح كشور نيز در اين گفت‌وگو با بيان اينكه تعداد كاريكاتوريستهاي قوي و حرفه‌اي در ايران به معناي واقعي شايد به 10 نفر هم نرسد، اظهار داشت: سبوكي از معدود افراد حرفه‌اي و از جدي‌ترين هنرمندان در عرصه مطبوعات است؛ وي از حرفه‌اش ارتزاق مي‌كند و همه انواع كاريكاتور را هم تجربه كرده است؛ ولي قوي‌ترين بخش كار او كاريكاتور چهره است. دو سه نفر در ايران در اين رشته وجود دارند كه سبوكي از چهره‌هاي خيلي موفق است؛ هم سبك منحصر به فرد خود را دارد و هم نوع نگاهش به كاريكاتور چهره فرق مي‌كند؛ صرفا دفرمه كردن صورت مدل براي او مهم نبود، بلكه چيزي از روحيه مدل در كاريكاتور او ديده مي‌شود. ضمن آنكه سبوكي كارهاي فوق‌العاده و قاب‌بندي‌هاي منحصر به فردي دارد؛ به گونه‌اي كه قاب‌بندي‌هاي طرح‌هايش خيلي جذاب و ديدني است.

نيستاني با بيان اينكه قبل از انقلاب كساني چون احمد سخاورز يا جواد عليزاده هم در بخش كاريكاتور چهره فعاليت داشتند، گفت: فرق افشين با همه اينها اين است كه در كاريكاتور چهره بيشتر از ديگر بخشها فعاليت كرد؛ سبوكي دست و ذهني قوي دارد، ولي كار بدون شرحش به پاي كاريكاتور چهره‌اش نمي‌رسد. افشين با شرايط كاري مطبوعات رشد كرد؛ يعني سرعت و تنش‌هايي كه كار مطبوعاتي دارد و فرصت خيلي كم در اجراي طرح و محدوديت زماني سبب مي‌شود كه هنرمند مجبور مي‌شود در چنين هنگامي بهترين كار را انجام دهد و افشين با توجه به اين موارد يك كاريكاتوريست خوب و موفقي بود و تكنيك‌اش منحصر به خودش بود.

*رستمي:مطبوعات امروز وامدار سبوكي است
«اردشير رستمي» طراح و روزنامه‌نگار نيز با بيان اينكه شخصيت افشين سبوكي براي من يك الگوست، گفت: افشين چون از اصول طراحي به خوبي آگاه است، مي‌تواند پرتره را خيلي خوب اجرا كند، براي همين هم خوب مي‌تواند دفرمه‌اش كند و كارهاي پرتره‌اش از يك قدرت خاص و ويژه‌اي برخوردارند.

رستمي افزود: سبوكي خط‌هاي خيلي محكمي دارد و بسيار استادانه از رنگ استفاده ‌مي‌كند و حجم در صورت و پرتره را با توانايي خاصي نشان مي‌دهد. و همين توانايي‌هاست كه امروزه يك نسل در پشت سرش قرار دارند؛ همين نسلي كه امروز در مطبوعات حضور دارند؛ در واقع مي‌توان گفت كه مطبوعات امروز وامدار سبوكي است. وي مانند كاريكاتوريستهاي سياسي كه روزنامه‌هاي دوم خرداد اوج كارشان بود، اسمش را پيدا نكرد؛ اتفاقات حاشيه‌اي در معرفي وي هيچ نقشي نداشت. افشين اسمش را مديون كارهاي خوب و قدرتش است. وي در روزنامه همشهري و شرق توانست نوعي ديگر از كاريكاتور مطبوعاتي را مطرح كند كه تا آن زمان چندان مطرح نبود.
رستمي كارهاي سبوكي را به سه دسته تقسيم كرد و گفت: بخش اول موضوعات اجتماعي است، بخش ديگر كاريكاتور چهره يا پرتره است و بخش سوم تصوير سازي است. سبوكي به مردم عادت داد كه به جاي عكس كاريكاتور ببينند و همين شأن و جايگاه كاريكاتور را ارتقا بخشيد.

*فروتنيان:سبوكي در كارهايش پيشداوري نمي‌كند
فرهاد فروتنيان كه از كاريكاتوريستهاي قديمي مطبوعات ايران است و علاوه بر كاريكاتور در هنر تئاتر هم صاحب‌نظر است، گفت: به نظر من در كارهاي افشين سبوكي عنصر گرافيك وجود دارد؛ اما به اندازه و در حد معقول. بر خلاف برخي از كاريكاتوريستها كه در كار گرافيك تبحر دارند و مي‌خواهند وجه گرافيكي اثر را عمده كنند، كه گاه باعث مي‌شود با انتزاع و شكستن فرمها كار ديدن اثر مشكل و غامض شود، ولي در كار سبوكي علاقه به اقتدار گرافيك ديده مي‌شود، اما وي مي‌خواهد كاريكاتور بكشد تا يك طرح گرافيكي. يكي از كارهايي كه وي در آن خيلي توانا است پرتره‌هايي است كه بسيار قوي و با صلابت است؛ سبوكي گرچه كارتون مي‌كشد ولي صورت‌ها براي خودش دنياي خاصي دارد. در پرتره‌هايش انعكاس شخصيت او ديده مي‌شود و ظاهرا در كارش پيشداوري نمي‌كند و طرح‌هايش شخصيت و شناسنامه خاصي دارد.