مالیات، بهشت ثروتمندان و برزخ ضعفا؟!
نظام مالیاتی در هر اقتصادی سه وظیفه تامین درآمد پایدار برای دولت، بازتوزیع ثروت و مانع شدن از گسترش فعالیت‌های مخل تولید را برعهده دارد که در دنیا تقریبا ۸۰ درصد تامین مالی دولت‌ها از محل مالیات تامین می‌شود اما این سهم در ایران کمتر از ۳۰ درصد است.
در این زمینه، وزیر اقتصاد وعده داده است تا چهار سال آینده سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی را به ۵۰ درصد افزایش دهد که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی این امر با بستن راه‌های فرار مالیاتی، شفاف‌سازی اقتصاد و ایجاد پایه‌های مالیاتی امکان‌پذیر است.
علاوه براین، نظام مالیاتی ایران در بازتوزیع ثروت نیز همانند تامین درآمدی پایدار برای دولت ناکارآمد بوده است، زیرا تاکنون در قانون، مالیاتی برای قشر ثروتمند جامعه درنظر گرفته نشده و در دو سال اخیر هم که مالیات خودرو و خانه‌های لوکس برای این قشر تعیین شده است، طبق گزارش تفریغ بودجه سال گذشته هیچ مالیاتی از این محل اخذ نشده است و برای سال‌جاری نیز صاحبان خودرو و خانه‌های لوکس تا بهمن ماه فرصت دارند مالیات مربوطه بپردازند که باید منتظر ماند و دید سازمان امور مالیاتی در این زمینه چه عملکردی خواهد داشت.
آماری جدید از فرار مالیاتی
از سوی دیگر، فرار مالیاتی به عنوان سدی مقابل درآمدها و تحقق عدالت مالیاتی همچنان در اقتصاد ایران وجود دارد و بسترهای آن بسته نشده است؛ به گونه‌ای که آخرین آمارها از این موضوع از سوی امید علی پارسا - رئیس سابق سازمان امور مالیاتی - حاکی از آن است که فرار مالیاتی در کشور ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است که ۵۰ درصد فرارمالیاتی و مابقی ناشی از اجتناب مالیاتی است.
البته، رحمانی - عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس - اعلام کرده که در حال حاضر به اندازه بودجه ۱۵ استان کشور فرار مالیاتی داریم و اگر این چهار دلار به بخش محرومیت‌زدایی ما تزریق شود، می‌توانیم امکانات اولیه رفاهی را در کلیه روستاهای کشور ایجاد کنیم.
فشار مالیات‌ستانی به اقشار ضعیف به استناد آمار
همچنین، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان به منظور هوشمندسازی مالیات در راستای بستن راه‌های فرار مالیاتی نیز تاکنون به ثمر نرسیده است و گزارش تفریغ بودجه سال گذشته بیانگر این است که از ۱۵۵ هزار نفر مشمولین شناسایی شده در این زمینه، صرفاً ۵۴ هزار و ۴۹۰ نفر معادل (۳۵ درصد) مشمولین در سامانه مالیاتی ثبت نام کرده‌اند و ۶۵ درصد پزشکان و وکلا فرار مالیاتی دارند.
در این بین، از وزرای اقتصاد گرفته تا مسئولان سازمان امور مالیاتی خبر از رشد بالای درآمدهای مالیاتی می‌دهند در حالیکه خبری از اخذ مالیات از ثروتمندان و بستن راه‌های فرار مالیاتی نیست و این احتمال را تقویت می‌کند که بار و فشار مالیات‌ستانی در ایران بر دوش اقشار ضعیف و متوسط جامعه است.
به گونه‌ای که آخرین آمار از وصول درآمدهای مالیاتی در شش ماهه سال‌جاری بیانگر این است که درآمدهای مالیاتی در این مدت تحقق ۱۰۱ درصدی و رشد بیش از ۶۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد و سهم مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر کالا و خدمات که اکثر مشمولان آن قشر متوسط و ضعیف جامعه هستند، از ۱۳۸ هزار و ۵۱۹ میلیارد تومان کل درآمدهای مالیاتی به ترتیب ۸۶ هزار و ۹۲۹ میلیارد تومان و ۵۱ هزار و ۵۹۰ میلیارد تومان بوده است.
همچنین، مالیات بر کالا و خدمات که از مصرف‌کنندگان اخذ می‌شود، در شش ماهه ابتدایی امسال ۵۱ هزار و ۵۹۰ میلیارد تومان با رشد ۷۰ درصدی نسبت به دوره مشابه وصول شده که ۸۴ درصد بودجه مصوب این مدت را محقق کرده و معادل ۶۳۶۰ میلیارد تومان مالیات بر ثروت به خزانه واریز شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل ۵۱ درصد کاهش یافته است.
نظام مالیاتی که سد سوداگری نیست
طبق این گزارش، وظیفه دیگر مالیات هدف‌گیری فعالیت‌های مخل تولید چون دلالی و سوادگری در بازارهای طلا، ارز، مسکن و... است که مالیات بر خانه‌های خالی بدین منظور تعیین شد تا با تنظیم گری و افزایش عرضه مسکن، موجب کاهش قیمت مسکن و بهبود این بازار شود اما تاکنون این مالیات در پیچ‌وتاب مراحل اجرایی قرار دارد و بین وزارت راه و شهرسازی و سازمان امور مالیاتی بر سر معرفی واحدهای خالی اختلاف وجود دارد.
علاوه براین، مجلس طرح مالیات بر عایدی سرمایه را نیز در راستای حذف فعالیت‌های سوداگرایانه در بازارهای طلا، ارز، مسکن، خودرو و ... تدوین کرد که نقدهای بسیاری به آن وارد است و تاکنون در مجلس قرار دارد که امید است با رفع ایرادات، به قانون تبدیل شود.
راهکاری برای اصلاح نظام مالیاتی ایران
بنابراین، در شرایطی که هم به اذعان کارشناسان و هم بررسی آمار بیانگر ناکارآمد بودن نظام مالیاتی در ایران، تحت فشار قرار داشتن اقشار ضعیف و استثنا ثروتمندان از مالیات‌ستانی است، کارشناسان اقتصادی معتقدند که ضمن بستن راه‌های فرار مالیاتی، هوشمندسازی مالیات و ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید اجرای مالیات بر مجموع درآمد را علاج نظام ناکارآمد مالیاتی ایران است که طبق اعلام وزیر اقتصاد، لایحه مالیات بر مجموع درآمد در وزارت اقتصاد در حال آماده‌سازی است.
البته، زمان اجرای مالیات بر مجموع درآمد نیز مهم است، زیرا به اعتقاد کارشناسان اجرای یک قانون مالیاتی جدید نباید با رکود اقتصاد یک کشور همزمان باشد.
