پیام حضور احمد مسعود در ایران
خبرگزاری روسی اسپوتنیک که از ابتدای ماجرای درگیری در افغانستان از تحولات مربوط به جبهه مقاومت علیه گروه تروریستی طالبان گزارش می‌داد، خبر داد احمد مسعود به ایران آمده است. اسپوتنیک نوشت منبع خبرگزاری اسپوتنیک افغانستان از مشهد می‌گوید که روز چهارشنبه، ۱۲ آبان، احمد مسعود، فرمانده جبهه مقاومت ملی، با محمد اسماعیل‌خان، فرمانده پیشین جهادی در مشهد دیدار کرده است. این منبع می‌افزاید احمد مسعود در این دیدار پیام دعوت امام علی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان را برای ایجاد حکومت همه‌شمول و فراگیر آورده بود. او تأکید دارد که فرمانده اسماعیل‌خان تاکنون به این پیام هیچ پاسخی نداده است. اسپوتنیک همچنین می‌نویسد تاکنون جبهه مقاومت ملی نیز در این خصوص چیزی نگفته است. این در حالی است که علی میثم نظری، سخنگوی جبهه مقاومت، آخر هفته گذشته در یک گفت‌وگوی ویژه با خبرگزاری اسپوتنیک گفته بود مسعود در داخل افغانستان حضور دارد.
نکته درخور توجه در خبر اسپوتنیک، این است که اثری از دیدار احتمالی مسعود با هیچ‌کدام از مقامات ایرانی نیست. علاوه بر این، خبر انتقال پیام از رئیس‌جمهور تاجیکستان به والی هرات در حالی منتشر می‌شود که تاجیکستان از ابتدای شروع چالش جبهه مقاومت ملی پنجشیر با گروه تروریستی طالبان، از موضع حمایت از جبهه مقاومت وارد صحنه شده است و حتی زمانی که طالبان، پنجشیر را به اعمال فشار از طریق قطع برق و اقدامات مشابه تهدید کرد، دولت تاجیکستان متقابلا تهدید کرد در این صورت اقدام مشابهی را علیه افغانستان انجام خواهد داد که در این زمینه به واردات از تاجیکستان تکیه دارد. تاجیکستان در دو نشست با میزبانی پاکستان و ایران با همسایگان افغانستان نیز شرکت کرده است و علاوه بر این، یکی از ۱۰ طرفی بود که در نشست مشابهی در مسکو، با حضور طالبان، شرکت کردند. ایران نیز در هر سه نشست حضور داشته است.
از سوی دیگر، خبر حضور مسعود در ایران در حالی منتشر می‌شود که جمعه، در خبری که از دیدار سفیر ایران در افغانستان با مقامات طالبان منتشر شد، برنامه سفر هیئتی از سوی این گروه به تهران نیز اعلام شد. در دیدار بهادر امینیان و سرپرست وزارت تحصیلات عالی دولت موقت خودخوانده طالبان مقرر شد هیئتی از طالبان جهت «تحکیم همکاری‌ها» میان دو کشور به ایران سفر کند. به گزارش ایسنا، به نقل از پایگاه خبری وزارت تحصیلات عالی افغانستان که هم‌اکنون توسط گروه تروریستی طالبان اداره می‌شود، در دیدار سرپرست اعلام‌شده طالبان برای این وزارتخانه و سفیر ایران، عبدالباقی حقانی مدعی شد «به‌منظور ایجاد فرصت‌های تحصیلی برای مهاجران افغان در ایران، تحکیم همکاری‌ها میان دو کشور و بورسیه‌های تحصیلی، یک تیم تکنیکی وزارت تحصیلات عالی افغانستان به ایران سفر میکند و روی این موارد با مقامات مسئول کشور ایران مشترکا کار خواهد کرد». طبق این گزارش، سفیر ایران نیز ضمن اطمینان در زمینه همکاری‌های تحصیلی با افغانستان، گفت با توجه به اولویت‌های کشور افغانستان، آماده همکاری با تیم این وزارت بوده و تجارب خود را در این زمینه با آن‌ها به اشتراک می‌گذارد. این در حالی است که برخی ناظران از خطرات دسترسی احتمالی نیروهای طالبان به اطلاعات و مشخصات دانشجویان افغانستانی در نتیجه این تعامل ابراز نگرانی کرده‌اند. بسیاری از فعالان دانشگاهی افغانستان در سال‌های گذشته از منتقدان طالبان بوده‌اند یا رویکرد‌هایی برخلاف خواست طالبان را دنبال کرده‌اند؛ به‌خصوص که این گروه تروریستی، اساسا با تحصیل زنان مخالفت‌هایی دارد و نیز در سابقه این گروه کشتار‌های گسترده شیعیان هزاره ثبت شده است؛ یعنی گروهی جمعیتی که طبعا بخش مهمی از افغانستانی‌های ساکن در ایران به آن تعلق دارند. در حال حاضر نیز با تسلط گروه تروریستی طالبان بر افغانستان، برنامه‌های تحصیلی در مقاطع تحصیلی عادی و تکمیلی، به‌ویژه برای دختران، با مانع مواجه شده است.
به گزارش شرق، امینیان همچنین پیش از این در سفر به ولایت غزنی و پس از دیدار با مقامات طالبان در این ولایت، وعده داده بود ایران در قسمت بازسازی و مرمت آثار تاریخی ولایت غزنی همکاری خواهد کرد. ایسنا به نقل از خبرگزاری صدای افغان، آوا، نوشته بود سفیر ایران در افغانستان، روز پنجشنبه به ولایت غزنی سفر کرد. امینیان در سفر به ولایت غزنی، با مقام‌های محلی دولت خودخوانده طالبان دیدار و از موزه و برخی آثار تاریخی غزنی نیز در جریان این سفر بازدید کرد. او در جریان سفر خود وعده داده که دولت متبوعش در قسمت بازسازی و مرمت برخی از آثار تاریخی دیگر این ولایت نیز همکاری خواهد کرد. سفیر ایران در افغانستان، ولایت غزنی را ولایتی تاریخی خواند و گفت ایرانی‌ها نیز از گذشته به غزنی علاقه داشتند و این ولایت، شخصیت‌هایی همچون ابوریحان بیرونی و حکیم سنایی غزنوی را دارد.
پیام یک سفر
عبدالرضا فرجی رادعبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک نیز در خبرآنلاین نوشت: شاید بتوان گفت که حضور اخیر احمد مسعود در مشهد و ملاقات با اسماعیل خان نوعی عکس العمل از سوی ایران تلقی نمود که به طالبان فهمانده شود رفتار غیر دوستانه می‌تواند با عمل متقابل همراه باشد.
برخلاف انچه که پیش بینی می‌شد طالبان بتوانند امنیت و ثبات را به افغانستان باز گردانند، مشخص شده که انتظاری معقولی به نظر نمی‌رسد. از سویی عملکرد خود طالبان موجب بی نظمی و ناامنی شده به طوری که کمتر روزی به اتمام می‌رسد که قتل و کشتاری توسط نیروهای طالبان صورت نپذیرد.
همین دیروز در مزار شریف ۴ نفر از خانم‌های طرفدار حقوق زنان که اتفاقا یکی از آن‌ها از اساتید دانشگاه بلخ بوده اند کشته و جنازه‌های مقتولین در گودالی انداخته شد. در همان روز دو نفر از نظامیان زن سابق به همراه دو تن از بستگانشان در خانه مورد حمله سربازان طالبان قرار گرفتند و کشته شده اند.
با توجه به تعداد زیاد نیروهای ارتش سابق افغانستان به نظر می‌رسد کشتار آن‌ها که از همان روز‌های اول پیروزی طالبان اغاز گردید ادامه پیدا کند، زیرا که طالبان این نیرو‌ها را به عنوان خطری بالقوه تلقی می‌کنند که امکان دارد در اینده به گروه‌های مخالف به ویژه نیروهای جبهه مقاومت بپیوندند و به خاطر آموزش‌هایی که دیده اند لقمه‌ای آماده برای دشمنان طالبان تلقی شوند.
از سوی دیگر قدرت گیری روز افزون داعش در افغانستان خود خطری بزرگ هم برای امنیت افغانستان و هم برای تثبیت حاکمیت طالبان به شمار می‌رود. قبلا که داعش با نیروهای تخمینی ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نفره خود که در دو ولسوالی شرقی فعال بودند حالا میدان فعالیت خود را به چند شهر دیگر و از جمله دو شهر بزرگ قندهار و کابل گسترش داده اند. گفته می‌شود که بعضی از نیروهای ارتشی بخاطر نجات جانشان از انتقام گیری طالبان به داعش پیوسته اند و همین امر بر قدرت آن‌ها و گسترش حوزه نفوذشان افزوده است.
هر چند این احتمال داده می‌شود که بعضی نیروهای تندروی طالبان بعد از پیروزی به حکومت دلخواهشان نرسیده و با داعش پیوند خورده اند. علاوه بر آن ایغور‌های خشن سین کیانگ و نیز گرو‌های تندروی ازبکستان همچون حرکت اسلامی ازبکستان نیز با آن‌ها همکاری می‌کنند. احتمالا با شروع پروژه‌های عمرانی همچون جاده سازی، خانه سازی، ایجاد خطوط آهن، استخراج معادن و ایجاد خط لوله گاز تاپی که قرار است توسط چینی‌ها و پاکستان صورت پذیرد فعالیت داعش برای خرابکاری بیشتر را در اجرای پروژه‌ها شاهد باشیم.
از طرف دیگر طالبان تکلیف خود با چند همسایه و کشور‌های نزدیک به افغانستان روشن نکرده است. در حالی که رابطه با پاکستان، چین و ترکمنستان به خوبی پیش می‌رود و تکلیف رابطه با ایران، تاجیکستان و ازبکستان مشخص نیست. طالبان علاقمند توسعه رابطه با ازبکستان است و حتی وزیر خارجه آن کشور هفته گذشته با مقامات ارشد طالبان در کابل ملاقات و گفتگو نمود، ولی به خاطر حضور گروه‌های تروریستی ازبک در افغانستان و عدم اراده قوی طالبان برای سرکوب و یا تحویل آن‌ها طبیعی است که ازبکستان این رابطه را عمیق تلقی ننماید.
گفتگو‌های اقتصادی خوبی با طالبان در کابل صورت گرفت و حتی قرار بر این شد که مسیر ارتباط ازبکستان به دریای آزاد از طریق افغانستان و پاکستان صورت پذیرد. موضوعی که ازبک‌ها با اختصاص بودجه ۵۰۰ میلیون دلاری در ایران بدنبال این اتصال بودند که متاسفانه پس از چند سال پیگیری و بخاطر ناهماهنگی‌های داخلی نتیجه‌ای نگرفتند.
روابط طالبان با تاجیکستان نیز تیره است و می‌توان گفت در میان همسایگان بدترین رابطه را با این کشور فارس زبان دارند. البته شاید بتوان گفت که بی میلی به توسعه رابطه بیشتر از سوی تاجیکستان باشد، زیرا که تاجیک‌ها پس از سپری کردن یک دوره جنگ داخلی خونین با گروه اسلام گرا و ایجاد ثبات نسبی در کشور مجدا نمی‌خواهند از طریق ارتباط نزدیک با طالب‌ها کشور خود را در بحران ببینند بویژه آن که در سال‌های اخیر تاجیکستان مسیر توسعه را طی میکند و بی ثباتی سمی خواهد بود که به این امر ضربه اساسی خواهد زد و سرمایه گذاران را فراری خواهد داد.
همچنین دولت و مردم تاجیک بخاطر همزبانی و هم فرهنگی با فارس زبانان افغانستان برایشان آسان نیست که تعصب قومی طالبان علیه فارس زبانان را تحمل کنند. به همین جهت هم اکنون تاجیکستان به یکی از کانون‌های جذب مخالفین طالبان در آمده است. امری که در اینده باعث اختلافات بیشتر دو کشور خواهد شد.
رابطه طالبان با جمهوری اسلامی ایران نیز هنوز وضعیت مشخصی پیدا نکرده است. از سویی مسئولین ایرانی سیگنال‌های مثبت برای اطمینان بخشی ارسال می‌نمایند، ولی سیگنال‌های طرف مقابل مثبت و منفی است. مثلا در مورد کنفرانس اخیر در تهران طالبان آن را برای افغانستان مثبت ارزیابی کرد، ولی در زمینه برخورد با شیعیان و فعالیت‌های اقتصادی و زیر ساختی با ایران شوقی همچون چین، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان از خود نشان نمی‌دهند. مثلا فعالیت اقتصادی با ترکمن‌ها را شروع کرده و قول و قرار‌ها را در مورد احداث خط لوله گاز تاپی گذاشته اند، ولی اخیرا اعلام کرده اند که هر کامیون ایرانی فقط حق دارد یکبار در ماه وارد افعانستان شود. یا این که اعلام کرده اند افغانستان هیچ گونه فعالیت بندری و تجاری در چابهار ندارد.
مشخص است که این سخنان برای دلخوشی پاکستان و هماهنگی با آن‌ها صورت گرفته است. قبل از سقوط کابل یکی از دغدغه‌های امنیتی پاکستان فعالیت هند در چابهار و ارسال کالا به افغانستان بود و مهمتر از همه از نظر امنیتی نمی‌خواهند که هندی‌ها در غرب کشورشان فعال باشند.
شاید بتوان گفت که حضور اخیر احمد مسعود در مشهد و ملاقات با اسماعیل خان نوعی عکس العمل از سوی ایران تلقی نمود که به طالبان فهمانده شود رفتار غیر دوستانه می‌تواند با عمل متقابل همراه باشد. شاید احمد مسعود با موافقت پرزیدنت رحمان سعی میکند که اسماعیل خان را ترغیب کند در دوشنبه برای همراهی‌های بیشتر مستقر شود که با توجه به روحیه اسماعیل خان و داشتن خانه و کاشانه در مشهد و نزدیکی به هرات این درخواست اجابت نگردد و شاید هماهنگی‌هایی مشورتی برای گسترش فعالیت جبهه مقاومت وی را به مشهد کشانده است.
در مجموع باید گفت که طالبان برای ایجاد صلح و ثبات در افعانستان راه درازی را در پیش دارد و موفقیت آن‌ها تضمین شده نمی‌تواند باشد. یکی از دلایل اصلی ان رفتار دوگانه خود طالبان و نیز تعصب روی سیاست‌هایی است که از ابتدا در پیش گرفتند و به رغم توصیه‌های کشور‌های نزدیک به خود برای ایجاد تغییر آمادگی لازم را نشان نمی‌دهند.
