فیاض زاهد: خطر بزرگ این است که ایران در حال فقیر شدن است
فیاض زاهد، استاد دانشگاه آینده در پاسخ به این سوال که مهمترین چالش‌های سیاست خارجی ایران چیست؟ اظهار داشت: بزرگترین مشکلات ایران به عنوان یک واحد سیاسی و جغرافیایی مساله روابط و مناسبات خارجی است. مناسبات خارجی ابعاد مختلفی دارد بخشی به جایگاه و منزلت بین المللی ایران بر می‌گردد که خود اهمیتی فرهنگی دارد و از منظر دیپلماسی عمومی محل تامل است و از منظر بازیگری و سر منشا بودن در جهان اسلام نیز تاثیر گذار است و از سویی در بخش اقتصادی و در موضوع سرمایه گذاری خارجی دعوت از ایرانیان صاحب سرمایه برای سرمایه گذاری در داخل کشور و باز کردن قفل‌های بسته شده بر کنش اقتصاد بین الملل از داخل مثل بیمه و بانک و دانشگاه و حمل و نقل و کشتیرانی و سرمایه گذاری در حوزه پتروشیمی و گاز و نفت و خودرو و مسکن و دارو است.
حل مسائل بین المللی به حل مسائل بزرگتری کمک می‌کند
وی افزود: جهان هر روز شاهد تحولات جدید و گسترده‌ای در حوزه دانش است و ایران تا دهه‌های گذشته از هر حیث ارتباط خوبی با دنیا برقرار کرده بود. به طور مثال شرکت فایزر که یکی از شرکت‌های تولید کننده واکسن در دنیا است از بیش از ۷۰ سال گذشته در جاده کرج با شرکت‌های دارویی ایران ارتباط داشته است و دارو تولید می‌کرد و هنوز هم تولید می‌کند. شرکت‌های مختلف دیگری را می‌توان اسم برد؛ لذا حل مسائل بین المللی به حل مسائل بزرگتری کمک می‌کند و آن هم حوزه اقتصاد کشور است که در ده پانزده سال گذشته سی تا سی و پنج درصد کوچکتر شده است. جی دی پی ما در در مقایسه با پاکستان و ترکیه وضعیت بسیار بغرنجی پیدا کرده است نمی‌خواهیم جی دی پی را با امارات و قطر و کویت و سایر کشور‌های نفتی دیگر مقایسه کنیم! در حوزه فرار مغز‌ها و خروج نیروی متخصص حتی در حوزه کادر درمان و در حوزه رانندگان پایه یک و … شاهد تهی شدن کشور هستیم. آماری اخیرا منتشر شد که از هر ۸۶ نفر دریافت کننده جوایز المپیادی ۸۲ نفر از کشور خارج شده اند، این‌ها نشانه‌های خوبی نیستند. بخشی از مشکلات اقتصادی به دلیل بسته شدن پنجره‌ها و در‌های گشایش و امتداد ارتباط با جامعه جهانی است. بعد از جنگ دوم جهانی اکثریت کشور‌ها فهمیدند که اقتصاد باید از حالت دولت محور به حالت کمپانی تغییر ماهیت بدهد از این رو شرکت‌ها چند ملیتی شدند. ببینید که کارخانه بویینگ که شرکتی آمریکایی است چگونه پا گرفته است. موتور بوئینگ را معمولا رویزرویس می‌سازد بخش‌های دیگر در هلند و پاکستان و چین ساخته می‌شود تکنولوژی و دانش آمریکایی است، اما نمی‌توان امروز تمام قطعات را داخل آمریکا ساخت. بی ام و نیز امروز تمام قطعات خود را در داخل تولید نمی‌کند.
امروز پرونده هسته‌ای ایران قفلی بر مناسبات سیاسی زده است
زاهد در خصوص اینکه به باور برخی کارشناسان ایران طی چند سال گذشته بر دشمنان خود افزوده است. پرونده هسته‌ای ایران هنوز پس از دو دهه کشمکش هنوز بلاتکلیف است و کشور همچنان دچار مشکلات است دیدگاه شما چیست؟ تصریح کرد: امروز پرونده هسته‌ای ایران قفلی بر مناسبات سیاسی زده است و ما را درگیر خود کرده است. انرژی هسته‌ای باید در خدمت ایران باشد، اما امروز ایران در گرو پرونده هسته‌ای است و این برای کشوری که جزو قدرت‌های اول و دوم منطقه است فاجعه‌ای محسوب می‌شود. فاجعه بزرگتر این است که ما برای تولید انرژی کشوری هستیم با داشتن کویر‌های فراوان که زمانی آن را نقمت می‌دانستیم، امروز می‌بینیم که نعمت هستند می‌توانیم تولید انرژی پاک داشته باشیم. دنیای آینده دنیای انرژی‌های فسیلی و اتمی نیست و دنیای انرژی‌های تجدید پذیر و پاک است.
کشور‌های همسایه ایران با سرعت بالایی در حال پیشرفت هستند
وی ادامه داد: ما ناچاریم که با همسایگان خود ارتباطات خوبی داشته باشیم. عربستان سعودی و امارات و قطر و کویت و دیگر کشور‌های همسایه ایران با سرعت بالایی در حال پیشرفت هستند. خطر بزرگ این است که ایران در حال فقیر شدن است و جبران این عقب ماندگی کار یکی دو سال و یک برنامه و دو برنامه نیست. برخی در گذشته پلت فرم قدرتمندی را به یادگار گذاشته بود که دولت‌های مختلف کمابیش به آن افزودند و خدمات مهمی در دوره‌های مختلف انجام گرفت البته نباید فراموش کرد که ما بعد از انقلاب دچار جنگی ۸ ساله شدیم و بعد از جنگ فرصت کوتاهی پیدا شد و تلاش‌هایی در زمان آقایان هاشمی و خاتمی شد که ایران وارد مرحله سازندگی شود، ولی بعد از این دو دولت تحریم‌ها مجددا آثاری به مراتب هولناک‌تر از جنگ به ایران تحمیل کرد و هر روز شاهد اعتراضات گسترده و کاهش بی اعتمادی و فروکاسته شدن از قدرت نفوذ ایران هستیم. اصلاح این وضعیت نیازمند تغییر رویه در حوزه سیاست خارجی است.
روسیه نمی‌تواند محور اصلی گسترش مناسبات قرار بگیرد
این کارشناس مسائل بین الملل افزود: من در دو سرمقاله گفتم که اصرار به برجسته کردن روابط با کشوری، چون روسیه که از نظر تکنولوژی عقب مانده است و از نظر تاریخی مورد تنفر مردم ایران است و از نظر بین المللی رفیق و شریک قابل اعتمادی نیست تا آنجایی خوب است که آمریکایی‌ها و غربی‌ها را تحریک کند، اما اگر خودمان نقشمان را فراموش کنیم و از یاد ببریم که روسیه نمی‌تواند محور اصلی گسترش مناسبات قرار بگیرد، چون نمی‌تواند کمک چندانی به ما بکند و این به دلیل همین ویژگی است که عرض کردم. بهتر است که ایران در رفتار سیاسی خود سبد متنوعی داشته باشد. من خوشحالم که وزیر امور خارجه در اظهارات اخیر خود و همچنین آقای رییس جمهور در سفر اخیر خود به روسیه و با نحوه برخورد پوتین و مقامات روسیه با ایشان به موضوع سیاست گسترش روابط خارجی متوازن اشاره کردند. ما نیازمند آن هستیم که با همه کشور‌های دنیا ارتباط بگیریم. نقد روسیه به این معنی نیست که آمریکایی‌ها بهتر هستند چه بسا آمریکایی‌ها از روس‌ها کثیف‌تر باشند. آمریکایی‌ها در دوران آقای خاتمی پاسخ رییس جمهور ایران را با عبارت محور شرارت دادند. پاسخ دولت آقای روحانی توسط آمریکایی‌ها با خروج ترامپ از برجام داده شد که هزینه سنگینی برای ایران داشت. چه بسا آمریکایی‌ها بدتر از روس‌ها باشند. موضوع این است که باید از تعارض میان آمریکایی‌ها و قدرت‌های دیگر از جمله چین و روسیه استفاده کنیم. این توازن می‌تواند به بازگشت عقلانیت و تامین منافع ایران کمک کند.
تنش‌های هر روزه مردم ایران را افسرده کرده است
اداره کشور سخت و نفس گیر خواهد بود
وی در مورد اینکه پیش بینی شما از تحولات آینده چیست؟ آیا احیای توافق برجام می‌تواند در حل و فصل چالش‌های آینده به ما کمک کند. گفت: با برجام ما به طور موقت وارد مرحله‌ای از تنفس می‌شویم. متاسفانه نوع نگاه بخشی از حاکمیت نسبت به رابطه با جامعه جهانی و نسبت به حوزه سیاست خارجی نگاهی بدبینانه و نامتناسب است. من فکر نمی‌کنم مقامات ایرانی ندانند که در حوزه روابط خارجی چه اتفاقی می‌افتد توصیه من این است که از آنجایی که حاکمیت یک دست شده و نگران تنش‌های اجتماعی رو به گسترش است بهتر است به خود فضای تنفس بدهد. اگر دولتی اصلاح طلب بر سر کار بود و مساله اش را با آمریکا و غرب حل می‌کرد گفته می‌شد این‌ها چه و چه هستند! اما امروز بهتر است که اصولگرایان این لطف را به تداوم قدرت و استمرار حاکمیت بکنند، چون منافعی برای ایران و مردم ایران دارد این تنش‌های هر روزه برای زندگی مردم ایران را افسرده کرده است. اداره کشور با این سیاست خارجی سخت و نفس گیر خواهد بود.
