انتقاد عبدالجبار کاکایی از وضعیت ترانه در ایران
این شاعر و ترانه‌سرا در نشست «نُت به نُت ترانه» که شامگاه چهارشنبه، ۱۲ اسفند ماه، در دانشگاه فردوسی برگزار شد درباره سرودن ترانه، اظهار کرد: سرودن ترانه به مراتب دشوارتر از سرودن شعر است؛ چراکه مهندسی و چینش کلمات ترانه تابع لحن مستتر و پنهان است و حتی چینش ارکان جمله گاهی اوقات به شکلی است که وقتی متن را بدون موسیقی قرائت می‌کنیم ممکن است خیلی دلنشین به نظر نرسد. به عنوان مثال شاید هیچکس از خواندن ترانه معینی کرمانشاهی که می‌گوید «خدا تو را از من نگیرد، ندیدم گرچه از تو خیری» لذت نبرد، اما تلفیق این کلام با موسیقی و اکسیری که موسیقی به این کلام می‌دهد باعث می‌شود آن ترانه به بهترین شکل ممکن به مخاطب عرضه شود. ترانه یک بسته شنیداری است و مهندسی و چینش کلمات کنار یکدیگر تابع قواعدی است که مهم‌ترین آن احضار کلمه‌ها بر اساس شناخت لحن است.
وی افزود: زمانی که ترانه را از دست عوام مردم گرفتند ماهیت شکل آن در دوران موسیقی مدرن و ترانه نوین تغییر پیدا کرد. کوچ ترانه‌سراها از زبان کهن شعر فارسی و سبک عراقی به زبان گفتار و محاوره، شرایط را به شکلی ایجاد کرده که می‌توان بوطیقای ادبی برای آن تدوین کرد و مراحل و شرایط آن را نوشت، اما مهم‌ترین چیزی که باید ترانه‌سرایان بدانند این است که ترانه نمی‌تواند از همه ظرفیت‌های شعر استفاده کند.
آهنگساز نقش مهم‌تری از خواننده و حتی شاعر دارد
کاکایی خاطرنشان کرد: این سال‌ها برزخی میان شعر و ترانه به وجود آمده و هدف دکلماسیون کلام پشت تریبون‌هاست. زبان گفتار زبان بیان احساسات ماست، اما آن ورزیدگی که در این سال‌ها پیدا کرده تنه به تنه شعر می‌زند و چیزی که پشت تریبون‌ها عرضه می‌شود شعر محاوره است. بنابراین آهنگساز نقش بسیار مهمی در تولید اثر موسیقیایی دارد؛ به مراتب بیشتر از خواننده و اگر زیاده‌روی نکنم حتی بیشتر از شاعر، چراکه آهنگساز مولف است و جملات انتزاعی و ذهنی را به نُت‌های موسیقی می‌کند و در احضار کلمات به شاعر کمک می‌کند.
این شاعر و ترانه‌سرا ادامه داد: من غالبا در همکاری با آهنگسازان از آن‌ها می‌خواهم که کلماتی که در ذهنشان متبادر شده تا خط‌های ملودی را تدوین کردند، پیشنهاد دهند تا بر چه اسلوب، کلمات، لحن و موسیقی خط ملودی ساخته شده و این مراودات خیلی کمک می‌کند. مخصوصا برای افراد جوانی که می‌خواهند به مارکت موسیقی راه پیدا کنند.
چرخش اقتصاد موسیقی از تولید آلبوم به استیج، تولید را دگرگون کرده است
وی با اشاره به اتفاقاتی که در جهان پیرامون موسیقی و ترانه درحال رخ دادن است، بیان کرد: نه تنها در ایران بلکه اتفاقی که در جهان افتاده این است که گسترش مولتی‌مدیا و رسانه‌های شنیداری، تقلیل آلبوم‌گرایی در بین اهالی موسیقی و گرایش به انتشار تک‌آهنگ‌ها در فضای مجازی و چرخش اقتصاد موسیقی از انتشار آلبوم به استیج‌ها، طبیعتا تولید را دچار دگرگونی کرده و سرمایه‌گذاری موسسات تجاری و پولساز در موضوع موسیقی و ترانه و تبدیل شدن آن به ابزاری برای مصرف و طراحی کردن آن به کمک وسایل شنیداری برای گوش‌ها مانند طراحی لباس مزون‌ها برای چشم‌ها شده است.
کاکایی تصریح کرد: گاهی برای پخش یک قطعه موسیقی تا رقم یک میلیارد تومان هزینه می‌شود تا آن موسیقی در ذهن‌ها جای بگیرد. با اتفاقات جدید و ابزارهای نوینی که در اختیار بشر قرار می‌گیرد، همانطور که نقاشی در مقابل عکاسی کم آورد و به سبک‌های متفاوت روی آورد، شرایط موسیقی نیز دگرگون شده و اکنون ریتم و سرعت بیشتر پاسخگوی مخاطب است و این‌ها طبیعت اتفاقاتی است که در حال رخ دادن است و مبانی زیبایی‌شناسی درحال تغییر است.
تناقض‌های محتوایی بسیاری در ترانه‌های امروزی مشاهده می‌شود
این شاعر و ترانه‌سرا عنوان کرد: آنچه که شاهد آن هستیم نزول تدریجی فایده‌گرایی در ترانه است. یعنی اگر متن را از موسیقی جدا کنیم چیزی تحت عنوان فایده‌گرایی کلام که در گذشته سبب ماندگاری اثر می‌شده وجود ندارد. آثار موفق گذشته را با اشعار به یاد می‌آوریم و موسیقی ایرانی غالبا سازی، آوازی بوده و کلام باعث به یاد آوردن و به خاطر سپردن قطعات موسیقی می‌شده، اما در روزگار جدید مشاهده می‌کنیم که کلام از اقتدار و فایده‌گرایی خود فاصله می‌گیرد. خیلی از شنونده‌های حرفه‌ای موسیقی که به کنسرت می‌روند، غالبا متوجه کلام نیستند. اگر بخواهیم برنامه‌ای برگزار کنیم و تناقض‌های محتوایی ترانه‌ها آشکار کنیم متوجه خواهید شد که پیش از این به آن‌ها دقت نشده بوده اما بسیاری از مخاطبان آن ترانه را به خاطر سپرده‌اند، بدون اینکه تناقض‌ها آن‌ها را اذیت کند.
وی اضافه کرد: به نظر می‌آید حفظ مسئله‌ای به نام هنر و مبانی هنری و زیبایی‌شناسی بستگی به روحیه یک ملت دارد. در جامعه ما که آموزش موسیقی تقریبا به دشواری صورت می‌گیرد، خیلی زود ما اسیر این هیاهو برای هیچ می‌شویم، اما در برخی از اقلیم‌ها، نواحی و کشورها توجه ویژه‌ای به موسیقی فایده‌گرا، اصیل و هنری می‌کنند. به نظر من این موضوع به مدیریت آثار هنری، به‌ویژه نقش دولت‌ها به دلیل امکانات و مسائل مالی برمی‌گردد.
در این برنامه که با حضور عبدالجبار کاکایی و مهدی ایوبی برگزار شده بود، ترانه‌سرایان مشهدی از جمله حسن سرداری، محمد گوهری، مجتبی جعفری، جواد سنجری، مجتبی حبیبی، علی موسوی، ملیحه آخوندی، نگار عمرانی، الهه اسدپور، الهه بیات مختاری، شاهد بنی‌اسدی، محمدرضا صبوریان، علیرضا بحرالعلوم، ثمانه مصدق، محمدجواد جوانبخت و... به شعرخوانی پرداختند.
