فواید نقاشی و تأثیرات آن بر کودکان
مهسا یزدی با بیان اینکه کودک در یک نقاشی شخصیت خود را معرفی می‌کند، اظهار کرد: کودکان توانایی بیان افکار خود را در قالب کلمات ندارند و نقاشی به‌عنوان یک ابزار برای بچه‌ها این فرصت را فراهم می‌کند تا بتواند عواطف، افکار و احساسات و تعارضات خود را بیان کند. نقاشی موقعیتی برای بچه‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند در یک فضای امن، افکار و احساسات و نارضایتی خود را ابراز کنند تا آن چیزی که در دلشان هست آشکار شود و بدین‌وسیله خواسته‌ها و آرزوهای خود را بیان کنند.
وی افزود: کودک با نقاشی کشیدن تمام وجود خودش را روی صفحه سفید کاغذ می‌کشد و به زبان نقاشی می‌گوید که «من این هستم». عاطفه، تخیل، رشد جسمی، رشد ذهنی، اجتماعی و رفتاری کودک و هر آن چیزی که می‌خواهیم از کودک، مخصوصاً بچه‌ها در سنین پایین بفهمیم؛ می‌توانیم در نقاشی‌های آن‌ها جستجو و پیدا کنیم. نقاشی باعث کاهش پرخاشگری، افزایش خلاقیت، بهبود درک عاطفی به همراه یادگیری پاسخ‌های مقابله‌ای سازگارانه و تقویت مهارت‌های هیجانی ارتباط و کلامی افراد و استفاده از شیوه‌های غیرتهاجمی در موقعیت‌های پیچیده عاطفی در کودک می‌شود.
یزدی بابیان اینکه در تحلیل و تفسیر نقاشی کودکان به رنگ و رنگ‌آمیزی باید توجه شود خاطرنشان کرد: رنگ‌ها در شخصیت انسان‌ها به‌خصوص بچه‌ها تأثیر زیادی دارند و باعث تجربه‌های هیجانی از قبیل خنده، شادی، غم و اندوه، آرامش و تحریک‌پذیری می‌شود.
بچه‌ها در ۶ سالگی رنگ آبی را بیشتر دوست دارند
وی با ذکر مثالی از رفتار کودکان در دوره‌های مختلف سنی تصریح کرد: در کودکان ۱۵ روزه با حرکات سر بین رنگ‌های قرمز و زرد و سبز فرق گذاشته می‌شود همچنین کودکان ۳ ماهه به کاغذهای رنگی بیشتر از کاغذهای خاکستری خیره می‌شوند. و یا اینکه در ۶ سالگی رنگ آبی بین بچه‌ها ارجحیت دارد.
یزدی بابیان اینکه شناسایی رنگ‌ها توسط بچه‌ها بستگی به این هم دارد که کودکان بتوانند نام رنگ‌ها را بدانند و توانایی گفتن نام رنگ را کسب کرده باشند اظهار کرد: کودکان رنگ‌ها را دیرتر از اشیا یاد می‌گیرند. رنگ قرمز اولین رنگی است که بچه‌ها به‌طور صحیح می‌توانند نام آن را بگویند و شناسایی کنند. بچه‌ها می‌فهمند که رنگ آبی ضد قرمز است و در بعضی مواقع کودکان رنگ اشیایی را که به آن رنگ‌ها هستند را می‌توانند به یاد بیاورند.
این متخصص با اشاره به نکاتی در مورداستفاده کودکان از مداد رنگی خاطرنشان کرد: کودکان برای به دست گرفتن مداد مهارت بالایی ندارند و به دست آن‌ها فشار وارد می‌شود. کیفیت پایین مداد به همراه نوک نامناسب باعث خستگی کودک و حتی ناکامی او می‌شود. نکته بعدی سایز مداد رنگی است. مداد رنگی‌های با قطر یک سانتی‌متر یا مداد رنگی ۶ ضلعی یا ۸ ضلعی به دلیل اینکه از دست کودک لیز می‌خورد و به‌راحتی بین انگشتان کودک قرار می‌گیرد برای کودک مناسب است ولی مدارد رنگی‌های ۳ گوش مناسب نیستند.
یزدی با اشاره به تنوع رنگ‌ها درمداد رنگی و جذابیتان برای کودکان تصریح کرد: نکته بعدی که در خرید مداد رنگی باید به آن توجه کرد تنوع رنگ‌هاست. برای بچه‌ها خیلی مهم است که این تنوع وجود داشته باشد. حتی می‌تواند علاقه آن‌ها را به نقاشی بیشتر کند که با توجه به اقتصاد خانواده والدین می‌توانند این مداد رنگی‌ها را تهیه کنند.
وی با اشاره به فواید نقاشی و تأثیرات آن برای بچه‌ها اظهار کرد: نقاشی کشیدن به لحاظ حرکتی و جسمی خیلی می‌تواند مفید باشد. به هماهنگی چشم و دست کودک کمک می‌کند. یک‌راه بسیار فوق‌العاده‌ای برای تقویت ماهیچه‌های کوچک انگشتان بچه‌هاست که در سنین مدرسه و از اوایل ابتدایی می‌تواند در مهارت نوشتن به کودک کمک کند.
این متخصص خاطرنشان کرد: نقاشی هم نیمکره چپ مغز که کانون فعالیت‌های تحلیلی و منطقی است و هم نیمکره راست که محل فعالیت خلاقانه و احساساتی را درگیر می‌کند. یعنی هماهنگی و فعالیت ۲ نیمکره را دارد و این مسئله اهمیت زیادی در قدرت حل مسائل پیچیده و موفقیت دارد.
وی افزود: نقاشی پرورش تفکر خلاق و حل مسئله را در محیطی امن فراهم می‌کند. نقاشی فرصت‌های زیادی را برای آموزش، یادگیری رنگ‌ها و اشکال هندسی، بیان ایده‌ها، ترکیب رنگ‌ها و آزمایش آن‌ها را فراهم می‌کند و فرصتی برای تمرین خلاقیت در کودکان است زیرا کودک در نقاشی آزاد است که هرچه دوست دارد بکشد و این کار به کاهش تنش در کودکان می‌انجامد.
همه نقاشی‌ها را نمی‌توان تفسیر کرد
یزدی با اشاره به تفسیر نقاشی کودکان اظهار کرد: تمام نقاشی‌های کودکان این‌گونه نیست که بشود تفسیر کرد. بعضی‌اوقات یک نقاشی است و صرفاً جهت سرگرم شدن یک کودک با مداد و کاغذ است. بعضی‌اوقات معنی عمیق‌تری از تفکر و احساسات کودک را می‌شود در نقاشی‌هایش شناسایی کرد.
وی گفت: در تفسیر نقاشی کودک سؤالاتی می‌شود از بچه پرسید البته قبل از آن خیلی ظریف این کار را با تعریف و تمجید از آن چیزی که کودک انجام داده، باید داشته باشیم. لازم است روانشناس یک گفت‌وگو با کودک داشته باشد. مثلاً اگر یک خانواده کشیده به‌عنوان‌مثال از او بپرسیم این خانواده الان کجاست، چه‌کار می‌کنند؛ نفر اول که کشیدی چه‌کار می‌کند و کجا قرار دارد، کدام مهربان‌تر هستند و کدام کمتر مهربان‌اند.
وی اضافه کرد: در نقاشی کودک ترتیب کسانی که کشیده شده می‌تواند خیلی مهم باشد و اینکه این افراد نسبت به هم چه احساسی دارند، کدام خوشبخت‌تر و کدام از همه کمتر خوشبخت‌تر است، از کودک سؤال می‌شود فرض کن تو جزو این خانواده باشی کدام‌یک از این آدم‌ها که کشیدی می‌خواهی باشی. تمام پاسخ‌های کودک می‌تواند در تفسیر نقاشی و کمک به درمانگر نقش مهمی داشته باشد.
یزدی گفت: اینکه در یک نقاشی که به شیوه فرافکنی اتفاق می افتد اطلاعات مهمی در شخصیت کودک می‌دهد، تعارضات احتمالی را مشخص کرده و روابط کودک با والدین و خواهر و برادر را مشخص می‌کند. البته آنچه از نقاشی به دست می‌آید فقط جنبه احتمالی دارد و نمی‌شود با یقین پذیرفت. لازم به ذکر است در تفسیر نقاشی کودک؛ مجموعه‌ای از نقاشی‌ها مورد ارزیابی روانشناس قرار می‌گیرد و نمی‌توان فقط با دیدن یک نقاشی نظرات تخصصی و کارشناسی شده داد و همه این‌ها حدس است و قطعیت ندارد.
وی اظهار کرد: همچنین باید روانشناس در کنار مجموعه‌ای از سؤالاتی که از خانواده کودک می‌پرسد و یک مصاحبه دقیقی که انجام می‌دهد آن نقاشی را تفسیر کند. به‌عنوان نمونه اگر یک آدمک هماهنگی را کشیده باشد درمجموع احتمال این است که کودک سازگار است. همچنین اگر کودک اعضای خانواده را هماهنگ کشیده باشد و اعضا دست در دست هم‌بازی می‌کنند، همدیگر را ببوسند درجه صمیمیت اعضای خانواده را نشان می‌دهد.
این متخصص خاطرنشان کرد: معمولاً در نقاشی بچه‌ها شخصیت اصلی وجود کودک و شخصی که بیشترین بار احساسی خود را چه به‌صورت عشق و ستایش و چه به‌صورت ترس و دلهره روی آن قرار می‌دهد و این شخص را قبل از دیگران می‌کشد زیرا آن فرد اولین شخصی است که کودک به او فکر می‌کند و این شخصیت را بزرگ‌تر و با جزئیات بیشتر ترسیم می‌کند.
وی افزود: ممکن است کودک در نقاشی خانواده عکس خودش را نزدیک شخصی بکشد که احساس کند با او و در کنار او راحت‌تر است و آن فرد را بیشتر از همه دوست دارد. اگر کودک فکر کند خواهرش بیشتر از او مورد توجه پدر و مادرش است در نقاشی خود او را بین پدر و مادر می‌کشد و خودش را در حاشیه و دورتر از او می‌کشد. حتی ترتیب زمانی ورود اعضای خانواده به نقاشی‌اش نیز می‌تواند ارزش شخصیتی آدم‌ها را در آن نقاشی نشان بدهد.
اهمیت اندازه‌ها در نقاشی‌های کودک
یزدی در ادامه با بیان اینکه اندازه در نقاشی‌های کودک هم خیلی مهم است خاطرنشان کرد: اگر آدمک کوچک در گوشه کاغذ کشیده باشد می‌تواند نشان دهد کودک زودرنج و حساس است و کودک خودش را کم‌ارزش می‌داند و قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیست و اعتمادبه‌نفس پایینی دارد.
وی با ذکر مثال دیگری گفت: خطوط موج‌دار در نقاشی کودک نشان‌دهنده اضطراب کودک و پاک کردن مکرر و پشت سر هم نشان‌دهنده احساس حقارت کودک می‌تواند باشد. طبق مثال قبل نقشی‌های کوچک و مینیاتوری نشان از اعتمادبه‌نفس پایین کودک و نقاشی با تصاویر بزرگ نشان‌دهنده اعتمادبه‌نفس بالای کودک است.
این متخصص اختلالات روانشناسی کودک با اشاره به موضوع خانواده در نقاشی کودک افزود: وقتی یکی از اعضای خانواده در نقاشی حضور نداشته باشد و کودک تصویر او را نکشیده باشد و کودک تمایلی به حضور او ندارد نشان از حسادت کودک است زودرنج و حساس و فکر می‌کند به او ظلم شده است و اگر خودش را دور از والدین بکشد نشان‌دهنده تنهایی اوست و تنهایی نشان از حسادت هست. اگر کودک خودش را در نقاشی از خانواده حذف کند از بودن در جمع خانواده راضی نیست یا اینکه خواستار تغییر جنسیت و افزایش سن است و دوست دارد بزرگ شود.
یزدی بابیان اینکه خطوط در نقاشی کودک قابل‌تحلیل و تفسیر است اظهار کرد: خطوط در نقاشی کودک می‌تواند به‌صورت مارپیچ، ضخیم، نازک، افقی، عمودی، نقطه، زاویه‌دار باشد که هرکدام توضیح و دلیل خودش را دارد. خطوط پررنگ به معنی رهاسازی غرایز و خشونت، خطوط کم‌رنگ نشان از کم‌رویی، خطوط نازک و هماهنگ سازگاری کودک را می‌رساند، خطوط کوتاه مانند چیزی که منع شده باشد نشان‌دهنده خجالتی بودن کودک است و خطوط مارپیچ پرخاشگری کودک را می‌رساند.
وی خاطرنشان کرد: تناسب در نقاشی حائز اهمیت است؛ اگر تمام صفحه را کودک نقاشی کرده باشد نشان‌دهنده اعتمادبه‌نفس بالاست و اینکه خودش را در جمع احساس می‌کند و اگر نصف و بیشتر از نصف صفحه خالی باشد و نقاشی کوچک باشد نشان از اعتمادبه‌نفس پایین اوست.
یزدی گفت: اگر کودک در مرکز صفحه کاغذ نقاشی بکشد بر احساسات خود بیشتر توجه و تمرکز دارد. بچه‌هایی که نقاشی‌هایشان از کادر خارج‌شده می‌تواند نشان‌دهنده ناتوانی ذهنی باشد یا در کودک مشکل جسمی وجود دارد و کنترل عضلانی ندارد و اگر ازنظر روانشناسی بخواهیم تفسیر کنیم؛ کودک از کمبود محبت رنج می‌برد.
وی با اشاره به اینکه جهت در نقاشی تفسیر می‌شود تأکید کرد: کشیدن تصاویر توسط کودک از راست به چپ؛ حرکت واپس رونده تلقی می‌شود و از چپ به راست نشان‌دهنده یک حرکت طبیعی پیش‌رونده هست.
