گاز آرش جایگزین نفت روسیه؟ / آیا تهران از فرصت استفاده می‌کند؟
محمودخاقانی، درباره اظهارات اخیر مقامات کویت و عربستان درباره توسعه میدان آرش اظهار داشت: میدان گازی الدوره که در ایران آرش نام‌گذاری شده است آن‌طور که تخمین زده می‌شود، ذخیره‌ای بیش از یک هزار میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی و 310 میلیون بشکه نفت خام دارد. شرکت‌های ملی نفت کویت و آرامکوی عربستان در سال 1394 با هدف توسعه میدان آرش کنسرسیوم «کی‌جی‌او» را تاسیس کردند و حتی در شهریور همان سال برای توسعه این میدان مشترک، حفاری یک حلقه چاه اکتشافی را آغاز کردند.
گاز آرش جایگزین نفت روسیه؟
وی افزود: ابتدای فروردین سال جاری در پی مذاکرات محمدالفارس وزیر نفت کویت و عبدالعزیز بن‌سلمان آل‌سعود همتای سعودی او ابراز امیدواری کرده‌اند که توسعه و تولید گاز طبیعی و میعانات گازی این میدان مشکلات افزایش تقاضا برای مصرف انرژی در کویت و عربستان را پاسخگو باشد. برخی کارشناسان گفتند که کویت و عربستان سعی دارند که گاز تولیدی این میدان را جایگزین مصرف نفت خام داخلی کنند تا بتوانند نفت بیشتری برای جایگزین کردن نفت خام روسیه به بازار صادر کنند.
اوضاع توسعه آرش طی 2 دهه گذشته
این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی تصریح کرد: میدان آرش در ناحیه شمال غرب خلیج فارس، غرب - شمال‌غرب میدان سروش، میدان اسفندیار و جنوب - جنوب‌غرب میدان ابوذر و میدان نوروز قرار دارد. آنگونه که برخی مطرح می‌کنند بر اساس اطلاعات لرزه‌نگاری میدان آرش بخشی از دماغه شمالی میدان نفتی - گازی است و در این منطقه از سال 1960 میلادی بین کویت، عربستان و ایران مرتبط با تعیین حدود و خطوط مرزی گفت‌وگو برقرار بوده ولی به نتیجه مطلوب نرسیده است. شرکت ملی نفت ایران درسال 1379 (سال 2000 میلادی) سرمایه‌گذاری کرد و چاه اکتشافی آرش شماره یک را حفاری و ذخائر گاز طبیعی و وجود نفت خام در مخزن میدان آرش را اثبات کرد. در آن زمان به دلایل اقتصادی که هزینه تولید بالا بود و نیز اعتراض کویت و ملاحظات سیاسی عملیات شرکت ملی نفت ایران متوقف شد.
وی ادامه داد: درسال 1379 مقامات وقت کویت برای مذاکره و همکاری با شرکت ملی نفت ایران به تهران آمدند. اما متاسفانه به دلایلی که معلوم نیست تلاش‌های مسئولین وقت وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران برای دست یافتن به یک توافق برد- برد با کویت ناکام ماند. متاسفانه موضوع تا این اواخر هم پیگیری نشده بود، تا اینکه خبر توافق اخیر کویت و عربستان موجب مطرح شدن دوباره موضوع شد. این نکته را هم باید مورد توجه قرار داد که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دولت‌های وقت موضوع اختلافات مرزی با عربستان در آبانماه 1347 با قطر دراسفندماه 1348 با امارات متحده عربی در اسفندماه 1353 و با عراق مشهور به موافقت‌نامه الجزایر در سال 1354 را از طریق مذاکره حل و فصل کرده بودند. اما درباره اختلافات مرزی با کویت باید به سوابق در وزارت امور خارجه رجوع کرد و معلوم شود که چرا توافقی تاکنون نشده است.
خاقانی گفت: پس از فروپاشی حکومت عثمانی؛ انگلیس و فرانسه نقش مهمی در تعیین حدود و مرزهای جغرافیای سیاسی و جدید خاورمیانه داشتند. لبنان، سوریه، عراق و... در خلیج‌فارس نام‌گذاری مناطقی تحت عنوان منطقه بی‌طرف the Neutral Zone به منظور تداوم اختلافات در منطقه براساس ضرب‌المثل معروف "تفرقه بیانداز و حکومت کن" را تعریف کردند. نکته مهم در باره توافق اخیر کویت و عربستان این واقعیت است که نه عربستان و نه کویت تاریخی برای شروع تولید از میدان (الدوره) آرش تعیین نکردند. تنها نکته‌ای که مطرح کردند این بود که امیدوارند تولید گاز و میعانات گازی از میدان مورد نظر پاسخگوی افزایش مصرف انرژی در دو کشور باشد. اما در همین حال اخیرا" سه بانک ژاپنی همراه با بانک‌های «اچ‌ای‌بی‌سی» انگلیس و «جی‌پی مورگان» آمریکا توافق کردند که یک میلیارد دلار وام به کویت بدهند تا تولید نفت و گاز خود را افزایش دهد. خبرگزاری «نیکی» ژاپن روز یکشنبه هفتم فروردین 1401 با اعلام این خبر گزارش داد که ژاپن، اروپا و آمریکا در صدد یافتن منابع جدید نفت و گاز برای جایگزینی نفت و گاز روسیه و تشویق تولیدکننده‌های دیگر نفت و گاز به افزایش تولید و صادرات خود هستند.
میدان آرش یک موضوع سه‌جانبه بین کویت، عربستان و ایران
وی خاطرنشان کرد: در هر حال برخی رسانه‌های جمعی گزارش داده‌اند که چند روز پس از اعتراض ایران به توافق جدید عربستان سعودی و کویت بر سر توسعه میدان مشترک گازی آرش، شیخ احمد ناصر آل محمد الصباح، وزیر خارجه کویت، تاکید کرده که میدان گازی آرش یک موضوع سه‌جانبه بین کویت، عربستان سعودی و ایران است.
تغییر موضع کویت؛ فرصتی برای طرح دیپلماسی انرژی
این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی تغییر موضع کویت، فرصتی برای طرح دیپلماسی انرژی و انرژی برای صلح عنوان کرد و گفت: این نظریه مطرح است که روسیه حدود روزی چهار و نیم میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کند. جایگزین کردن بخش عمده این حجم از نفت خام در بازار کار مشکلی نیست. اما، مشکل اصلی اروپا گاز است. در مقطعی روسیه قیمت گاز را پائین نگه داشت و موفق شد سرمایه‌گذاری در میادین گران قیمت خارج از روسیه نظیر حوزه دریای خزر را غیراقتصادی کند. تحریم صنعت نفت و گاز ایران هم به همین دلیل مورد علاقه روسیه بود و تداوم تحریم‌ها هم مورد علاقه روسیه است. سپس قبل از عملیات نظامی در اوکراین روسیه توانست قیمت گاز را افزایش دهد و اقتصاد کشورهای مصرف کننده را با هشدار مواجه کند. اما، درطول اجرای عملیات نظامی در اوکراین صادرات گاز روسیه از مسیر اکراین به اروپا دچار اختلال نشد و اروپا میلیاردها دلار از روسیه گاز خریده است.
یک عقب‌نشینی معنادار
وی افزود: اکنون چند نکته مرتبط با توسعه منابع جدید گاز را باید مورد توجه قرارداد. میدان آرش یک نمونه است. در ابتدا بنظر رسید که کویت و عربستان برای توسعه میدان بدون ایران جدی هستند. اما عقب‌نشینی کویت و بیان اینکه توسعه میدان به سه کشور کویت، عربستان و ایران مرتبط است، معنی دارد. الیگارشی حاکم در کویت که تجربه کلک خوردن از دولت آمریکا در حمله صدام به کویت با مجوز آمریکا را دارد، حاضر نیست فدای غرب علیه روسیه بشود. زیرا برخی رسانه‌ها در حال مطرح کردن این موضوع هستند که حمله موشکی ایران به اقلیم کردستان و هدف قراردادن ویلای یکی از الیگارش‌های کرد اقلیم کردستان عراق و بعد آتش گرفتن مقر حزب بارزانی‌ها در بغداد با هم مرتبط هستند. نکته جالب این است که هم الیگارشی کرد حاکم در اقلیم کردستان و هم بغداد از پیگیری جدی موضوع تاکنون خودداری کرده‌اند. در واقع اسرائیل و آمریکا با الیگارشی خاندان بارزانی در اقلیم کردستان عراق و بخشی از حاکمت در بغداد درحال مذاکره بودند که منابع گازی منطقه کرکوک عراق و دریای مدیترانه را از طریق عراق، به ویژه اقلیم کردستان عراق و ترکیه به اروپا صادرکنند.
آیا تهران از فرصت استفاده می‌کند؟
خاقانی تاکید کرد: برخی نظریه‌ها مدعی هستند که حمله موشکی به اقلیم کردستان عراق با هماهنگی مسکو انجام شد تا این مذاکرات را متوقف کند. شاید حاکمیت الیگارشی در کویت به همین دلیل پس از اینکه وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران در سخنانی متفاوت با سخنگوی وزارت امورخارجه اعلام کرد که میدان آرش را توسعه می‌دهیم خطر برخورد نظامی در منطقه را احساس کرد و شیخ احمد ناصر آل محمد الصباح، وزیر خارجه کویت، تاکید کرد که میدان گازی آرش یک موضوع سه‌جانبه بین کویت، عربستان سعودی و ایران است. بنابراین فرصت خوبی برای دیپلماسی انرژی فراهم آمده است و باید دید که آیا تهران از این فرصت استفاده می‌کند یا خیر؟
یکم فروردین سال جاری خبری مبنی بر اینکه وزیر انرژی عربستان و کویت سند توسعه میدان گازی الدره در آب‌های خلیج‌فارس را امضا کردند؛ منتشر شد.
شرکت نفت کویت در پی امضای این سند طی بیانیه‌ای اعلام کرد که پیش‌بینی می‌شود میدان گازی الدره، روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی و 84 هزار بشکه در روز میعانات گازی تولید کند که این تولید به شکلی برابر میان دو شریک تقسیم خواهد شد.
در پی آن جواد اوجی در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: مطالعات جامع میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل شده و به زودی با نصب جکت (پایه)، عملیات حفاری در این میدان آغاز خواهد شد. گرچه ما مایل به مذاکره و همکاری برای توسعه میادین مشترک هستیم اقدامات یکجانبه، مانع اجرای طرح مذکور نخواهد شد.
معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت نیز گفت: دلیل تأخیر در بهره برداری از این میدان مشترک تصمیم گیری راجع به تحدید حدود و تعیین مرز با کویت بوده است، اما در شرایطی که طرف مقابل بدون توجه به مذاکرات پیشین و به صورت یکجانبه اقدام به توسعه این میدان نماید دلیلی برای تأخیر وجود ندارد.
احمد اسدزاده افزود: ما معتقدیم بهره برداری از میدان‌های مشترک باید به صورت یکپارچه انجام شود و این کار به تحکیم روابط اقتصادی دو کشور منجر خواهد شد.
معاون امور بین الملل و بازرگانی وزارت نفت با بیان این که حتی در شرایطی که مرز هم تعیین نشده است می‌توان با استفاده از الگوهای تجربه شده بین اللملی میدان را به صورت یکپارچه توسعه داد، تصریح کرد: وزارت نفت آمادگی خود را جهت مذاکره در این زمینه اعلام می‌دارد.
همچنین سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد: بر اساس مقررات و رویه‌های بین‌المللی هرگونه اقدام در بهره‌برداری و توسعه میدان آرش باید با هماهنگی و همکاری هر سه کشور انجام شود، از این رو اقدام اخیر کویت و عربستان سعودی در قالب یک سند همکاری، مغایر با رویه‌های جاری و مذاکرات انجام‌شده قبلی بوده و غیرقانونی است و تأثیری بر وضع حقوقی میدان نداشته و مورد تأیید جمهوری اسلامی ایران نیست.
