چگونه بر مانع نهایی حصول توافق هسته‌ای غلبه کنیم؟
سید حسین موسویان؛ مذاکره کننده ارشد هسته‌ای پیشین ایران. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اواسط ماه مارس اعلام کرد که پیشرفت قابل توجهی در مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران حاصل شده است، اما نیاز به وقفه دارد. در هفته آخر ماه مارس، «انریکه مورا» رئیس هیئت اتحادیه اروپا برای غلبه بر اختلافات باقی مانده به تهران و واشنگتن سفر کرد تا با مذاکره کنندگان هسته‌ای ایران و آمریکا دیدار کند.
به گزارش میدل ایست آی، دو دلیل برای وقفه وجود داشت: اصرار ایران بر حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی نامی که در دوره ترامپ اعمال شد و درخواست روسیه مبنی بر این که تحریم‌های غرب علیه مسکو به دلیل جنگ اوکراین بر تجارت آن کشور با تهران تاثیری نگذارد. بنا بر گزارش ها، روسیه پس از آن که توافق شد همکاری روسیه و ایران در چارچوب توافق هسته‌ای با مانع از سوی تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه مسکو مواجه نشود به حصول توافق رضایت داده است. بنابراین، مانع باقی مانده حذف نام سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی است.
متحدان ایالات متحده در منطقه به ویژه اسرائیل و عربستان سعودی با حذف نام سپاه از فهرست تروریستی مخالفت کرده‌اند و استدلال می‌کنند که این می‌تواند تهدیدات منطقه‌ای ایران را افزایش دهد و جمهوری خواهان در کنگره آمریکا نیز با چنین اقدامی مخالف هستند. با این وجود، برای حکومت ایران این موضوع خط قرمز است. «رابرت مالی» فرستاده ویژه ایالات متحده اخیرا تکرار کرد که واشنگتن تحریم‌ها را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حفظ خواهد کرد حتی اگر این سازمان در نهایت از فهرست خارج شود. در اینجا دو ملاحظه مرتبط وجود دارد. بدون مشارکت سپاه، هیچ توافقی با ایران در مورد بحران‌های منطقه‌ای امکان‌پذیر نخواهد بود. این استدلالی است برای دولت بایدن به منظور حذف سپاه پاسداران از فهرست تروریستی با هدف تسهیل گفتگو‌های دوجانبه در مورد مسائل منطقه ای. ژنرال «کنت مک کنزی» فرمانده مستعفی فرماندهی مرکزی آمریکا و یک تندروی ضد ایرانی که دستور کشتن «قاسم سلیمانی» فرمانده سپاه قدس را در ژانویه ۲۰۲۰ میلادی اجرایی کرد اخیرا به «واشنگتن پست» گفته که «ما باید با ایران در مورد آینده به سازشی دست یابیم».
علاوه بر این، «ند پرایس» سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا اخیرا خاطرنشان کرد که پس از خروج «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور سابق آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ میلادی، تعداد حملات گروه‌های مورد حمایت ایران ۴۰۰ درصد در فاصله سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ میلادی افزایش یافته بود.
پس از تهدید ایران به گرفتن انتقام خون ژنرال سلیمانی، دولت بایدن در موقعیت دشواری برای دفاع از خود در برابر فشار‌های سیاسی داخلی بر سر تصمیم خروج از فهرست قرار خواهد گرفت. ترور ژنرال سلیمانی نقض آشکار قوانین بین‌المللی بود که ایران به سرعت با شلیک بیش از دوازده موشک بالستیک به دو پایگاه نظامی آمریکا در عراق مقابله کرد.
برای حل این مانع، یک گزینه این است که دولت بایدن از دولت ایران به دلیل ترور غیرقانونی ژنرال سلیمانی به فرمان ترامپ عذرخواهی کند و واشنگتن و تهران متعهد شوند که به اصل‌عدم مداخله وعدم استفاده از زور تحت منشور سازمان ملل متحد پایبند باشند. ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای آن به ایران نیاز دارند تا به همکاری برای کاهش تنش در منطقه متعهد شود.
ایران پیش‌تر به طور ضمنی با تنش‌زدایی موافقت کرده است، اما نمی‌تواند این موضوع را به توافق هسته‌ای مرتبط سازد، زیرا نگران است که کارزار ضدایرانی در واشنگتن و منطقه، تهران را برای هر حادثه تازه‌ای مقصر بداند و ایالات متحده را برای کنار گذاشتن مجدد این توافق تحت فشار قرار دهد. وزیر امور خارجه قطر در هفته جاری بر اهمیت دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران تاکید کرد و به لزوم توافق بر سر امنیت جامع در منطقه اشاره کرد.
از زمان پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ میلادی، همه دولت‌های ایران از میانه رو تا محافظه کار خواستار کاهش تنش‌های منطقه‌ای شده و پیشنهاد ایجاد یک سیستم منطقه‌ای برای امنیت و همکاری جمعی در خلیج فارس را ارائه داده اند. ماه پیش رو احیای توافق هسته‌ای و آغاز گفت و گوی جدی درباره ساختار امنیتی منطقه‌ای است که امنیت را برای همه از طریق هنجار‌ها و اصول مشترک، مانند برابری حاکمیتی دولت‌ها خودداری از تهدید یا استفاده از زور، و حل و فصل مسالمت‌آمیز منازعات، مصون ماندن مرز‌ها وعدم مداخله در امور داخلی سایر دولت‌ها ارتقا می‌دهد.
قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد چارچوبی قابل اجرا برای حل و فصل مسائل باقی مانده بین ایران و همسایگان عرب خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی فراهم می‌کند. ترتیبات امنیتی جمعی به مبارزه با تروریسم، فرقه گرایی، جنایات سازمان یافته و قاچاق مواد مخدر و سایر نگرانی‌های متقابل کمک خواهد کرد.
اولین قدم آن است که فورا لفاظی‌ها و تبلیغات خصمانه متوقف شود و سپس یک مجمع گفتگوی منطقه‌ای برای بحث در مورد مسائل امنیتی ایجاد شود. مذاکرات بین ایران و کشور‌های همسایه در صورتی می‌تواند موفقیت آمیز باشد که اهداف سیاسی آنان سازگار باشد و از محاسبات مجموع صفر اجتناب کنند.
یک سیستم امنیتی و همکاری جامع همچنین به اقدامات اعتماد ساز نیاز دارد مانند بازدید‌های نظامی، اطلاع‌رسانی از پیش تمرینات نظامی، شفافیت در خرید تسلیحات، کاهش هزینه‌های نظامی، پیمان‌های‌عدم تجاوز، گروه‌های ضربتی مشترک برای مقابله با بحران و مدیریت و حذف سلاح‌های کشتار جمعی. تعهد به این اصول می‌تواند نگرانی‌های همه طرف‌های ذینفع از جمله ایالات متحده، ایران و عربستان سعودی را برطرف سازد.
