۱۲ اردیبهشت قبل از ترور مطهری هم روز معلم بود
دربارۀ ۱۲ اردیبهشت، روز معلم و سالروز ترور استاد شهید مرتضی مطهری طی چهار دهۀ گذشته بسیار گفته و نوشته شده، اما برخی نکات ناگفته یا کمتر گفته شده‌ای هم وجود دارد و به آن‌ها می‌پردازم:
۱. تصور عمومی و غالب این است که ۱۲ اردیبهشت تنها به خاطر شهادت استاد مرتضی مطهری در شامگاه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ و اعلام آن در روز بعد به عنوان «روز معلم» نام‌گذاری شده و قبل از آن چنین مناسبتی وجود نداشته است.
حال آن‌که در ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۴۰ خورشیدی در تجمع اعتراضی معلمان در میدان بهارستان دبیر یکی از دبیرستان‌های تهران به نان ابوالحسن خانعلی به قتل رسید و از آن پس معلمین، این روز را به عنوان روز معلم گرامی می‌داشتند، اما رژیم شاه به آن رسمیت نداده بود.
بعد ازییروزی انقلاب هم معلمان درصدد برآمدند این مناسبت را احیا کنند و اعلام ترور آیت‌الله مطهری سبب شد روز معلم با این واقعه رسمیت یابد و در عمل روز معلم به تقویم رسمی آمد منتها نه به یاد معلمی که در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۰ به قتل رسیده بود بلکه به یاد استاد دانشکده الهیات و البته در همین روز.
برای این مدعا چه گواهی معتبر از این که روزنامه اطلاعات در صفحه آخر شماره ۱۵۸۴۲ خود و در روز ۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ - یعنی دو روز قبل از شهادت استاد مطهری - این خبر را درج کرد:
«کانون مستقل معلمان تهران با صدور اطلاعیه‌ای به مناسبت سالروز شهادت دکتر ابوالحسن خانعلی خواستار این شد که ۱۲ اردیبهشت به عنوان روز معلم نام‌گذاری شود و از همۀ همکاران دعوت کرده است روز چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت در مراسمی که به این منظور در باشگاه معلمان واقع در خیابان کاشان برگزار می‌شود فعالانه شرکت کنند.»
در واقع روز ۱۲ اردیبهشت در همان شماره‌ای که خبر ترور شب قبل را منتشر کرده از این روز به عنوان روز معلم یاد کرده و از برگزاری چند آیین دیگر خبر داده است.
۲. در سال ۱۳۴۰ و در دوران نخست‌وزیری جعفر شریف امامی (هم او که ۱۷ سال بعد و در جریان انقلاب ۱۳۵۷ نیز دوباره مأمور تشکیل دولت شد و سه ماه بیشتر دوام نیاورد) دولت، لایحه «اِشِل حقوقی معلمان» را به مجلس شورای ملی ارایه داد.
معلمان متقابلاً به دعوت باشگاه مهرگان و دراعتراض به این لایحه در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۰ در میدان بهارستان تهران تجمع اعتراضی آرامی را سامان دادند که، چون از طرف باشگاه مهرگان مدیریت می‌شد، جنبۀ سیاسی نداشت، اما سرگرد ناصر شهرستانی رییس کلانتری ۲ (بهارستان) از بیم سیاسی شدن و شکستن فضای امنیتی ۸ سالۀ پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دستور برخورد و متفرق کردن معلمان را داد. خود نیز شخصاً به صحنه آمد و با کلت کمری، گلوله‌ای شلیک کرد که جان یکی از معلمان حاضر در تجمع – ابوالحسن خانعلی – را گرفت.
این معلم که در دبیرستان جامی تهران فقه و عربی درس می‌داد و، چون در حال تحصیل در مقطع دکتری دانشکده معقول و منقول - الهیات بعدی- بود به «دکتر خانعلی» شهرت داشت.
نگرانی رییس کلانتری بهارستان این بود که اعتراض معلمان، سیاسی شود، اما اتفاقا اقدام خود او بود که فضا را سیاسی کرد و به اعتصاب ۱۱ روزه معلمان، سقوط کابینه شریف امامی و روی کار آمدن دکتر علی امینی انجامید و نخست وزیر جدید که سیاستمداری کهنه کار و از رجال قاجار بود برای ترمیم وجهه خود و دولت و حکومت، محمد درخشش رییس باشگاه مهرگان را به عنوان وزیر آموزش و پرورش معرفی کرد.
هر چند در سال‌های ۴۱ و ۴۲ روز ۱۲ اردیبهشت به عنوان روز معلم گرامی داشته شد، اما پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ فضای سیاسی کشور به کلی تغییر کرد و رژیم شاه از هر اعتراض صنفی هم تلقی سیاسی داشت و بعدتر نگران ترویج گفتمان چپ به این بهانه بود و این روز در محاق ماند تا انقلاب پیروز شد.
همان گونه که از خبر روزنامه اطلاعات برمی آید و قبل از ترور مرحوم مطهری اعلام شده بود، قرار بود ۱۲ در اردیبهشت ۱۳۵۸ روز معلم احیا و گرامی داشته شود که در سایه آن واقعه قرار گرفت. وقتی صحبت از شهادت ایدئولوگ جمهوری اسلامی و مهم‌ترین شخصیت فرهنگی مورد علاقه رهبر فقید انقلاب به میان آمد دیگر یاد خانعلی کمرنگ شد بهتر است گفته شود رنگ باخت.
روز شهادت آیت‌الله مطهری در حالی روز معلم خوانده شد که او آموزش و پرورشی (به مفهوم اداری کلمه) نبود و استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران به حساب می‌آمد و اصطلاح «معلم انقلاب» هم برای دکتر علی شریعتی به کار می‌رفت. با این حال معلمان استقبال کردند، چون امید داشتند جایگاه آنان با این توجه ویژه ارتقا می‌یابد. کما این که هر دو نخست وزیر بعدی نیز آموزش و پرورشی بودند.
با این حال سال‌ها گذشت و در دوره اصلاحات بود که یادداشت‌های «شیرزاد عبداللهی» درمطبوعات، موجب این یادآوری تاریخی شد.
جالب این که ابوالحسن خانعلی دانشجوی دوره دکتری دانشکده الهیات بود و آیت الله مرتضی مطهری هم هنگام شهادت، استاد همین دانشکده. اشتهار شهید مطهری، اما به آموزش و پرورش نبود و در حالی که روحانیونی، چون آیت‌الله بهشتی، دکتر باهنر و دکتر علی گلزاده غفوری در تدوین کتب درسی «تعلیمات دینی» همکاری داشتند، او دخالتی نداشت و رابطه اش با آموزش و پرورش از طریق دوستانی، چون دکتر یدالله سحابی – پایه گذار دبیرستان کمال - یا آیت الله موسوی اردبیلی - پایه گذار مدرسه مفید - بود.
۳- معمولا گفته می‌شود استاد مطهری پس از جلسه شورای انقلاب ترور شده است. حال آن که برای شرکت در جلسه موسسه فرهنگی «متاع» -مکتب تربیتی اجتماعی، علمی- به خانه دکتر یدالله سحابی در خیابان فخرآباد (در نزدیکی پارک امین‌الدوله) رفته بود.
همان روز دو عضو دیگر شورای انقلاب - دکتر بهشتی و ابوالحسن بنی‌صدر- در راه پیمایی روز کارگر - که حزب جمهوری اسلامی، بانی آن بود- سخنرانی کرده بودند و شورای انقلاب جلسه‌ای نداشت و اگر هم داشت در خانه دکتر سحابی - که دیگر عضو آن نبود- برگزار نمی‌کرد.
این اشتباه به خاطر آن است که جایی دکتر علی لاریجانی – داماد مرحوم مطهری - به خبرنگار اطلاعات گفته بود استاد در جلسه هیات دولت شرکت کرده بود و ظاهرا از نقش شهید مطهری در موسسه متاع یا ادامه فعالیت آن بعد از انقلاب مطلع نبوده است.
۴- همان گونه که گفته شد ترور در شامگاه ۱۱ اردیبهشت اتفاق افتاد، اما چون این روز به نام روز کارگر شناخته می‌شود بعدتر ۱۲ اردیبهشت به عنوان روز شهادت استاد و روز معلم تعیین شد و تا سال‌ها کسی یادآوری نمی‌کرد یا از ذکاوت نام گذاران بود که به خاطر مرحوم مطهری روز معلم و خاطره قتل مرحوم خانعلی هم احیا شد و به احتمال قوی‌تر تنها یک تصادف بود.
با توجه به این که مرحوم خانعلی نیز معلم بوده و در حال تحصیل در دانشکده الهیات یادکردِ این دو مناسبت منافاتی با هم ندارند و مشخص نیست که چرا رسانه‌های رسمی اصرار دارند مناسبت روز معلم را تنها شهادت آیت الله مطهری ذکر کنند. حال آن که در ۱۲ اردیببهشت ۴۰ یک معلم به دست رییس کلانتری کشته شده و از این حیث مانند ۱۶ آذر می‌تواند گرامی داشته شود و اتفاقا بر مطالبات صنفی تاکید کنند.
۵- سالروز شهادت استاد مطهری می‌تواند مناسبتی برای تقبیح خشونت و تعصب در قرائت‌های دینی هم باشد. مطهری به دست یکی از اعضای گروه فرقان ترور و در واقع قربانی «جهل مقدس» شد؛ اصطلاحی که آیت‌الله محقق داماد وضع کرده یا بیشتر به کار می‌برد.
سرکرده این گروه یک طلبه اخراجی به نام «اکبر گودرزی» بود و جای شگفتی است که چرا تلویزیون درباره این گروه و تفکرات شان کار تبلیغی لازم را انجام نمی‌دهد و چرا با حجت الاسلام عبدالمجید معادیخواه که مسوولیت رسیدگی به پرونده آنان را بر عهده داشت گفتگو نمی‌کند و اگر هم گاهی اشارتی دارند درباره برداشت غلط آنان از نوشته‌های دکتر شریعتی است در حالی که اگر به شریعتی علاقه داشتند و مطهری را به اتهام اختلاف با شریعتی ترور کردند چرا روحانیون علاقه‌مند به شریعتی را هم هدف قرار می‌دادند؟ یا به بهانه فرقان می‌توانند با حجت الاسلام ناطق نوری نیز مصاحبه کنند. چون برای اولین و آخرین بار تنها در این موضوع در جایگاه قاضی نشست و در کنار معادیخواه، فرقانی‌ها را محاکمه کردند.
به بیان دیگر ۱۲ اردیبهشت هر سال یادآور پاسخ اندیشه با گلوله است. کاری که فرقانی‌ها انجام دادند. اما ۳۵ سال بعد نیز عده‌ای می‌خواستند در شیراز فرزند و مبلغ افکار او را کتک بزنند یا حتی بکشند و همین نشان می‌دهد همواره این خطر وجود دارد.
۶- در فرهنگ تشیع نام شهید به نیکی می‌ماند، اما از قاتلان هم (البته با ابراز انزجار) یاد می‌شود. از این رو جا دارد به جز اکبر گودرزی رییس گروه فرقان به نام قاتل – محمد علی بصیری- و همدستان او – حمید نیکنام و وفا قاضی زاده – هم اشاره شود. ضارب مطهری کمتر از یک سال بعد اعدام شد و گفته می‌شود حکم قصاص را داماد شهید مطهری (دامادی دیگر و نه دکتر علی لاریجانی) اجرا کرد.
۷- آیت‌الله مطهری رییس شورای انقلاب بود هر چند تا آن لحظه کسی نمی‌دانست، اما در این جایگاه هم در جلسه یک موسسه غیر دولتی شرکت می‌کند. یعنی که همچنان به این گونه فعالیت‌ها باور داشت. اما چرا کمتر کسی درباره متاع (نامی که بر اساس حروف اول چهار کلمه مکتب تربیتی اجتماعی علمی ساخته شد) شنیده است؟
۸- دست آخر این که در آن ۱۰ سال که علی لاریجانی رییس سازمان صدا و سیما بود یاد مطهری پررنگ بود و کنفرانس‌های حکمت مطهر هم برگزار می‌شد. بعدتر و به خصوص هر چه فرزند استاد - علی مطهری- با اصول‌گرایان زاویه پیدا کرد از مطهری کمتر می‌گویند. امسال علی لاریجانی داماد استاد هم به رغم سه دوره ریاست مجلس مثل برادر همسر یک رد صلاحیت شده است.
منبع: عصرایران/ مهرداد خدیر
