رقابت ایران، ترکیه و اسرائیل در خاک سوریه
هفته گذشته روزنامه مسکو تایمز در گزارشی از خروج نیرو‌های نظامی روسیه از سوریه خبر داده بود. در گزارش این روزنامه آمده بود که قرار است پایگاه‌های هوایی روسیه در خاک سوریه به ایران و حزب الله لبنان واگذار شود. در این نوشتار به چند پرسش در خصوص این موضوع پرداخته می‌شود.
چرا روسیه در حال کاهش حضور نظامی خود در خاک سوریه است؟
در گزارش روزنامه مسکو تایمز اشاره کوتاهی شده بود که نیرو‌ها روس مستقر در خاک سوریه، برای حمایت از نیرو‌های روسیه در جنگ اوکراین از این کشور خارج می‌شوند.
در این خصوص دو نکته قابل تامل است، اول طولانی شدن جنگ اوکراین است. بر خلاف تصورات اولیه رهبران کرملین و بعضا کارشناسان نظامی غربی، اوکراین که از لحاظ نظامی و عددی کشوری بسیار ضعیف‌تر از همسایه بزرگ خود روسیه است، مقاومت بسیار خوبی تا این مرحله از جنگ از خود نشان داده است. همین مقاومت ارتش و مردم اوکراین بود که کشور‌های غربی را واداشت تا تردید‌های خود را کنار بگذارند و دست به حمایت‌های وسیع‌تری به اوکراین بزنند.
ضعف ارتش روسیه در پیشروی سریع در خاک اوکراین و طولانی شدن جنگ، اکنون مقامات مسکو را به این نقطه رسانده که باید از نیرو‌های تازه نفس برای تزریق به میادین جنگ اوکراین بهره ببرد. آمار دقیقی از تعداد نظامیان روسیه در خاک سوریه وحود ندارد، اما مسکو گفته است که بیش از ۶۳ هزار نظامی را تاکنون به سوریه اعزام کرده است.
نکته دوم به بسته شدن آسمان ترکیه بر روی هواپیما‌های روسی به مقصد سوریه بر می‌گردد. وزیر خارجه ترکیه در ۲۳ آوریل رسما این خبر را اعلام کرد و گفت که از این پس عبور هواپیما‌های روس به مقصد سوریه، چه نظامی و چه غیر نظامی از آسمان ترکیه ممنوع است.
از زمان آغاز جنگ اوکراین در ۲۴ فوریه، تنش‌ها میان ناتو و روسیه بالا گرفته است. ترکیه نیز از اعضای قدیمی ائتلاف نظامی - امنیتی ناتو است. بستن آسمان ترکیه بر روی هواپیما‌های روس، اما ارتباط مستقیمی به جنگ اوکراین ندارد و انگیزه اصلی آن جنگ سوریه و رقابت ترکیه و روسیه در این کشور عربی است.
ترکیه دارای ۹۰۰ کیلومتر مرز خاکی مشترک با سوریه است. ترکیه از زمان آغاز جنگ داخلی در سوریه در مارس ۲۰۱۵ یکی از حامیان اصلی مخالفان مسلح رئیس جمهور بشار اسد بود.
با تشدید جنگ داخلی سوریه و آشکار شدن ضعف ارتش سوریه، ایران و سوریه با ارسال نیرو و حمایت‌های نظامی و اقتصادی به کمک دولت دمشق شتافتند. ایران و حزب الله در زمین و نیروی هوایی روسیه در آسمان عملیات‌هایی را علیه مخالفان حکومت سوریه انجام دادند و بدین گونه روسیه و ترکیه تبدیل به دو رقیب در دو قطب مخالف در خاک سوریه تبدیل شدند. اکنون هزاران کیلومتر از نواحی شمالی سوریه تحت کنترل مستقیم و به بیانی در اشغال نیرو‌های نظامی ترکیه است.
بسته شدن آسمان ترکیه بر روی پرواز‌های روسیه به سوریه، با در نظر داشت تحریم گسترده و بسته شدن آسمان اتحادیه اروپا بر هواپیما‌های روس، موجب دشوار شدن دسترسی روسیه به سوریه شده است. روسیه نمی‌تواند همچون سابق دست به انتقال نیرو و تجهیزات به سوریه داشته باشد و همزمان دغدغه کنونی روسیه جنگ اوکراین است.
ترکیه با بستن آسمان خود بر روی هواپیما‌های روسیه، درست پس از اعمال تحریم‌های اروپا و آمریکا، دست به تضعیف رقیب خود در خاک سوریه زد.
موضع اسرائیل چگونه خواهد بود؟
از زمان آغاز جنگ اوکراین، اسرائیل علی رغم فشار‌های اروپا و آمریکا، تلاش کرد تا در این جنگ موضعی نسبتا خنثی بگیرد. دولت اسرائیل روابط خود با روسیه و اوکراین را حفظ کرد و مقامات هر دو کشور را برای مذاکره به بیت المقدس دعوت کرد. اسرائیل همچنین نپذیرفت تا سلاح در اختیار اوکراین قرار دهد.
به نظر می‌رسد یکی از مهمترین دغدغه‌های اسرائیل در روابط با روسیه به همکاری‌های روسیه و ایران در سوریه بر می‌گردد. اسرائیل همواره می‌خواست مطمئن باشد که روسیه مانع از گسترش نفوذ و نزدیکی بیش از حد نیرو‌ها و تاسیسات نظامی ایرانی به مرز‌های اسرائیل می‌شود. روسیه همچنین در سال‌های اخیر آشکارا دست اسرائیل را برای انجام حملات به مواضع و نیرو‌های سوری، ایرانی و حزب الله لبنان و دیگر گروه‌های نزدیک به ایران باز گذاشته است.
گرچه مقامات ایران به ندرت از روسیه انتقاد علنی می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که نارضایتی گسترده‌ای از روابط روسیه و اسرائیل در سوریه وجو داشته باشد. حسین علایی از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران در یک مصاحبه ویدئویی به انتقاد صریح از روسیه پرداخت و از جمله گفت: «چرا روسیه اجازه می‌دهد اسرائیل بیش از ٢٠٠ بار پایگاه‌های ایران را در سوریه بمباران کند؟»
با تضعیف حضور نظامی روسیه در سوریه، به نظر می‌رسد که اسرائیل دیگر همچون گذشته نیازی نمی‌بیند تا در مورد سوریه به روسیه تکیه کند و یا در خصوص جنگ اوکراین، اسرائیل می‌تواند از نقش خنثی خود فاصله بگیرد و به هم پیمانان غربی خود نزدیکتر شود. احتمالا از همین روست که در روز‌های اخیر لحن اسرائیل علیه روسیه در بحران اوکراین هم صریح‌تر شده است.
اسرائیل سه روز پیش نیز بزرگترین مانور نظامی در تاریخ خود را آغاز کرد. رزمایشی به نام ارابه آهنین که یک ماه به طول خواهد انجامید.
چرا پایگاه‌های نظامی روسیه در اختیار ایران قرار خواهد گرفت؟
روسیه گرچه دارای روابط گسترده‌ای همزمان با ترکیه، اسرائیل و ایران است، اما در قضیه جنگ سوریه، اسرائیل و ترکیه هر دو دارای روابطه‌ای خصمانه با حکومت سوریه هستند.
اسرائیل و سوریه سابقه ده‌ها سال تخاصم و چندین جنگ نظامی دارند. بلندی‌های استراتژیک جولان سوریه نیز در از زمان جنگ شش روزه در اشغال ارتش اسرائیل است. سوریه همچنین، اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد.
در مورد ترکیه نیز، به رغم روابط صمیمی میان اردوغان و اسد در سال‌های پیش از شروع جنگ داخلی سوریه، روابط دو کشور اکنون خصمانه است. ترکیه از گروه‌های مسلحی حمایت می‌کند که قصد آن‌ها بر انداختن حکومت سوریه است. هم اکنون نیز بخش بزرگی از سرزمین‌های شمالی سوریه در اشغال سربازان ترکیه است.
حکومت سوریه در جهان، حکومت تنهایی است. کمتر کشوری حاضر می‌شود تا برای حمایت از حکومت بشار اسد به این کشور نیروی نظامی ارسال کند. ایران، اما انگیزه‌های قدرتمند برای حضور در خاک سوریه دارد. حضور ایران در خاک سوریه به ایران کمک می‌کند تا بتواند دسترسی بهتری به حزب الله در جنوب لبنان داشته باشد، ایران همچنین قصد دارد با تقویت حضور نظامی خود در سوریه به ویژه در نزدیکی‌های مرز اسرائیل، اهرم فشاری علیه اسرائیل در اختیار گیرد. از دیگر انگیزه‌های ایران می‌توان به اتصال لبنان و عراق به ایران اشاره کرد. چیزی که از آن با عنوان کریدور تهران بیروت یاد می‌شود.
با این تفاسیر حکومت روسیه اگر واقعا قصد تخلیه برخی از پایگاه‌های خود را داشته باشد ناچار است که کلید آن‌ها را در اختیار کشوری قرار بدهد که حامی حاکمیت کنونی سوریه باشد. ایران اکنون در حال مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای خود با آمریکاست. مذاکراتی که چندان دورنمای روشن و مثبتی ندارد... موضوعاتی که می‌تواند حضور ایران در سوریه را با چالش‌های بیشتر مواجه کند. در روز‌های آینده شاهد افزایش رقابت‌های ایران، ترکیه و اسراٍئیل و یا حتی بازیگران تازه‌ای برای رقابت در خاک سوریه و پر کردن خلا روسیه خواهیم بود.
