نکات مثبت و منفی تغییر محل مذاکرات احیای برجام
دکتر احمد فاطمی‌نژاد با اشاره به تفاوت‌های سفر انریکه مورا و جوزپ بورل به ایران، اظهار کرد: با توجه به اینکه جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا معاون وی است، حضور مقامی در این سطح نه تنها تأثیر بیشتری در مذاکرات دارد، بلکه شاید برنامه جدی‌تری در میان بوده که بورل شخصأ به ایران آمده است.
وی عنوان کرد: اتفاقاتی که طی دو ماه گذشته افتاده، موجب شده است ایران و غرب انگیزه بیشتری برای توافق داشته باشند. از جمله این مسائل برای ایران مشکلات اقتصادی بوده که روز به روز خود را بیشتر نشان می‌دهد، برای طرف دیگر هم شاید غربی‌ها، اروپا و امریکا به این نتیجه رسیدند که جبهه گسترده‌ای درحال شکل‌گیری است که خیلی همراه آنها نیست و این می‌تواند یک منفذ و فضایی مثبت را برای ایران فراهم کند.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل بیان کرد: یکی از عوامل اصلی که باعث افزایش انگیزه اروپا و امریکا برای نتیجه‌بخشی به مذاکرات شده، این است که چین، روسیه، هند و حتی تا حدودی کشورهای حوزه خلیج‌فارس مانند آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها فکر نمی‌کنند و دیدگاه‌های متفاوتی دارند و احساس می‌کنند ایران هم می‌تواند در این فضا کار خود را پیش ببرد.
وی با بیان اینکه اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که راه حل فوری برای متوقف کردن برنامه هسته ایران ندارند، تصریح کرد: برنامه هسته‌ای ایران رو به پیشرفت است، حتی قطعنامه‌ای که آژانس صادر نمود نیز نتوانست باعث توقف فعالیت‌های هسته‌ای ایران شود و با واکنش تند جمهوری اسلامی مواجه شد و از سویی با توجه به خاموش کردن دوربین‌ها، دست آژانس هم بسته شد و راه جایگزینی به نظر می‌رسد که وجود ندارد.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی عنوان کرد: هر چند اروپا و امریکا احساس می‌کردند با قطعنامه آژانس بتوانند به ایران فشار بیاورند، ولی ایران طی چند هفته گذشته نشان داد نه تنها قصد عقب‌نشینی ندارد، بلکه به شدت واکنش نشان داده است.
فاطمی‌نژاد به دیگر عاملی که وضعیت موجود را متفاوت می‌کند اشاره کرد و گفت: کشورهای منطقه هم خواهان این هستند که به گونه‌ای این مسئله حل و فصل شود و رفت‌وآمدهای بین ایران و قطر، ایران و امارات و حتی مذاکرات بین ایران و عربستان این را نشان می‌دهد. از سویی اروپائی‌ها نیز در تلاش اند تا کار را به پیش ببرند.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: هر چند در حال حاضر فضای خوش‌بینانه و جدی‌تری برای از سرگیری مذاکرات وجود دارد ، اما موانعی که از گذشته بوده الان هم هست. شاید فضای فعلی نسبت به دو ماه قبل خوش‌بینانه‌تر باشد ولی نباید دچار ساده‌انگاری شویم؛ چراکه موانع و مسائل همچنان جدی است.
انگیزه طرفین برای احیای برجام
وی با تأکید بر اینکه هرگونه ضعف مذاکراتی و افراطی‌گری از سمت طرفین مذاکره شاید موجب شود که دوباره بن‌بست مذاکرات تشدید شود، به میزان انگیزه طرفین در خصوص احیای برجام اشاره کرد و افزود: باوجود اینکه آمریکایی‌ها فکر می‌کردند با آزادسازی ذخایر استراتژیک انرژی‌شان و رایزنی با کشورهای دیگر می‌توانند بازار انرژی جهانی را آرام کنند، ولی این اتفاق نیفتاد و موجب بروز مسائل و تورم‌های عجیب و غریب در داخل کشورهایشان شد.
فاطمی‌نژاد اظهار کرد: افزایش قیمت‌ها موجب شده تا امریکا از برخی خطوط قرمز سابق خود بگذرد. به عنوان مثال در خصوص ونزوئلا یک سری تخفیف‌هایی قائل شدند تا این کشور بتواند نفت خود را به بازار بفرستد، از سویی بایدن که آن قدر مخالف جناح حاکم در عربستان بود، به این کشور می‌رود تا بتواند آنها را با توجه به بحران اوکراین و روسیه برای افزایش صادرات نفت راضی کند.
وی با بیان اینکه باوجود تمامی این‌ها، هنوز اقدامات انجام شده کافی نیست، ادامه داد: طرفین همچنان انگیزه دارند که مسائل‌شان را با ایران حل و فصل کنند تا انرژی ما هم به بازار جهانی برگردد، از سویی ایران هم مشکلات خاص خود را دارد که به دنبال مذاکرات است.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به مشکلات اقتصادی در داخل کشور، ابراز عقیده کرد: تمامی این مسائل دشواری‌های مدیریت اقتصاد ایران را نشان می‌دهد که حل و فصل این مسائل بدون صادرات نفت به بازار جهانی و بازگشت پول آن عملاً امکان‌پذیر نیست.
وی افزود: هرچند در مذاکرات هر دو طرف انگیزه دارند، اما نباید فراموش کرد که فقط انگیزه و اراده طرفین مذاکره اثرگذار نیست، به جز انگیزه، توان، فن و علم مذاکره و دید روشن و چشم‌انداز واقع بینانه نسبت به فضای مذاکره هم اثرگذار است.
ارتباط سفر اخیر لاوروف به ایران با مذاکرات برجام
فاطمی‌نژاد با اشاره به سفر اخیر لاوروف به ایران و با بیان اینکه این سفر را می‌توان مرتبط با مذاکرات احیای برجام دانست، گفت: بعد از اینکه روسیه در اوکراین درگیر جنگ با غرب شد، تلاش کرد کشورهای متحدش را به خودش نزدیک‌تر کند و بین آنها ائتلافی به وجود آورد و در همین راستا مقامات کشورهایی نظیر تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به ایران آمدند. این نشان می‌دهد روسیه درحال متحد کردن کشورهای اطراف و نزدیک به خودش در یک ائتلاف نزدیک‌تری است.
وی تصریح کرد: هر چند اروپایی‌ها در این فضا نمی‌خواهند میدان را به روسیه واگذار کنند، اما از سویی ایران هم بازیگری نیست که به راحتی بتوانیم آن را به شرق یا غرب منتصب کنیم بلکه در یک فضای بینابینی حرکت کرده و اروپایی‌ها احساس می‌کنند می‌توانند جلوی هل دادن کامل ایران به سمت روسیه را بگیرند، البته خود ایران هم در اینکه از روسیه فاصله بگیرد منافعی دارد.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سؤال که چرا تصمیم بر این شد تا محل مذاکرات از وین به یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس منتقل شود، گفت: بر اساس آنچه اعلام شده ادامه مذاکراتی که می‌خواهد صورت بگیرد دیگر در چارچوب برجام و گروه 1+5 نیست، در واقع مسائل بین ایران و امریکا باید حل شود و به همین دلیل ضرورتی ندارد محل مذاکرات در وین باشد و با مذاکرات برجام یکی شود.
وی اظهار کرد: البته این اقدام می‌تواند هم مثبت باشد و هم منفی. از این جهت می‌تواند مثبت باشد که شاید این کار باعث حل مشکلات و اختلاف نظرهای ایران و آمریکا بر سر برجام شود. از طرفی پیام و سیگنال منفی می‌تواند این باشد که شاید اروپایی‌ها و امریکا با این کار پذیرفته اند که کشورهای خلیج‌فارس باید نقش جدی‌تری در مذاکرات با ایران داشته باشند و فضای جدی‌تری به آنها داده شود.
فاطمی‌نژاد عنوان کرد: هرچند مذاکرات احیای برجام در گذشته مرتب با دخالت کشورهای منطقه مخالفت می‌شد و این کشورها اجازه ورود به مذاکرات را نمی‌یافتند، اما اکنون احساس می‌شود بالاخره کشورهای منطقه توانسته‌اند اروپا و امریکا را قانع کنند که در مذاکرات احیای برجام نقش داشته باشند.
وی با اشاره به برخی تنش‌های منطقه‌ای که باعث تاثیرگذاری بر برجام نیز شد، افزود: شاید ایران در کنار مذاکرات هسته‌ای می‌خواهد در مورد مسائل منطقه هم یک سری مذاکرات و تنش‌زدایی‌هایی داشته باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه به احتمال بسیار زیاد قطر به عنوان میزبان مذاکرات انتخاب شود، اضافه کرد: به طور کلی ورود کشورهای منطقه به مذاکرات به نفع ایران نیست. ورود یک بازیگر و دیدگاه جدید کار را دشوارتر می‌کند، مگر اینکه در مذاکرات دیدگاه‌هایشان مورد توجه قرار نگیرد. اگر کشورهای منطقه بخواهند در موضوع مذاکرات دخالت کنند، کلاف مذاکرات پیچیده‌تر و سردرگم‌تر خواهد شد.
