چگونه مرگ را برای کودک‌مان تعریف کنیم؟
نرگس مرشد اظهار کرد: اولین مساله‌ای که در بحث سوگ در کودکان مطرح می‌شود این است که آیا سوگواری در کودکان مثل سوگواری در بزرگسالان است؟ داغدیدگی یکی از مهمترین آسیب‌ها در کودکان است؛ کودک هم مثل بزرگسال در برابر مرگ و از دست دادن عزیزان خود دچار غم می‌شود و میزان آن رابطه مستقیمی با سطح تکامل کودک دارد یعنی هرچه سن کودک پایین‌تر باشد میزان برون‌ریزی و صحبت کردن او کاهش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: کودکان از حدود سن شش سالگی متوجه واقعیت و مفهوم مرگ می‌شوند و به تدریج و بر اساس واکنش ما، آن را به عنوان پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر و همه‌گیر می‌پذیرند. کودکان هم مثل بزرگسالان مراحل سوگ را که شامل انکار، شوک، خشم و ناامیدی و در نهایت پذیرش است طی می‌کنند اما رفتار و واکنش آن‌ها در زمان گذر این مراحل با بزرگسالان متفاوت است.
علائم سوگ در کودک
مرشد افزود: وقتی کودکی برای از دست دادن یکی از عزیزانش غمگین است ممکن است ما متوجه این ناراحتی نشویم. بارها در جلسات درمانی از والدین شنیده‌ام که درباره کودک خود می‌گویند انگار متوجه از دست دادن یکی از اعضای خانواده نشده است! در صورتی که کاملا اشتباه است. بچه‌ها احساسات پیچیده را متفاوت‌تر از بزرگسالان پردازش می‌کنند و نشان می‌دهند. وقتی ما به عنوان بزرگسال متوجه غمگین بودن کودک نمی‌شویم به این معنا نیست که کودک حال خوبی دارد.
این مشاور کودک و نوجوان عنوان کرد: هر چه سن کودک کمتر باشد درک مرگ برای آن‌ها دشوارتر است؛ بچه‌ها در ذهن خود متوجه دائمی بودن فقدان نمی‌شوند و فکر می‌کنند که یک زمانی بازمی‌گردد. سوگ در کودک علائمی را در سطوح مختلف ایجاد می‌کند؛ در سطح عاطفی نشانه اضطراب، کابوس، افسردگی و حتی لجبازی می‌تواند خود را نشان دهد و از نظر رفتاری هم پرخاشگر می‌شوند، خودزنی می‌کنند و در تعامل با بزرگسالان دچار مشکلاتی می‌شوند. از نظر شناختی ممکن است خود را مقصر بدانند و فاجعه‌سازی کنند و از نظر جسمی هم ممکن است دل‌پیچه، شب ادراری، افزایش ضربان قلب و... در کودک ایجاد شود.
چگونه مرگ برای برای کودک شرح دهیم؟
وی در خصوص چگونگی تشریح مفهوم مرگ را برای کودک ادامه داد: توضیح مفهوم مرگ برای کودک یکی از سخت‌ترین کارها برای والدین و اطرافیان کودک است. اگر قصد دارید به کودکی که به تازگی یکی از عزیزان خود را از دست داده این موضوع را توضیح دهید باید به بایدها و نبایدهایی توجه کرد.
مرشد عنوان کرد: بیشتر والدین وقتی با سوالات کودک درباه مرگ روبه‌رو می‌شوند، مضطرب می‌شوند. برای توضیح مفهوم مرگ به کودک اولین قدم حفظ آرامش است زیرا بچه‌ها در ابراز هیجان، والد خود را الگو می‌دانند. در این شرایط بچه‌ها از بزرگسالان یاد می‌گیرند بنابراین درباره مرگ به کودک دروغ نگویید.
وی افزود: درست است که در توضیح مرگ نیاز نیست همه جزئیات را ریز به ریز بیان کنید اما مهم است که اطلاعات صحیحی در اختیار کودک قرار داد. از مرگ با عناوینی مثل مسافرت، خواب ابدی، بیماری طولانی مدت و رفتن پیش خدا یاد نکنید. در عوض به جای آن از فوت کردن، مردن یا مرگ استفاده کنید؛ استفاده از این کلمات از بروز مشکلات جلوگیری می‌کند.
تعریف‌های رایج اما اشتباه از مرگ
این مشاور کودک و نوجوان گفت: به عنوان مثال وقتی برای کودک مرگ را خواب ابدی تعریف کنید ممکن است کودک از خوابیدن خودش یا والدینش بترسد. اگر بگویید فردی که مرده پیش خدا رفته، ممکن است کودک نسبت به خداوند دچار خشم شود در حالی که در فرآیند سوگ می‌خواهیم این را به کودک یاد بدهیم که خداوند در این اتفاق تلخ همراه ما است. یا اگر بگویید که فردی که فوت شده بیمار شده ممکن است کودک چشم انتظار بماند و دچار تناقض شود. در بیان مرگ برای کودکان، کلمات اهمیت زیادی دارند.
وی عنوان کرد: مهمترین نکته در توضیح مفهوم مرگ این است که اطلاعات دقیق داشته باشید. می‌توانید این گونه تعریف کنید که مرگ برای موجودات زنده مثل انسان یا حیوانات، به این معنی است که دیگر نفس نمی‌کشد و یا اگر کودک‌تان کارکرد بدن را نمی‌داند به او بگویید که قلبش از کار افتاده است. مهم است که بگویید دیگر زنده نمی‌شود و بازنمی‌گردد مثل ماهی کوچولویی که در تنگ داشتیم که حالا مرده و دیگر پیش ما نیست.
به کودک‌تان اطمینان دهید
مرشد افزود: نکته دیگر اطمینان دادن به کودک‌تان است؛ به کودک اطمینان دهید که عزیزش وارد دنیای دیگری شده است و در آن دنیا بدون درد زندگی می‌کند چون پیری و بعضی اتفاقات باعث می‌شود که عزیزان خود را از دست بدهیم.
خودداری از پیگیری اخبار ناگوار در حضور کودک
این مشاور کودک و نوجوان در خصوص پیگیری اخبار ناگوار در حضور کودک گفت: در زمان رخ دادن اتفاقات ناگواری در جامعه مثل متروپل یا اتفاقات طبیعی، پیگیری اخبار در حضور کودک مخصوصا کودک کمتر از ۱۰ سال، خیلی خطرناک است. وقتی مرتب پیگیر اتفاقات تلخ می‌شوید و درباره آن بحث می‌کنید، امنیت روانی کودک به خطر می‌افتد و این تهدید بزرگی برای آینده کودک‌تان است.
مرشد ادامه داد: یکی از موضوعات دیگر برای کودک، از دست دادن پدر یا مادرش است؛ فوت والد، یک ضایعه عمیق برای کودک است و بعد از آن دچار آشفتگی و آسیب‌پذیری زیادی می‌شود. البته کودک، ترمیم‌پذیر است و در صورتی که مشکلاتش درک و مورد حمایت درست واقع شود، می‌تواند این دوران را با سازگاری بیشتری بگذراند.
با کودکی که پدر یا مادرش را از دست می‌دهد چگونه رفتار کنیم؟
وی بیان کرد: وقتی یکی از والدین فوت می‌کند، مهمترین عامل اثربخش برای کودک، والد در قید حیات است. اگر چه سایر اعضای خانواده و دوستان هم در بهتر شدن حال کودک موثر هستند اما حمایت والد در قید حیات مهمتر است.
این مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه گرفتن مشاوره تخصصی حوزه کودک برای خروج کودک از غم و اندوه توصیه می‌شود، یادآور شد: در صورتی که والد در قید حیات عملکرد خوبی داشته باشد، در واقع کودک را به راه درست پذیرش اتفاق و ابراز احساسات هدایت می‌کند. اشکالی ندارد کودک شما ناراحتی و گریه شما را ببیند و حتی لازم است زیرا وقتی والدین احساسات خود را پنهان کنند کودک هم یاد می‌گیرد.
کودک را مجبور به فراموشی نکنید
مرشد افزود: حتما با کودک خود درباره راهکار کنترل کردن هیجانات و غم صحبت کنید. خاطره والد یا عزیز از دست رفته را سعی کنید به شکل‌های مختلف زنده نگه دارید و کودک را مجبور به فراموشی نکنید. قطعا کودک با از دست دادن پدر یا مادرش نگران می‌شود که به خاطر امنیت از دست رفته اش است. حتما برای کودک خود شرح دهید که بعد از فوت یک عزیز قرار است چگونه زندگی خود را ادامه دهید. به این ترتیب کودک خود را از سردرگمی رها می‌کنید.
وی افزود: روال عادی زندگی کودک باید حفظ شود؛ این مساله به ثبات امنیت روانی کودک کمک می‌کند. بهتر است هر چه سریعتر کودک به شرایط عادی خود برگردد. شرکت در کلاس‌های مختلف، ارتباط با دوستانش، پارک رفتن و... به کودک کمک می‌کند.
این مشاور کودک و نوجوان ادامه داد: در اتفاقات تلخ سعی کنید شرایط بازی را برای کودک فراهم کنید. بازی راه طبیعی تخلیه هیجانات و انرژی کودک است. انجام همه این نکات به هضم غم در کودک کمک می‌کند.
وظیفه اطرافیان در قبال کودک
مرشد گفت: مهم است که اطرافیان کودک با رفتار طبیعی و سوگواری طبیعی شرایطی ایجاد کنند که کودک بتواند در مراسمات شرکت کند و مثل دیگران در فرآیند سوگواری قرار گیرد. کودکی که به شکل صحیح گریه و سوگواری می‌کند با مدیریت اطرافیان می‌تواند بعد از مدتی با موضوع کنار بیاید و به شرایط طبیعی بازگردد.
این مشاور کودک و نوجوان درباره رفتار نزدیکان کودک در مواجهه با غم بیان کرد: اطرافیان نباید دوگانه رفتار کنند به این معنا که نباید به گونه‌ای رفتار کنند که همه چیز را پنهان کنند و یا بالعکس سوگواری خیلی شدیدی داشته باشند. اطرافیان باید به اندازه کافی و نه افراطی از کودک حمایت کنند تا کودک احساس امنیت از دست رفته را به دست آورد.
سانسور کردن فقدان عزیز سودی ندارد
وی با بیان اینکه فقدان عزیز و از دست دادن بخش جدانشدنی زندگی ما است و سانسور کردن این مساله سودی ندارد، گفت: دور کردن کودک از مراسم عزیزانش تنها پذیرش سوگواری را سخت می‌کند و بالاخره کودک متوجه فوت عزیز از دست رفته می‌شود. بچه‌ها با حضور در مراسم همدلی را یاد می‌گیرند و این به پذیرش مرگ کمک می‌کند.
مرشد در پایان یادآور شد: برای شرکت کودکان در مراسم عزاداری یکی از والدین یا عزیزانش، چند نکته مهم است. اول از همه به کودک خود درباره مرگ توضیح دهید. در چنین مراسماتی بزرگترها مراقب افراد بی‌قرار هستند و خود به خود کودک از دایره توجه خارج می‌شود پس سعی کنید در این مراسمات مراقب کودک و همراهش باشید و در صورت لزوم اگر کودک خسته شد او را سرگرم کنید. مراقب رفتار دیگران باشید، اگر شراطی مانند بی‌قراری بزرگترها را در این مراسم دید سعی کنید کودک را از محل دور کنید.
