«عید قربان» در میان اقوام ایرانی چگونه است؟
«ذی‌حجّه» از پُرمناسبت‌ترین ماه‌های قمری است و فرهنگِ ایرانی، به‌دلیلِ درهم‌تنیدگی با آموزه‌های اسلامی، این اعیاد و مناسبت‌ها را در خود بومی‌سازی می‌کند. آیینِ حجّ، روز عرفه، عید قربان و عید غدیر از مناسبت‌های شناخته‌شده‌ی ذی‌حجّه هستند. در زبان عربی، «عید قربان»، «عید اضحی» نام دارد که ریشه‌ی لغوی آن از «ضحیٰ» به معنیِ «پیش از ظهر»، یا از «ضحّیٰ» به‌معنی «قربانی» مشتق شده است.
رسم عید قربان در برخی از قومیت‌های ایرانی چطور برگزار می‌شود؟
مردم ایران در گذشته رسم داشتند روز دهم ماه ذی‌حجّه گوسفند یا شتری را برای قربانی کردن انتخاب کنند و چشم‌های قربانی را سُرمه بکشند و به پیشانی‌اش آینه بیاویزند. همچنین به گردن و گوش‌هایش دستمالِ ابریشمیِ رنگارنگ ببندند و در مراسمی، او را به قربانگاه ببرند و پس از خوراندنِ آب و خواندنِ دعای قربانی، ذبحش کنند. سپس گوشتِ ذبیحه بینِ همسایگان تقسیم می‌شد؛ البته این رسم در گذشته پابرجا بود و امروز بدونِ تشریفات برگزار می‌شود.
جشن عید قربان در میان ترکمنان چگونه است؟
ترکمنان جشنِ عید قربان را «قربان بایرام» می‌نامند. آن‌ها از سه روز مانده به عید، تدارکِ روزِ عید را می‌بینند. روز اول را «کرگون» یا «خانه‌تکانی» می‌گویند و به نظافت می‌پردازند. روز دوم را «قوفن» می‌نامند و در آن روز شیرینی می‌پزند. شب قبل از عید نیز خانه‌های خود را می‌روبند، حمام مخصوص می‌گیرند که به آن «قربان شورا» می‌گویند، آرایش می‌کنند، بهترین جامه‌ی خود را می‌پوشند و شیرینی‌های گوناگون فراهم می‌کنند و چشم‌به‌راه مهمان می‌نشینند.
آن‌ها در روز عید قربان نماز مخصوص عید قربان را نیز برگزار می‌کنند و با شیرینی‌پزی در این عید، این مراسم را جشن می‌گیرند. آن‌ها بعد از قربانی کردنِ گوسفند، خونِ حیوانِ ذبیحه را به پیشانیِ همه‌ی افراد خانواده می‌مالند؛ چراکه به تقدّس این خون باور دارند و معتقدند سرنوشتِ آن‌ها را تغییر خواهد داد. ترکمنان در قربان بایرام خوراکی‌های مختلف با گوشت می‌پزند و برای در و همسایه می‌فرستند و برایشان سالِ خوش و سلامتی آرزو می‌کنند.
سنّت جشن عید قربان ترکمن‌های گمیش‌تپه استان گلستان
یکی از رسوم رایج در این روز و در میانِ ترکمنان، بستنِ تاب بر روی درخت، برای بازیِ نوجوانان (علی‌الخصوص دخترکان) است. بازیِ پسربچّه‌ها در این عید اعم است از «اشک میندی»، «کیملرده کیمینگ»، «آل قاشلی» و «چوریک دپتدی» و دختران هم «آییم ترک»، «گونیم ترک» و «پس پسه» را بازی می‌کنند.
به‌طور کلی مراسم عید قربان، بینِ مردم مناطق مختلف ایران به‌عنوانِ یکی از تکالیف مذهبی، با قربانی کردنِ گوسفند و تقسیم گوشت میان آشنایان و همسایگان برگزار می‌شود.
جشن عید قربان میان کردانِ انبی چگونه برگزار می‌شود؟
بینِ طوایف کُرد، انبی از توابعِ ترگورِ ارومیه رسم است روز عید علاوه بر انجام مراسم مذهبی، جشنی نیز برگزار شود.
غلام‌رضا معصومی و منوچهر کلانتری در مجله‌ی «هنر و مردم» در باب برگزاری مراسم این جشن در ارومیه این‌طور می‌نویسند: «پیش از ظهر روز عید قربان، پس از قربانی کردنِ گوسفند، مردم دهکده، کوچک و بزرگ به بیشه و صحرا می‌روند و چند طناب به درختان می‌بندند و همگی، به‌جز زنان شوهردار، روی آن تاب می‌خورند. اگر هوا خوش نباشد، اهل هر خانه طنابی از زیر سقف خانه‌شان می‌آویزند و تا تنگِ غروب تاب می‌خورند»؛ علّتِ تاب‌سواری آن‌ها این است که معتقدند گناهان را می‌ریزد.
* بخشی از اطلاعات از کتاب‌های «ایرانیان ترکمن» از اصغر عسگری خانقاه و «فرهنگ مردم، فولکور ایران» تالیف سیدعلی میرنیا وام گرفته شده‌است.
