میلیارد‌ها دلار کمک آمریکا در افغانستان غیب شد؛ در اوکراین هم همین وضع است؟

پایگاه خبری «نیوزویک» به بررسی نگرانی‌ها درباره کمک‌های نظامی و مالی آمریکا به اوکراین پرداخته و آورده است: «آمریکا دست‌کم ۱۳۴ میلیارد دلار برای تقویت دولت وقت اقغانستان صرف کرد و گزارشی در سال ۲۰۲۰ توسط دفتر بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) نشان داد که حدود ۱۹ میلیارد دلار از ۶۳ میلیارد بودجه بررسی شده، صرف فساد و سوءاستفاده شده است.

بودجه دیگری هم وقتی طالبان در سال ۲۰۲۱ روی کار آمد، گم شد. امروز بسیاری از کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر نظارت دقیقی در کار نباشد، ممکن است کمک‌های آمریکا به اوکراین هم سرنوشت مشابهی داشته باشند.

جان ساپکو، دیده‌بان سابق دولت آمریکا که ۳۰ سال سابقه نظارت بر هزینه‌های فدرال این کشور را در کارنامه دارد، بیش از ۱۰ سال دفتر «سیگار» را اداره کرده است. او در سه دولت اخیر آمریکا گزارش‌هایی تحت عنوان «عبرت‌ها» به صورت سالانه منتشر کرده که شامل مصاحبه‌هایی جامع و دیدگاه‌هایی تشخیصی درباره مسائل ریشه‌دار بوده‌اند. امروز این گزارش‌ها می‌توانند در پاسخ به این سوال که چرا در سال گذشته دولت افغانستان آنقدر سریع سقوط کرد، کمک‌کننده باشند.

با توجه به نتیجه طولانی‌ترین جنگ تاریخ آمریکا، به‌ نظر می‌رسد که تصمیم‌گیران توجه چندانی به توصیه‌های او نداشتند.

ساپکو به نیوزویک گفت: گاهی اوقات احساسم شبیه احساس کاساندرا (اسطوره یونانی) ‌است، او نفرین شده بود که پیش‌بینی‌های دقیق کند و کسی به حرفش گوش ندهد.

او تاکید کرد که مناقشه اوکراین با افغانستان بسیار متفاوت است، همانطور که افغانستان هم با عراق، ویتنام و دیگر میزبانان مداخله‌گری‌های خارجی آمریکا فرق می‌کرد. با این حال او در کمک‌های میلیارد دلاری آمریکا به اقتصاد و قدرت نظامی اوکراین برای دفاع در برابر حمله روسیه شباهت‌هایی می‌بیند.

بایدن اخیرا بسته کمکی جدیدی با ارزش یک میلیارد دلار را تصویب کرد، این بخشی از بودجه ۴۰ میلیارد دلاری آمریکا برای کمک به اوکراین است که در ماه مه توسط کنگره این کشور تصویب شد. ساپکو پس از اعلام این بسته کمکی جدید گفت: ما در افغانستان هم شاهد چنین چیزی بودیم، خروار خروار پول برای حمایت از دولت مستقر کابل هزینه کردیم.

او گفت: من نمی‌گویم این کار اشتباهی است یا مردم اوکراین مردم بدی هستند و می‌خواهند از ما سرقت کنند، حرف من این‌ها نیست. من فقط می‌گویم هرگاه این حجم از پول را با این سرعت به کشوری سرازیر کنید، باید از همان ابتدا نظارت را برقرار کنید. اما در حال حاضر چنین نظارتی نمی‌بینم. نهادهای نظارت منظم، بسیار ضعیف هستند.

ساپکو برای بهبود رویت‌پذیری و شفافیت بودجه‌های آمریکا در جنگ اوکراین، پیششنهاد داد که یک نهاد بازرسی کلی ایجاد شود.

ساپکو گفت: اگر یک جا باشد که به حضور بازرس کل نیاز داشته باشد، اوکراین است. چون حجم زیادی از پول در مدت زمان بسیار کمی به این کشور سرازیر شده است.

او گفت که چنین نظارتی می‌تواند در دیگر مناقشه‌ها هم اعمال شود، از جمله در سوریه که آمریکا خود را در آن دخیل کرده است. در عین حال، ساپکو تصریح کرد که هیچ علاقه‌ای به فعالیت در این منصب ندارد.

گابریلا ایولیز روزا هرناندز، یک محقق در موسسه کنترل تسلیحاتی گفت، یک بازرس کل می‌تواند به رسیدگی به وظیفه نظارت بر نحوه صرف کردن کمک‌های آمریکا در اوکراین کمک کند، خصوصا در حوزه امنیتی.

او گفت: آمریکا همچنین می‌تواند یک بازرس کل ویژه در امور اوکراین منصوب کند تا به طور مشخص بر کمک‌ها به اوکراین نظارت کند، زیرا کی‌یف برای دفاع از تمامیت ارضی خود در برابر حمله روسیه، به کمک نیاز دارد.

هرناندز اما گفت که چنین ماموریتی بسیار دشوار خواهد بود، خصوصا با توجه به مقیاس کمک‌های آمریکا و جریان تسلیحات سبک، تسلیحاتی که دشواری ردیابی آن‌ها بر کمتر کسی پوشیده است. این تجربه افغانستان است، جایی که طالبان بخش زیادی از تسلیحات آمریکا را در اختیار گرفت و در عراق و سوریه که سلاح‌های فراوانی که قرار بود به دست شرکای آمریکا در میدان نبرد برسد، سر از انبارهای تسلیحاتی داعش درآورد.

این محقق گفت: نظارت در مبارزه فعالانه، کار بسیار دشواری است، خصوصا وقتی بحث تسلیحات سبک در میان باشد. در چند ماه گذشته، دولت اوکراین با ایجاد سازوکارهای نظارتی، نشان داده که می‌خواهد با شرکایش شفاف باشد.

هرناندز با این حال تصریح کرد که موفقیت‌آمیز بودن این فرایند نظارتی، به جمع‌آوری داده از شهروندان اوکراین بستگی دارد.

او گفت: با این حال، جامعه مدنی اوکراین نقش بزرگی در بهبود ظرفیت‌های این کشور در پذیرش کمک‌های امنیتی دارد. کارشناسان جامعه مدنی اوکراین باید به‌طور سازمان‌یافته و از طریق کارگاه، میزگرد و کارگروه‌ها، به دولت این کشور مشورت دهند و نگرانی‌های امنیتی را مد نظر داشته باشند.

او بیان کرد که تفاوت فاحش در مقدار و مقیاس کمک‌ها، مقایسه کمک‌های آمریکا به اوکراین و افغانستان را دشوار می‌کند.

این محقق گفت: تفاوت اساسی این است که آمریکا در ۲۰ سال گذشته کمک‌های مالی به مراتب بیشتری به افغانستان کرد... اما بزرگترین عبرتی که می‌توان آن را در کمک‌های عظیم به اوکراین به‌کار گرفت این است که عدم‌ پاسخگویی نسبت به تجهیزات نظامی در میدان‌های نبرد، مسئله‌ رایجی است. پاسخگویی مناسب برای کمک‌های ارائه شده باید از اولویت‌های سیاست‌گذاران اوکراین و آمریکا در ادامه این جنگ باشد.

اوکراین با گزارش‌هایی مبنی بر سوءاستفاده از بودجه‌های کمکی آمریکا به شدت مخالفت می‌کند. اخیرا شبکه سی‌بی‌اس گزارش داد که تنها ۳۰ درصد از کمک‌های آمریکا به خطوط مقدم جنگ اوکراین می‌رسد. دیمیتری کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین در واکنش به این گزارش خواستار انجام تحقیقات درباره مسئولان انتشار آن شد.

اوکراین در رده‌بندی «شاخص ادراک فساد» سازمان شفافیت بین‌الملل، با ۳۲ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز، در جایگاه ۱۲۲ قرار دارد. این کشور که در سال ۱۹۹۱ از اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد، از دیرباز با فساد درگیر بوده و حمله روسیه در ۲۴ فوریه سال جاری، این مشکل را تشدید کرده است.

اولکساندر کالیتنکو، یکی از تحلیلگران ارشد سازمان شفافیت بین‌الملل گفت: گرچه نمی‌توان از اوکراین انتظار داشت که همزمان با جنگ، تمامی اصلاحات برجسته ضدفساد را اجرایی کند، اما برخی از موارد فساد در این کشور باید سریعا برطرف شوند.

او اشاره کرد که هنوز روسای بسیاری از سازمان‌های مسئول رسیدگی به فساد در اوکراین منصوب نشده‌اند و این تاخیرها تاثیر مخربی بر کارآمدی این نهادها دارد.

اتهامات فساد اوکراین یکی از مهم‌ترین عوامل به تعویق افتادن عضویت این کشور در پیمان ناتو است. جو بایدن سال گذشته اعلام کرد که اوکراین باید پیش از پیوستن به ناتو، فسادزدایی کند.

استیون مایرز، یکی از اعضای سابق کمیته مشورتی سیاست اقتصادی بین‌الملل در وزارت خارجه آمریکا هم معتقد است که عدم شفافیت اوکراین موجب نگرانی است و می‌گوید: در اوکراین هیچ سازوکاری برای پاسخگویی و نگه داشتن حساب کمک‌هایی که به این کشور می‌شود، وجود ندارد.

نگرانی اصلی، رشوه‌های احتمالی یا جرایم مالی نیست، بلکه مسئله نگران‌کننده‌تر تسلیحات آمریکایی است.

مایرز گفت: تقریبا نمی‌توان مقابل آن فرمانده اوکراینی که ادعا می‌کند تسلیحاتش را در میدان نبرد از دست داده اما در واقع آنها را به خریدارانی از چین و روسیه تا دیگران فروخته، گرفت.

این مسئله موجب نگرانی عمده کشورهای کمک‌کننده به اوکراین شده است، زیرا آمریکا تسلیحات بسیار پیشرفته‌ای در اختیار اوکراین قرار داده، از موشک‌های ضدتانک جاولین گرفته تا سامانه‌های توپخانه با قابلیت جابجایی بالا (هیمارس). اگر این تسلیحات از اوکراین خارج شده و به دست تروریست‌های خاورمیانه برسد، واقعا خطرناک خواهد بود.

یکی دیگر از نگرانی‌های این است که این تسلیحات آمریکایی نه در مقابل سربازان روسیه، بلکه علیه خود مردم اوکراین استفاده شود، خصوصا اوکراینی‌های روسی‌زبان که در شرق این کشور ساکن هستند.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اطمینان داده است که دولت این کشور با دولت اوکراین همکاری می‌کند تا مطمئن شود که این تسلیحات به دست افراد درست خواهد رسید. دولت اوکراین هم تا اینجا نشان داده که نسبت به کمک‌های ما، ‌پاسخگو است و آمار آن‌ها را دارد.

با وجود این تضمین‌ها، تحلیلگران، قانونگذاران و مقامات سابق آمریکا هنوز هم خواستار مکانیسم‌های شفافیت بیشتر و سفت‌ و سخت‌تر هستند. تنها یک سال پس از خروج آمریکا از جنگ ۲۰ ساله افغانستان، نگرانی‌ها نسبت به کمک‌های آمریکا به اوکراین به گوش می‌رسد، نگرانی‌هایی نسبت به بازه زمانی و مقیاس مناقشه اوکراین و روسیه.»