۲۱ سال گذشت؛ مغز متفکر حملات ۱۱ سپتامبر همچنان بدون محاکمه زندانی است
پایگاه خبری ان‌بی‌سی نیویورک نوشت: جستجوی جهانی برای بازداشت سومین چهره برجسته القاعده ۱۸ ماه به طول انجامید، اما امروز می‌بینیم که مجازات کردن او - از نگاه قانون و صدور حکم دادگاه - به مراتب بیشتر زمان برده است. منتقدان می‌گویند که این یکی از بزرگترین شکست‌ها در مبارزه با تروریسم است.
همزمان با نزدیک شدن بیست‌ویکمین سالگرد حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، خالد شیخ محمد و چهار متهم دیگر در پرونده ۱۱ سپتامبر هنوز در زندان گوآنتانامو هستند و محاکمه آن‌ها از زمان بازداشت تا امروز که ۱۹ سال از آن می‌گذرد، مکررا به تعویق افتاده است.
آخرین پس‌رفت این پرونده ماه گذشته میلادی اتفاق افتاد که جلسه استماع پیش از محاکمه در اوایل پاییز، لغو شد. این تاخیر موجب ناامیدی خانواده‌های ۳۰۰۰ قربانی ۱۱ سپتامبر شد. آن‌ها چندین سال است که خواستار اجرای عدالت در قبال مجریان و طراحان حملات ۱۱ سپتامبر شده و می‌خواهند به سوالاتشان پاسخ داده شود.
پدر یک دختر ۲۵ ساله که هواپیمای القاعده به طبقه بالای دفتر کار او در مرکز تجارت جهانی برخورد کرد، گفت: حالا مطمئن نیستم که چه اتفاقی قرار است بیافتد. او تاکنون چهار بار به گوآنتانامو رفته تا از نزدیک شاهد روند دادگاه باشد، اما هر بار مستاصل از آنجا برگشته است.
این پدر گفت: می‌خواهم آمریکا بفهمد که حقیقت ماجرا چه بوده و چطور انجام شده، می‌خواهم شخصا شاهد محاکمه او باشم.
شیخ محمد اگر در دادگاه محکوم شود، با مجازات اعدام مواجه است.
جیمز کانل، وکیل یکی از هم‌دستان شیخ محمد تایید کرد که طرفین هنوز در تلاش برای دستیابی به توافقی پیش از محاکمه هستند، توافقی که می‌تواند از محاکمه پیشگیری کرده و به مجازات‌هایی کمتر، اما همچنان طولانی منجر شود.
دیوید کلی، یک دادستان سابق آمریکا در نیویورک که ریاست مشترک تحقیقات وزارت دادگستری درباره ۱۱ سپتامبر را بر عهده داشت، این تاخیرها و عدم دادرسی را «یک تراژدی دردناک برای خانواده‌های قربانیان» دانست.
او گفت که تلاش برای محاکمه شیخ محمد در برابر یک هیئت نظامی، به جای یک دادگاه معمولی در آمریکا، «شکستی بزرگ» است که به قانون اساسی و حاکمیت قانون در آمریکا توهین می‌کند. دیوید کلی گفت: «این یک لکه ننگ بزرگ در تاریخ آمریکاست».
دشواری برگزاری محاکمه برای شیخ محمد و دیگر زندانیان گوآنتانامو، تا حدی در نحوه رفتار آمریکا با او پس از بازداشتش در ۲۰۰۳ ریشه دارد.
شیخ محمد و هم‌دستانش در ابتدا به صورت مخفیانه در زندان‌های سری در خارج از آمریکا نگهداری شدند. گروه‌های حقوق بشری می‌گویند، نیروهای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که تشنه اطلاعاتی برای بازداشت دیگر رهبران القاعده بودند، با روش‌هایی شدید از آن‌ها بازجویی کردند که معادل شکنجه است. گفته می‌شود که سر شیخ محمد ۱۸۳ بار زیر آب رفته و کاری کرده‌اند که او فکر کند دارد غرق می‌شود.
تحقیقات مجلس سنای آمریکا بعدها به این نتیجه رسید که این بازجویی‌ها به هیچ اطلاعات مفیدی دست نیافت. اما این ماجرا این جرقه را زده که آیا می‌توان از بیانیه‌های اف‌بی‌آی درباره گزارش‌هایش علیه خودش استفاده کرد یا نه، مسئله‌ای که مشمول قانون مجازات سریع در دادگاه‌های غیرنظامی نمی‌شود. (براساس قانون مجازات سریع، دادگاه حق ندارد محاکمه یک متهم را بی‌دلیل و به مدت زمان نامشخصی به تعویق بیاندازد.)
اتهامات شکنجه باعث شده مردم آمریکا نگران باشند که شاید واشنگتن فرصت خود برای محاکمه شیخ محمد در یک دادگاه غیرنظامی را از بین برده باشد.
اما در ۲۰۰۹، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا اعلام کرد که شیخ محمد به دادگاهی در نیویورک منتقل شده و در یک دادگاه فدرال محاکمه خواهد شد. او گفت: شکست در گزینه‌های ما نیست.
اما نیویورک سیتی به هزینه تامین امنیت برگزاری این دادگاه اشاره کرد و این اتفاق هرگز نیافتاد. در نهایت اعلام شد که شیخ محمد در یک هیئت نظامی محاکمه خواهد شد، اما از آن زمان هم چندین سال گذشته و او محاکمه نشده است.
دیوید کلی گفت که مطرح شدن بحث محاکمه توسط یک هیئت نظامی، ناگهانی بود و موجب تعجب بسیاری از افراد در جامعه قانونی شد که به شکلی "موفقیت‌آمیز" پرونده‌های "تروریسم" را در دهه‌های گذشته به پیش برده بودند.
جان آشکروفت، دادستان کل وقت آمریکا با هیئت نظامی موافق نبود و می‌خواست شیخ محمد در دادگاه فدرال منهتن در نیویورک محاکمه شود.
کلی می‌گوید حالا دیگر با گذشت این همه سال، محاکمه شیخ محمد در یک هیئت نظامی هم دشوار شده است، چه برسد به محاکمه در دادگاه غیرنظامی؛ زیرا مدارک کهنه شده و خاطرات شاهدان از ذهن آن‌ها رفته است.
اما گذر زمان خاطرات خانواده‌های قربانیان ۱۱ سپتامبر را کم‌رنگ نکرده و اشتیاق آن‌ها برای جاری شدن عدالت را کاهش نداده است.
خواهر ادی براکن در مرکز تجارت جهانی کشته شد. این ساکن نیویورک، با ارجاع پرونده به دادگاه فدرال مخالفت کرد و گفت: شیخ محمد به یک اقدام نظامی متهم شده، پس باید در دادگاه نظامی محاکمه شود.
او گفت که از تاخیر در روند دادرسی خسته شده، اما درک می‌کند. براکن گفت: تمام جهان ما را می‌بیند و می‌گوید آن‌ها دارند بعد از اینهمه وقت چه کار می‌کنند؟ اما این پرونده یک فرایند است که جهان تماشایش می‌کند، پس باید زیر میکروسکوپ و خیلی دقیق انجام شود.
همزمان با بلاتکلیفی شیخ محمد در گوآنتانامو، آمریکا در سال ۲۰۱۱ اسامه بن لادن، رهبر القاعده را از میان برداشت و در ماه گذشته میلادی هم ایمن الظواهری، رهبر جدید شبکه القاعده را کشت.
برادرزاده شیخ محمد با نام «رمزی یوسف» که از طراحان بمب‌گذاری ۱۹۹۳ در مرکز تجارت جهانی بود، در ۱۹۹۵ در پاکستان بازداشت شد. اما سرنوشت او با عمویش متفاوت است. یوسف در دو دادرسی غیرنظامی مجزا به حبس ابد محکوم شد و اکنون در زندان است.
رمزی یوسف در آن زمان گفت که بمب‌گذاری در مرکز تجارت جهانی که به مرگ ۶ تن و مجروح شدن بیش از ۱۰۰۰ تن منجر شد، مانند استفاده آمریکا از بمب اتمی در جنگ جهانی دوم است. او گفت که آدم‌کشی، زبان هر جنگی است.
براکن می‌گوید: نمی‌دانم که دوباره به جلسات دادگاه در گوآنتانامو بروم و آن همه درد و رنج را با خود برگردانم یا نه. اما اگر به من اجازه دهند، فکر کنم می‌روم. اگر خواهرم بود، این کار را برایم می‌کرد. او چنین زنی است... چنین زنی «بود».
