پزشکی قانونی علت مرگ افراد را چگونه تشخیص می‌دهد؟

وقتی یک جسد به پزشکی قانونی انتقال داده می‌شود چه اتفاقی برایش می‌افتد؟ چقدر طول می‌کشد تا آزمایش‌ها به نتیجه برسد؟ آیا واقعاً می‌توان در فاصله یک روز یا کمتر جواز دفن صادر کرد؟ آیا می‌توان به پزشکی قانونی درباره علت مرگ اعتماد کرد؟ اینها سوالاتی است که در اذهان عمومی‌ به وجود آمده است. دکتر حسن توفیقی که ۵۲ سال سابقه کار و تحقیق در حوزه پزشکی قانونی دارد، استاد دانشگاه تهران است و پزشکان زیادی دوران تخصص پزشکی قانونی را زیر نظر او گذرانده‌اند در گفت‌وگویی به این سوالات پاسخ داده است.

دکتر حسن توفیقی درباره اینکه در سالن تشریح چه اتفاقی می‌افتد و روند ورود یک جسد به سالن تشریح و خروج آن چطور است گفت: وقتی یک جسد برای معاینه و تعیین علت مرگ به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود پزشکی قانونی موظف است جسد را معاینه ظاهری کند و هرچه را که روی جسد می‌بیند اعم از ضرب و جرح، خونریزی، آثار ضربه‌ای، خون‌مردگی و تورم در نقاط مختلف بدن از جمله سر و گردن و تنه و اندام‌ها با تعیین زمان وقوع آن بنویسد.

او درباره اینکه زمان وقوع چطور تشخیص داده می‌شود گفت: این علم پزشکی قانونی است و بر اساس تغییراتی که روی خون‌مردگی و جرح ایجاد می‌شود و التیام که پیدا می‌کند زمان وقوع را می‌تواند تشخیص دهد و باید درباره آن اظهارنظر کند و بگوید مربوط به چند روز یا چند ساعت قبل است. سپس کالبدکشایی انجام می‌شود. کالبدشکافی از سر و جمجمه آغاز می‌شود و پزشک قانونی جسد را از ناحیه گردن و قفسه صدری و شکم باز می‌کند، مثل سفره‌ای که باز می‌شود آن را باز می‌کند و هرگونه تغییراتی را که در جسد است باید در گزارش بنویسد. هرگونه خون‌مردگی در پوست سر یا زیر پوست یا هرگونه شکستگی در استخوان جمجمه، در قاعده یا سقف جمجمه، باید دقیق ذکر شود. ضمناً پزشک باید ناحیه گردن را بررسی کند و ببیند آثار خفگی یا خفه‌کردگی وجود دارد یا خیر و آن را هم دقیق بنویسد. بعد کارشناس می‌رسد به ناحیه صدری و قلب و ریه‌ها را می‌بیند و سپس معده و روده و کبد و طحال را بررسی می‌کند و اگر آثار خونریزی، خون‌مردگی، پارگی یا هر اثر دیگری وجود داشته باشد می‌نویسد و اگر سالم باشد هم ذکر می‌کند و باز باید تاریخ خون‌مردگی و پارگی را تعیین کند و به فرض اگر خونریزی باشد، میزان آن را هم باید تعیین کند. اگر بیماری قلبی و ریوی را هم مشاهده کرد باید بنویسد.

دکتر توفیقی درباره اینکه علت فوت را چطور می‌توان تشخیص داد گفت: بعضی مواقع می‌توان از روی خود جسد علت فوت را تشخیص داد و کارشناس علت آن را همان‌جا می‌نویسد. مثلاً می‌تواند در صورت تشخیص بنویسد که علت مرگ خونریزی مغزی، شکستگی جمجمه یا پارگی طحال و آسیب قلبی یا آنفارکتوس و... است. در نهایت می‌تواند اگر شک داشت از امحا و احشا نمونه بردارد و آن را برای سم‌شناسی و آسیب‌شناسی یا بافت‌شناسی بفرستد تا نتیجه بیاید و بررسی کند.

دکتر توفیقی درباره اجسادی که از بیمارستان‌ها به پزشکی قانونی می‌برند توضیح داد: در مواردی که اجساد از بیمارستان می‌‌آید پرونده بالینی هم مطالعه می‌شود تا مشخص شود پزشکانی که فرد را در زمان حیات دیده‌اند چه آثاری مشاهده کرده‌اند. گاه نیاز است جواب سم‌شناسی و آسیب‌شناسی بیاید و بعد علت مرگ را تعیین کنند. در این‌گونه موارد در برگه جواز دفن می‌نویسند تعیین علت مرگ فعلاً مقدور نیست و باید نتایج آسیب‌شناسی و سم‌شناسی اعلام و پرونده بالینی هم مطالعه شود و بعد علت مرگ تعیین شود.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که جواز دفن چطور صادر می‌شود گفت: اگر علت مرگ مشخص شده باشد آن را می‌نویسند و اگر نیاز به آزمایش و بررسی داشته باشد می‌نویسند علت مرگ بعداً تعیین می‌شود. در هر صورت جواز دفن صادر می‌شود.

او درباره اینکه آیا جواز دفن بلافاصله بعد از نمونه‌برداری و خروج از سالن تشریح صادر می‌شود گفت: جواز دفن را همان لحظه می‌توانند صادر کنند. این تعیین علت مرگ است که ممکن است زمان‌بر باشد.

این متخصص همچنین در پاسخ به این سوال که اگر نتوان علت مرگ را همان لحظه مشخص کرد چقدر زمان نیاز است تا علت مرگ مشخص شود گفت: بستگی به آزمایشگاهی دارد که نمونه‌ها فرستاده می‌شود. میزان شلوغی آزمایشگاه مهم است؛ معمولاً نتیجه آزمایش روی بافت‌ها و سم‌شناسی بین یک تا دو ماه طول می‌کشد تا بیاید و بعد علت مرگ توسط پزشکی قانونی مشخص می‌شود.

دکتر توفیقی در جواب این سوال که آیا در ۵۲ سالی که در این رشته کار کرده تا به حال پیش آمده نمونه‌برداری انجام شود و علت مرگ تشخیص داده نشود، گفت: بله در این صورت تعیین علت فوت موکول می‌شود به مطالعه پرونده قضایی. بعضی مواقع احتیاج است پرونده قضایی هم بررسی شود، بعد از اینکه نتایج سم‌شناسی و آسیب‌شناسی آمد پزشکی قانونی از قاضی پرونده می‌خواهد نتیجه تحقیقات قضایی را برای پزشکی قانونی ارسال کند و پزشک بعد از مطالعه تحقیقات قضایی و قرار دادن آن کنار نتایج علمی‌به‌دست‌آمده علت مرگ را تعیین می‌کند.

او در پاسخ به این سوال که آیا اگر ضربه‌ای به سر یا جمجمه وارد شود و آثار بیرونی نداشته باشد، در پزشکی قانونی قابل تشخیص است گفت: معمولاً اگر ضربه‌ای وارد شود بسیار بسیار بعید است که روی پرده‌های مغز یا استخوان اثر نداشته نباشد ولی به هر صورت اگر فرضاً آثار ظاهری نداشته باشد، نسج مغزی دچار له‌شدگی و تکان‌خوردگی می‌شود. تکان مغزی می‌تواند باعث مرگ شود که آن هم در پزشکی قانونی قابل تشخیص است و آسیب‌شناسی هم انجام می‌شود که دقیقاً مشخص می‌شود له‌شدگی سلول‌های مغزی پیش آمده است.

دکتر توفیقی در پایان درباره اینکه آیا می‌توان به متخصصان اعتماد کرد و گفت پزشکی قانونی بدون هیچ ملاحظه‌ای نظرش را به دستگاه قضایی اعلام می‌کند توضیح داد: تا جایی که من می‌دانم و بیش از ۵۰ سال کار پزشکی قانونی کرده‌ام و اکثر قریب به اتفاق متخصصان را می‌شناسم یا همکار یا شاگردم بوده‌اند، می‌توانم بگویم پزشکانی قابل وثوق و درستکار هستند و تا جایی که من خبر دارم حق را رعایت می‌کنند.